शाप दिलो.तेन्ना विष्णुन तिका सांगलें,हांव मेळचो देखून तुवें तप केल्लें.ताका लागून शंखचूडाच्या रुपान हांवे तुजे कडेन संबंद दवरलो.हाचेफुडें तुका दिव्य देह मेळटलो.तुज्या ह्या तापिल्ल्या शारिरांतल्यान गंडकी नांवाची न्हंय निर्मण जातली.तुज्या केंसांतल्यान एक झाड येतलें.ताकाय लोक तुळसच म्हण्टले आनी ताची पुजा करतलें.तुवें म्हाका पाशाण जावपाचो शाप दिल्ल्यान हांव गंडकीचे देगेर साळिग्राम नांवाचो पाशाण जातलों.म्हजें प्रतीक म्हणून लोक हें पाशाण पुजतले आनी ताचेर तुळशीपानां घालतले.तशेंच शंखधचो शंखाच्या रुंपान म्हजें पुजेंत आस्पाव जातलो.
तुळशी महात्म्य-तुळशीचें फक्त दर्शनय पापनाशक आसून तिची पुजा मोक्षदायक आसा.तुळस ही वृंदावनांत रावता.ती विष्णुक आवडटा.तुळशीच्या पानांबगर विष्णुचे पुजेक म्हत्व ना.
तुळशी लग्नः तुळशीसंबंदीत एक परब .ह्य दिसा विष्णुचें तुळशी वांगडा सांकेतीक पद्दतीन लग्न लायतात.हाचेविशीं लोक साहित्यांत कथा मेळटा ती अशी-एका गरीब ब्राम्हणाक तुळशी नांवाची काळी चली आशिल्ली.एका भविश्यकारान तिचेविशीं अशें भविश्य सांगलें की,तिका ब्राह्मण न्हवरो मेळचोना.तेन्ना बापाया तिका घरांतल्यान भायर घाली.ती थंयच्यान पंढरपूरांत येवन रावली.थंय तिचें आनी विठलाचें एकमेकांचेर प्रेम बसलें.रुकमीणीक हें कळटकच ती तिचो मत्सर करुंक लागली.तें पळोवन तुळशीक वीट आयलो आनी ती सीतेवरवीं भुंयेंत गडप जाली.तेन्नाच विठोबा थंय आयलो.ताणें तिचे केंस धरुन तिका वयर काडली.तेन्ना एक काळें झाड वयर आयलें.मानवी तुळशीक दिल्लें वचन विठोबान त्या झाडाकडेन लग्न लावन पुराय केलें.तेन्नाच्यान कार्तिक शुध्द दुवादशीक तुळशीचें लग्न लावपाची चाल सुरु जाली.
तुळशीलग्ना दिसा तुळशीचें वृंदावन आनी ताचे भोंवतणचो जागो झाडून पुसून निवळ करतात,भोवतणी शेण सारोवन जमीन शुध्द करतात आनी रांगोळी घालतात.वृंदावन वेगवेगळ्या रंगांनी रंगयतात.सकाळींफुडें तुळशीक तेल हळद लायतात.उपरांत तिका अलंकार घालून नटयतात.तुळशीच्या वृंदावनांत शिवडी,जिन्याबडी,चिंचो,आंवाळे हांच्यो ताळयो दवरतात.रोजांच्यो माळो घालून वृंदावन सजयतात.उपरांत पुयरताक आनी आप्तइश्टांक आपोवन सगळ्यांचे उपस्थितींत तुळशीची षोडशोपचार पुजा करतात.ते पुजेचे संकल्प असो-विष्णुप्रबोधनार्थ राधा कार्तिक दामोदर प्रीत्यर्थ तुलशी विवाहाख्यं कर्म करिष्ये.
षोडशोपचार पुजा अभिशेकामेरेन पावतकच तुळशीक दुदाचें स्नान घालून तीनदां तुळशीक प्रदक्षिणा घालून विष्णुक जागो जा अशी प्रार्थना करतात.
निवेद्य समर्पण जालें उपरांत,राधा स्वरुपी तुळस आनी कार्तिक दामोदर विष्णुरुपी बाळकृष्ण हाचें लग्न करतात.घराचो यजमान हातांत आंब्यापानां गुठालावन आनी फुलां गुंथून केल्ली माळ घेवन पाटार उबो रावता.तो आनी तुळस हांचे मदीं अंतरपाट धरतात.जमिल्ल्या लोकांक अक्षता वांट्टात.मंगलश्टकां म्हणून जातकीच येजमान आपल्या हातांतली माळ तुळशीक अर्पण करता.बाळकृष्णाक तुळशीची माळ आनी तुळशीक फुलांची माळ घालतात.उपरांत आरती जातकच सगळ्यांक फोव,चिसमुल्यो.ऊंस अशी खिरापत वांट्टात.उपरांत सवायशीन बायलो तुळशीची होट भरतात.तुळशीम्हऱ्यांत जोडवें पेटोवन सौभाग्याची याचना करतात. तुळशीच्या लग्नाचो हो विधी कार्तिक शुध्द दुवादशीपसून कार्तिक पुनवेमेरेन करपाची पद्दत आसा.ह्या चार तिथींनी उत्तरा.भाद्रपदा,रेवती आनी आश्र्विनी नखेत्र जे येता तो दीस तुळशीलग्नाक एकदम बरो अशें शास्त्र सांगता. -माधव भुस्कुटे
तुळाभारः तुळाभार हें उतर तुळा आनी भार ह्या दोन उतरांपसून तयार जालां.तुळा म्हळ्यार तागडी आनी बार म्हळ्यार वजन.ताचडेच्या एका दाल्यांत मनशाक बसोवप जोखप.उपरांत त्या जिनसाचें दान करप हाकाच तुळाभार अशें म्हण्टात.
गोंयांतल्या खुबशा देवळांनी तुळाभार करपाची चाल आसा.तुळाभार करप ही एके तरेची आंगवण.एकाद्रें भुरगें परतून-परतून देंत जाल्यार वा ताची जीतें उरपाची शक्यताय उणी आसल्यार ही आंगवण करतात आनी देवळांत तुळाभार करुन पावयतात.
तुळाभार करचे पयलीं देवळांतलो पुरयत ज्या मनशाचो तुळाभार करपाचो आसता.ताचेकडल्यान नवस पावोवपाचें उदक सोडटा आनी गणेशपुजा करुन घेता.देवळाच्या चौकार एक व्हड तागडी बांदतात.ते तागडेच्या एका दाल्यांत आंगयल्या मनशाक बसयतात आनी जे वस्तून तुळा करपाची आंगवण केल्या ती वस्तू दसऱ्या दाल्यांत घालतात.वस्तुचें दालें व्यक्तीच्या दाल्यापरस सकयल येतकच थोडो वेळ तागडी तशीच दवरतात.उपरांत त्या मनशाकडल्यान आंगवण पावयली म्हणून उदक घालतात.दुसऱ्या दाल्यांतल्या वस्तुचें पुरयत,सेवेकरी वांटप करुन घेतात.चड मोलाची वस्त आसल्यार ती देवाच्या भांडारांत जमा करतात.चड करुन नाल्ल,साकर,तांदूळ,तीळ,लोखण ह्यो आंगवणीच्यो वस्तू आसतात.जे वस्तून तुळाभार करपाची आंगवण केल्ली आसता ती ती वस्तू तुळाभारांत वापरतात.
देवळांनी तुळाभार करपाची जी पद्दत आसा,ती चड करुन तुलापुरुषदान म्हणून जें दान सांगला,ताचेवयल्यान सुरु जालें आसूं येता.तुलापुरुषदान हे सोळा महादानांतलें एक.भांगर,रुपें वा खंयचीय वस्तू घेवन आपली तुळा करुन घेवप आनी ते वस्तूचें दान करप,अशें ह्या महादानाचें स्वरुप.देवळांनी जे तुळाभार करतात.ते पिडा निवारण करापाचे नदरेन आसात.पूण दुसऱ्या कांय इत्सा पुराय करापाचे नदरेनूय तुळाभार करपाची चाल आमच्या इतिहासांत दिसतां.
दरेका जल्मांत कृष्णुच आपलो घोव जावंचो म्हणून सत्यभामेन श्रीकृष्णाचो तुळाभार केल्लो.पयलींचे राजे.महाराजे आपलो तुळाभार करुन घेवन तें द्रव्य ब्राह्मणांक वांट्टाले.शिवाजी महाराजाचो राज्यभिशेक जालें उपरांत खूब दानधर्म केल्लो.तेन्ना ताची भांगराची तुळा करुन दानधर्म केल्लो.भारताच्या स्वांतत्र्याच्या झुजांत पयशांचे गरजेक लागून रंगुनांत लोकांनी आपलें भांगर घालून नेताजी सुभाषचंद्रा हाची तुळा केल्ली. कांय लोक आपले जिणेंत मेळिल्ल्या येसाची तोखणाय करुन घेवपाक तुळाभार करुन घेतात.
-डॉ.अनंत राम भट्ट
