ॲबर्डीनाक आसतना थॉमसन हाणें धातूच्या सामक्या पातळ पट्ट्यांतल्यान वचपी इलॅल्ट्रोनांचो अभ्यास करपाखातीर कितलेशेच प्रयोग केले आनी त्या आदारान इलॅक्ट्रोनांचें कणात्मक आनी तरंगीय अशें दोट्टी स्वरूप प्रस्थापीत केलें. ह्या प्रयोगांत इलॅक्ट्रोनांच्या विवर्तनाखातीर (diffraction) ताणें वापरिल्लें तंत्र धन पदार्थांच्या पृश्ठभागांचो अभ्यास करपाखातीर खूब उपेगी थारलां.
मुक्त इलॅक्ट्रॉनांच्या कणात्मक वर्तनावांगडाच ताका तरंगांचेय गूणर्धम आसतात, अशें प्रत्यक्ष प्रायोगिक पद्दतीन ताणें सिद्ध केलें. सी. जे. डेव्हिसन हाणें स्वतंत्रपणान होच निश्कर्श काडिल्लो.
पूण तेखातीर ताणें वेगळें तंत्र वापरिल्लें. ह्या मोलादीक वावराखातीर थॉमसन आनी डेव्हिसन हांकां १९३७ वर्साचो भौइकशास्त्राचो नोबॅल पुरस्कार वांटून फावो जालो. १९४३त, ताका नायट हो किताब फावो जालो. ताका ह्यूज (१९३६) आनी रॉयल (१९४९) हीं पदकां फावो जाल्यांत.
ताणें बरयल्लीं कांय पुस्तकां अशीं – Applied Aerodynamics (१९१९), The Atom (१९३०), A Foreseeable Future (१९५५), The Inspiration of Science (१९६१).
- कों. वि. सं. मं.
थॉमसन, सर जोझेफ जॉन:
(जल्म: १८ डिसेंबर १८५६, चीटम हील – मँचेस्टर; मरण: ३० ऑगस्ट १९४०, केंब्रीज).
नामनेचो ब्रिटीश भौतिकशास्त्रज्ञ. ताचें शिक्षण ओवेन्स कॉलेज (मँचेस्टर) आनी ट्रिनिटी कॉलेजांत (केंब्रिज) जालें. तो केंब्रिज विद्यापिठांत प्रायोगिक भौतिकशास्त्राचो प्राध्यापक (१८८४-१९१९) आनी ट्रिनिटी कॉलेजाचो ‘मास्टर’ (१९१८-४०) आशिल्लो. लंडनच्या रॉयल इन्स्टिट्युटाचोय भौतिकशास्त्राचो तो मानादीक प्राध्यापक आशिल्लो.
वाटकुळ्या घुंवपी आट्यांविशीं १८८३त बरयल्ल्या लेखाखातीर ताका ॲडम्स इनामाचो भोवमान फावो जालो. सुर्वेक ताणें वायूंतल्या विद्युत् संवहनाविशीं संशोधन केलें. १८९५ त क्ष-किरणांचो सोद लागतकच थॉमसन हाणें ॲर्नेस्ट रूदरफार्ड हाचेवांगडा क्ष-किरणांच्या सान्निध्याक लागून वायूंचे संवाहकतेंत जावपी बदलांविशीं संशोधन केलें. ते उपरांत ॠण किरणांविशीं प्रयोग करून हे किरण ॠण विद्युत भारित कणांचे जाल्ले आसात अशें ताणें सिद्ध केलें. १८९७ त ताणें ह्या कणांचो विद्युतभार (e) आनी ताचें द्रव्यमान (m) हांचे गुणोत्तर मेजले. विल्सन बाश्प कोठयेचो उपेग करून ह्या कणाचो विद्युत भार ताणें मेजलो. हाचेवयल्यान अणूपरसूय ल्हान कण अस्तित्वांत आसात, हो म्हत्वाचो निश्कर्श ताणें काडलो. धन किरणांवरवीं वेगवेगळ्या मूलद्रव्यांचे समस्थानिक वळखुपाची एक पद्दत ताणें सोदून काडली आनी तिका लागून द्रव्यमान वर्णपटविज्ञान ही भौतिकीची नवी शाखा निर्माण जाली. हे पद्दतीचो वापर करून किरणोत्सर्गी नाशिल्ल्या समस्थानिकाचें अस्तित्व थॉमसन हाणें पयलीं सिद्ध केलें.
१८८४-१९१८ ह्या काळांत थॉमसन कॅव्हेंडिश प्रयोगशाळेचो मुखेल आशिल्लो आनी ताच्या मार्गदर्शना सकयल ही प्रयोगशाळा भौतिकशास्त्राच्या संशोधनाचें एक संवसारीक केंद्र म्हणून नांवारुपाक आय़ली. वायूंच्या विद्युत संहवनाविशीं केल्ल्या म्हत्वाच्या सैध्दांतिक आनी प्रयोगिक कार्याखातीर ताका १९०६ वर्सा भौतिकशास्त्राचो नोबॅल पुरस्कार फावो जालो. ब्रिटीश सरकारान ताका नायट (१९०८) आनी ‘ऑर्डर ऑफ मॅरिट’ हे किताब भेटयले. ताका आनिकूय कांय पदकां आनी भोवमान फावो जाल्यात. ताणें वट्ट तेरा ग्रंथ बरयल्यात. तातूंतले कांय नामनेचे ग्रंथ अशे – Notes on researches in electricity and magnetism (१९९३), A textbook of Physics (जे. एच. पॉयटिंग हाचेवांगडा, ४ खंड), Elements of the Mathematical Theory of Electricity and Magnetism (१८९५) आनी Conduction of Electricity through gasses (१९०३).
- कों. वि. सं. मं.
थिऑसॉफिकल सोसायटी:
एक धर्मीक चळवळ. हे चळवळीची सुरवात अमेरिकेंत जाली पूण तिचो विस्तार भारतांत जालो. थिऑसॉफी हो शब्द थिऑस म्हळ्यार ईश्र्वर आनी सोफीया म्हळ्यार गिन्यान ह्या दोन ग्रीक शब्दांच्या संयोगान तयार जावन, ताचो अर्थ गूढविद्या वा ब्रम्हविद्या असो आसा. श्रीमती हेलेना पेट्रोव्हना व्लॅव्हॅट्स्की हे रशियन बायलेन, तिबेटाच्या अज्ञात वाठारांत रावपी वाठारांत रावपी कांय आचार्यांकडल्यान धर्मज्ञान मेळयलें आनी गुरूच्या आदेशा वयल्यान त्या ज्ञानाचो प्रसार करपाखातीर जगाचे भोंवडेक सुरवात केली. तिबेटांतल्यान तिणें कायरो, पॅरीस ह्या क्रमान भोंवडी करीत १८७४ वर्सा ती अमेरिकेंत गेली. तेन्ना अमेरिकेंत अतींद्रीय ज्ञान आनी गूढविद्या हेविशीं खाशेलो वाद चालू आशिल्लो. कर्नल हॅन्री स्टील ऑल्कॉट नांवाच्या एका अमेरिकी मनशान हेविशीं खोलायेन संशोधन करून ‘People from the other world’ ह्या नांवाचें एक पुस्तक उजवाडायल्लें. ब्लॅव्हॅट्स्कीन ऑल्कॉटाची भेट घेवन आपले विचार ताचेमुखार मांडले. त्या विचारांनी ऑल्कॉट प्रभावीत जालो आनी गूढविद्येचें संशोधन आनी प्रसार करपापसत त्या दोगांयनी मेळून न्यूयॉर्कांत १७ नोव्हेंबर १८७५ ह्या दिसा थिऑसॉफिकल सोसायटी हे संस्थेची स्थापणूक केली. ऑल्कॉट हो ते सोसायटीचो अध्यक्ष आनी ब्लॅव्हॅट्स्कीच्या घारांतूच सोसायटीच्या वांगड्यांची बसका जाताली. तेन्ना दयानंद सरस्वती हांचेकडेन पत्रवेव्हार जालो आनी सोसायटी तशेंच आर्यसमाज हांच्या सहकारान वैदिक ज्ञानाचो पुनरुद्धार आनी प्रसार करचो अशी येवजंण थारली, पूण सोसायटी आनी समाज हांचो सहकार फक्त दोनूच वर्सां तिगलो. ह्याच अदमासाक ब्लॅव्हॅट्स्की हिका तिबेटांतल्या महात्म्यांचो, भारताक आपलें कार्यक्षेत्र मानचें असो गुपीत आदेश मेळ्ळो. त्या आदेशाप्रमाण ब्लॅव्हट्स्की आनी ऑल्कॉट हीं दोगांय १६ फेब्रुवारी १८७९ दिसा मुंबय आयलीं. थंयच्या सत्कार सुवाळ्यांत ऑल्कॉट हाणें शिक्षण सुदारणा आनी संस्कृत विद्येचो पुनरुद्धार अशी दोट्टी कार्यावळ लोकांमुखार मांडली. वर्सभरांत तीं दोगांय श्रीलंकेत गेलीं. थंय तांणी बौध्द धर्म आपणावन, पुर्विल्ल्या बौध्द धर्माच्या ग्रंथांचो आनी विचारांचो पुनरुद्धार करपाचो यत्न केलो.
इ.स. १८८२ वर्सा संस्थेचें कार्यालय मुंबयसावन चेन्नईलागसार अड्यार नगरांत व्हेलें. थंयच १८ डिसेंबर १८९० दिसा थिऑसॉफिकल सोसायटीच्या, भारतांतल्या राष्ट्रीय फांट्यांची स्थापणूक जाली. इ.स. १८९५ वर्सा राष्ट्रीय फांट्याचें कार्यालय वाराणासीक गेलें. मूळजी ठाकरसी हो हे राष्ट्रीय फांट्याचो पयलो भारतीय वांगडी आशिल्लो. कांय वर्सांनी ब्लॅव्हट्स्की इंग्लडाक गेली. थंय १८८८ वर्सा तिणें ‘सिक्रेट डॉक्ट्रीन’ नांवाचो ग्रंथ बरयलो. अस्तंती जगाक पुर्विल्ल्या काळांतल्या
