तो तल्लख बुद्धीचो आशिल्लो. तेलुगू आनी संस्कृत भाशांचें ताका बेसबरें गिन्यान आशिल्लें. ल्हानपणांत तो घराच्या वण्टींचेर आपल्यो रचना बरोवन दवरतालो. गुरू सोंटी वेंकटरमणय्या हाचेकडेन ताणें एका वर्साभितर संगिताचें शिक्षण पुराय केलें. तो रामभक्त आनी साधुवृत्तीचो आशिल्लो. तंजावर महाराज दुसरो तुळजाजी (१७६५-८७) हाचे विनवणेप्रमाण रामनमीच्या उत्सवांत ताचो बापूय रामब्रम्ह दरबारांत रामायणाचेर प्रवचनां करतालो. तेन्ना तो श्र्लोकपठण करतालो. ताका अभिजात प्रतिभेची देणगी लाबिल्ली. तेलुगू भाशेंत तो सगजपणान कवनां रचतालो आनी तीं कवनां वेगवेगळ्या रागांनी बसोवन रामामुखार तीं गायतालो. थोड्याच दिसांनी ताची नामना तंजावराच्या राजाच्या कानार पावली. ताणें ताका आपल्या दरबारांत आपयलो. पूण रामभक्तीखातीर ताणें राजाचे विनंतीक न्हयकार दिलो.
फुडें ताचेकडेन गायन शिकपाखातीर जायते शिश्य येवंक लागले. तिरुवैय्यरच्या आपल्या आश्रमांत तो शिश्यांचे कुवतीप्रमाण उदार मनान संगिताचें शिक्षण दिवंक लागलो. गांवांत भोंवन माधुकरी मागून तो आपलो, आपल्या शिश्यगणांचो आनी अतिथींचो चरितार्थ चलयतालो. ताणें आपल्या शिश्यांवांगडा कांची, तिरुपती आदी सगळ्या म्हत्वाच्या तीर्थथळांची पदयात्रा केली.
त्यागराजाचो काळ कर्नाटक संगिताचो भांगरा काळ मानतात. ताका दिव्य आवाजाची देणगी लाबिल्ली. तो कवी, संत आनी तत्वज्ञ आशिल्ल्यान ताचे कृतींत बुद्धी, भावना, तत्वीक विचार, साहित्यगूण, उत्कट अशे भक्तीभाव, रचनाकौशल्य आनी भाव-राग-ताल हांचो बेस बरो मेळ घडून आयिल्लो दिसता. नादरचनेची सुरवात ताचेपसुनूच जाली अशें म्हणप जाता. रामायणाचो तो एकलो एकसुरो ‘वाग्गेयकार’ आनी संगितसिद्धांती आसून भजनांचो नवो संप्रदाय (दिव्यनाम किर्तनां आनी उत्सव संप्रदाय किर्तनां) ताचेपसुनूच सुरू जालो. ह्या कारणांखातीरच ताका ‘भुलोकनारद’ हें नांव मेळ्ळें.
त्यागराजाच्यो कृती ताचे जिणेच्या अणभवांची गवाय दितात. त्यो फक्त संगीत रचनाच न्हय तर तातूंत पावला कणकणीं आध्यात्मिक विचार उकते जातात. देखुनूच तो एक सर्वश्रेश्ठ भक्त आनी संगीततज्ञ कवी म्हणून ताची नामना आसा.
मरणाआदीं ताणें सन्यासाश्रम आपणायल्लो. कावेरी न्हंयेचे देगेर ताचे निमाणे संस्कार जाले. तिरुवैयरूक ताच्या गुरूच्या शेजराच ताची समाधी आसून वर्सांतल्यान दोन खेपे (एप्रिल आनी जानेवारी) व्हड प्रमाणांत त्यागमहाराज महोत्सव मनयतात.
दोनशांपरस चड रागांमदीं त्यागराजाच्यो सुमार १,००० कृती उपलब्ध आसात. ‘सोगसुगा मृदंग तालमू’ (श्रीरंजनी राग) हे आपले रचनेंत ताणें आदर्श कृतीचें लक्षण दिल्लें आसा. ‘प्रल्हादभत्किविजयम्’, ‘नौकाचरित्रम्’ आनी ‘सीतारामविजयम्’ ह्या ताच्या संगितीकांचे खुबूच नामना आसा.
- कों. वि. सं. मं.
त्राटक:
योगविद्येंतली एक क्रिया. हें एके तरेचें ध्यानूच. हाचे आंतर त्राटक आनी बाह्य त्राटक अशे दोन प्रकार आसात. दोगांयचोय उद्देश मनाक एकाग्र करप होच आसा. दोळे बंद करून खंयचेय एके वस्तूचेर मन थीर करप आनी ते वस्तूक आंतरीक नदरेन पळेत रावप, हाका आंतर त्राटक अशें म्हण्टात. मोहिनी विद्येचो अभ्यास करपी साधक आंतर त्राटकांत एका उजवाडबिंदूचेर मन केंद्रीत करतात. योगी मात इश्ट देवतेचेर मन केंद्रीत करपाखातीरूच आंतर त्राटकाचो उपेग करतात.
खंयच्याय एका भायल्या साधनाचेर नदर थीर दवरून मनाक एकाग्र करपाचे क्रियेक बाह्य त्राटक अशें म्हण्टात. बाह्य त्राटकाचें योगशास्त्रीय लक्षण अशें –
निरीक्षेन्निश्चलदृशा सूक्ष्मलक्ष्यं समाहित: ।
अश्रुसम्पातपर्यन्तमाचार्यैस्ताटकं स्मृतम् ॥
अर्थ – दोळ्यांतल्यान उदक येसर एकादर्या सूक्ष्म लक्ष्याचेर नदर केंद्रीत करपी क्रियीक आचार्य (बाह्य) त्राटक अशें म्हण्टात.
मनाची शक्त चड करून दोळ्यांवरवीं भायर येता. नदर खंयचेय एके वस्तूचेर थीर केल्ल्यान मनाची शक्त एकठांय जाता आनी नदरेन प्रवाहचुंवकत्व वाडटा. अशे नदरेक वेधक नदर अशें म्हण्टात. त्राटकाक लागून दोळ्यांचे सगळे रोग पयस जावन आळस आनी हेर विकार पयस जातात अशें शास्त्रीय विवेचन आसा.
वेधक नदरेक लागून दुसर्याच्या मनाची भितल्ली स्थिती जाणूं येता. अज्ञात आनी अप्रकट वस्तूंचो सोद लावं येता आनी हेरांक प्रभावीत करून आपले इत्सेप्रमाण वागूंक लांव येता, अशे कितल्याशाच जाणांचे अणभव आसात.
बाह्य त्राटकांची क्रिया अशी – एक हात लांब आनी एक हात रूंद कागद वा पापेलांव घेवन ताचे मदेगाक रुपयांच्या आकारचें एक वाटकूळ काडटात. त्या वाटकुळाच्या बरोबर मदीं सांसवायेदी धवी सुवात सोडून तातूंत हळदुवो रंग भरतात. मागीर हो कागद वण्टीचेर हुंवकळावन ताचे मुखार चार हात अंतराचेर बसतात आनी त्या सांसवायेद्या हळदुव्या बिंदूचेर नदर थीर करतात.
ही क्रीया करपाक सकाळचो वेळ बरो, अशें समजतात. त्राटक करून जातकच गुलाबपाण्यान वा ताच्या गाळिल्ल्या उदकान दोळे धुतात.
- कों. वि. सं. मं.
त्रिचूर (थ्रुसुर):
केरळ राज्यांतल्या त्रिचूर जिल्ह्यांचें आनी तालुक्याचें मुखेल ठाणें. एक पुर्विल्लें तीर्थक्षेत्र. हें शार मलबार देगेर एर्नाकुलमाचे उत्तरेक ६० किमी. चेर वसलां. ह्या शाराचे स्थापनेविशीं जायत्यो आख्यायिका सांगतात. ताची स्थापणूक परशुरामान केली अशें म्हण्टात. सामूरी (१७६०), हैदर अली (१७७४) आनी टिपू सुलतान (१७८९) हांणी ह्या शाराचेर घुरी घाल्ली. १७७४त शाराभोंवतणीं तट बांदिल्लो. ह्या शारांत रेल्वेस्थानक आशिल्ल्यान वेपारी नदरेन ताका म्हत्व आयलां. हांगा कपडे, लाकूड, उद्देग, विटो, नळे तयार करप आदी उद्देगधंदे चलतात. शारांत ॲल्युमिनियम आनी शिमीटाचे कारखाने आसात. हांगाचे पुथेनपल्ली इगर्जेची भारतांत नामना आसा.
शाराचे मदीं केरळी शिल्पशैलीचें ‘वदकुन्नाथन’ नांवाचें नामनेचें शिवाचें देवूळ आसा. ह्या देवळाचो आवांठ बरोच व्हड आसा. देवळाभोंवतणीं फातराचो दुरीग आसून ताका चार गोपुरां आसात. मुखेल देवळाभोंवतणीं हेर जायतीं देवळां आसात आनी सगळ्या देवळांनी लाकडाचेर सुंदर नक्षीकाम केल्लें दिश्टी पडटा. हांगा सोळाव्या आनी सतराव्या शेंकड्यांतलीं वण्टीपत्रकां पळोवंक मेळटात. वैशाख म्हयन्यांत हांगा ‘पूरम’ नांवाचो वर्सुकी उत्सव मोटे उमेदीन मनयतात. त्या वेळार हतयावयल्यान मिरवणुको काडटात. त्रिचूर हें सिरीयन क्रिस्तांवाचें एक म्हत्वाचें केंद्र मानतात.
- कों. वि. सं. मं.
