पावागढ,राजगृह,बेटव्दारका आनी अल्लकप्प हीं आठ थळां बौध्दांक तीर्थरुप थारल्यांत,बुध्दाचे चितेंतले कोळशे घेवन पिप्पलीवनांत तांचेर अंगारस्तूप बांदलो ती सुवात आनी कुशीनगराक बुध्दाच्यो अस्थी कुभांत दवरुन तांचेर कुंभस्तूप उबारलो ती सुवात,हीं दोनूय थळां बौध्दाचीं पुण्यक्षेत्रां.
हेर देशांतली बौध्द तीर्थक्षेत्राः जपानांत इ.स.च्या सुमाराक आठव्या शेंकडयांत तीर्थयात्रा सुरु जाल्यो.धाव्या शेंकडयांतल्या एक राजान आपले बायलेच्या मरणा उपरांत भिक्षूचो भेस करुन मध्य प्रांतांतल्या व्कॅनॉन(अवलोकितेश्र्वर)हे देवतेच्या 33 देवळांक भेट दिल्ल्याची एक आख्यायिका आसा.धाव्या आनी इकराव्या शेंकडयांनी जपानी सरदारांनी बौध्द आनी शिंतो मंदिरांची खूब खेपे यात्रा केल्ली.पंदराव्या आनी सोळाव्या शेंकडयांत तीर्थक्षेत्रांचे सख्येंत खूब वाड जाली.चडशीं तीर्थक्षेत्रां ही बौध्द देवळां आशिल्लीं.
श्रीलंकेंत कँडी हांगा बुध्दाच्या दांताचें नामनेचें देवूळ आसा.अनुराधापुराक 2,200 वर्सांचो पोरणो बोधिरुख आसून अशोकान धाडिल्ल्या मूळ बोधिरुखाच्या खांद्यांपसून तो जालो अशें मानतात.
ब्रह्मदेशांत रंगूनाक आशिल्लो श्र्वे देगान हो पागडो म्हत्वाचो मानतात.हातूंत गौतमाचे आठ केंस सांबाळून दवरल्यात असो भावार्थ आसा.ब्रह्मदेशांतले पेगू आनी प्रोमचे पागाडाय खूब प्रसिध्द आसात.
चीनांत चार पर्वतांवयलीं मंदिरा प्रसिध्द तिर्थां आशिल्लीं.तातूंतलें अस्तंतेक माऊंट ओमी चेर आशिल्लें बोधिसत्व समंतभद्राचें मंदिर म्हत्वाचें.चीनांत हेर खूब तीर्थक्षेत्रां आशिल्लीं आनी भिक्षू तांची यात्रा करताले.सिक्यांग प्रांतांतले मठ खूब प्रसिध्द आशिल्ले.
तिबेटची राजधानी ल्हासा हें म्हत्वाचें थळ आसून हांगा खूब यात्रेकरी जमतात.हें दलाई लामाचें थळ.पंचेन लामाचें थळ आशिल्लें.ताशी लुंपो हेंय एक म्हत्वाचें यात्राकेंद्र मानतात कारण ताशी वा पंचेन लामा हो बोधिसत्व अमिताभ हाचो अवतार मानतात.
जैन तीर्थक्षेत्राः जैन धर्मांत जे,तिर्थांची स्थापूणक करतात तांकां तीर्थंकर म्हण्टात.जैनांची तिर्थां भारतभर पातळळ्यांत.जैनांनी सिध्द क्षेत्रां आनी अतिश्य क्षेत्रां अशे आपल्या क्षेत्रांचे दोन वाटें केल्यात.जंय तीर्थंकरांक वा हेर महात्म्यांक निर्वाण वा सिध्दपद प्राप्त जालें तें सिध्दक्षेत्र.मूर्त वा देवता वा विशिश्ट घडणूक हांकां लागून जीं धर्माचणाक उपयुक्त थारल्यांत,तीं अतिशक्षेत्रां आसात.अष्टापद संमेदशिखर,मंदारगिरी.गिरनार आनी पावापूर हीं जैनांची पांच मुखेल सिध्द क्षेत्रां आसून,तीं दिगंबर आनी श्वेतांबर ह्या दोनूय पंथांक मान्य आसात.तशेंच कोटिशिला,गुणाखा,गुलजारबाग,द्रोणगिरी,रेशंदिगिरी,मुक्तीगिरी,गजपंथ,कुंथलगिरी,मांगी-तुंगी,पावागढ,तारंगा,चलूगिरी,सिध्दवारकूट,सोनागिरी आनी चौरासी हींय जैनांची सिध्दक्षेत्रां आसात.अयोध्या,रतनपूर,हस्तिनापूर,कौशांबी,सौरीपूर,वाराणसी,सिंहपूर,चंद्रपूर,श्रावस्ती,किष्किंधा,राजगृह,चंपापूर,कुंदलपूर हीं तीर्थंकरांचीं जल्मथळां.तशेंच प्रयाग,प्रभास,अहिच्छत्रा,कपिला हीं तीर्थंकरांची तपःथळां जैनांनी तीर्थरुप मानल्यांत.श्रवणबेळगोळ,करकडू,बाबानगर,अंतरिक्ष,भातकुली,चंदेरी,देवगड,टीकमगढ,खजुराहो,कारंजा,बिजोलिया,केशरिया,श्री महावीर कुंडलपूर,अबू,अचलगढ,विजापूर,वेरूळ,तंवदी,बदामी,उम्मच,वरांग,कारकल,मुडबिद्री,बेन्नूर,बेलूर,हळेबीड,खंडगिरी ह्या थळांक जैन धर्माच्या आनी जैन स्थापत्याकलेच्या इतिहासांत खूब म्हत्व आशिल्ल्यान जैन लोक तांकां यात्राथळां मानतात.चांदखेडी,ऊन,पपौरा,पचराई,रामटेक,कालुबा ह्या सुवातींनीय जैन देवळां आशिल्ल्यान तींय जैनांची तीर्थक्षेत्रां जाल्यात.
शीख तीर्थक्षेत्राः गुरु नानकान आपल्या जपजी ह्या ग्रंथामत 68 तिर्थांचो उल्लेख केला,तीं सगळीं तिर्थां पौरणिकूच आसात.तशेंच अमृतसर,आनंदपूर,पटनासाहेब आनी नांदेड हे चार मुखेल तख्ते शिखांचीं तीर्थथळां थारल्यांत .तेच भाशेन हिमालयांतलें हेमकुंड,अमृतसरचें तरणतारण सरोवर,बेदरचो नानकझीरा,नानकानासाहेब,पंजासाहेब ह्या हेर थंळाक शीख लोक तिर्थां मानतात आनी यात्रा करतात.
इस्लामी तीर्थक्षेत्राः मक्का,मदिना आनी करबला हीं मुसलमानांची मुखेल क्षेत्रां आसून,ती भारतभायर आसात,दर वर्सा भारतांतले हजारांनी मुसलमान तांचे यात्रेक वतात.भारतांत अजमीरचो ख्वाजा मोइनुधअदीन चिस्ती हाचो मकबरो,गोरखपूर आनी बहिराइचंची गाजीमियांचीं थळां,मकनपूरची शाहमदार हाची सुवात,दिल्लींतलो निजामुद्दीन अवलिययाचो दर्गो,तशेंच पीर,अवलिया,शहीद आनी गाजी हांचे मकबरे आनी दर्गे हीं मुसलमानांचीं यात्राथळां आसात.मुस्लिम संतांच्या समाधीथळांकूय पुण्यक्षेत्र मानून मुसलमान लोक तांची यात्रा करतात.
ख्रिस्ती तीर्थक्षेत्राः भारतांत दक्षिणेंतली वालांकिणी,चेन्नई लागसारचें मैलापूर आनी गोंयामतले बों जेजूस कॅथॅड्रल हीं क्रिस्तांव लोकांची तीर्थक्षेत्रां आसात.मैलापूराक सेंट थॉमस हाची समाधी आनी बों जेजूस हातूंत सेंट फ्रांसिस झेवियर हाचें प्रक्रिया केल्लें शव(मडें) आसा.
धर्मसुदारणा चळवळी उपरांत तीर्थयात्रांचें म्हत्व उणें जाल्लें आसलें तरी मध्युगीन क्रिस्तांव लोकांचे जिणेंत तिर्थयात्रांक बरीच म्हत्वाची सुवात आसा.जेजूस क्रिस्ताचे जिणेकडेन संबंदीत अशीं पॅलेस्टायनांतलीं सुवात आसा.जेजूस क्रिस्ताचे जिणेकडेन संबंदीत अशीं पॅलेस्टायनांतलीं थळां आनी संत.महात्मे हांचीं स्मृतिस्थानां हीं क्रिस्तांव लोकांचीं तीर्थक्षेत्रां जाली.पॅलेस्टायन,इटली,इंग्लंड,वेल्स,स्कॉटलंड,आयर्लंड,फ्रांस,स्वित्झर्लंड,स्पेन,जर्मनी ह्या राश्ट्रांनी ख्रिस्ती तीर्थक्षेत्रा बरींच आसात.
पॅलेस्टायन- जेरुसलेमाक,हेलेना हे सम्राज्ञीन भेट दिवन खरो खुरीस सोदून काडलो.तेन्नासावन युरोपांतल्या सगळ्या राश्ट्रांतल्यान लोक जेरुसलेमाक येवपाक लागले.जेरुसलेमांत क्रिस्तांव लोकांचीं खूब प्रार्थनाघरां आसात.तशेंच माऊंट ऑलिवजावयलें गेत्सेमनीचें उद्यान,बेथलेहेमांतली चर्च ऑफ द नेटिविटी आनी नाझारेथांतली चर्च ऑफ द अनन्सियेशन हीं थळां पवित्र आसात.
इटलीः पोपाची सत्ता निर्माण जाली आनी रोम क्रिस्तांव लोकांचें तीर्थक्षेत्र जालें.रोमाक सेंट पिटर आनी सेंट पॉल हांच्या सामाधींक लागून खाशेलें म्हत्व प्राप्त जालें.सेंट फ्रांसिस आनी सेंट क्लॅर हांचे कडेन संबंद आशिल्ल्यान आसीसी हें शार म्हत्वाचें तीर्थक्षेत्र जालें.सिएना हें सेंट कॅथरायनाक लागींचें म्हणून प्रसिध्द आशिल्लें.
इंग्लंडः इंग्लंडांत जायत्यो पवित्र सुवाती आसात.तातूतलें सगळ्यांत पोरणें म्हळ्यार ग्लॅस्टनबरी,सेंट जोसेफ,सेंट पॅट्रिक,किंग आर्थर ह्या महात्म्यांच्या वास्तव्याक लागून ह्या थळाक माहात्मय प्राप्त जालां.कँटरबरीचें सेंट थॉमस अ बेकेट हाचें स्मृतिस्थान खूब पवित्र मानतात.वॉल्सिंगमचें अवर लेडी चें पवित्र थळ,तिच्या दुदाचे कामय थेंब आशिल्ली डबी थंय आशिल्ल्यान हें यात्रेकऱ्यांचें आकर्शण थारलें.
वेल्स-सेंट विनिफ्रेड हाची बांय हें हांगाचें पवित्र स्थान .
