त्या ग्रंथाक जोडल्या, अशें जाणकारांचें मत आसा. ह्या ग्रंथांतल्या धा धाडशी कुमारांक देशाटन करता आसतना आयिल्ले विचित्र अणभव सांगपा निमतान दंडीन कपट, धाडस, चोरी, जादू, चमत्कार, द्यूत, सोरो, झूज, खून, भोग आनी वेगवेगळ्या गजालींचें चित्रण ह्या ग्रंथांत केलां. दंडीची नदर वास्तववादी आसून, ताणें समाजाच्या सगल्या थरांचें बारीकसाणीन निरिक्षण केल्लें अशें ताच्या वेगवेगळ्या प्रसंगांच्या वर्णनांतल्यान दिसता. दंडीन हो ग्रंथ वैदर्भी शैलींत बरयला.
भारतीय जिविताचें आगळें वेगळें दर्शन घडोवपी साहित्यीक म्हणून दंडीक संस्कृत साहित्यांत मानाची सुवात आसा.
- कों. वि. सं. मं.
दंत :
दुसर्याच्या जिवार जियेवपी एक जीव. ते चड करून मनशाच्या पोटांतल्या आंतकड्यांनी आसतात. देखून तांकां आंतकड्यांतले दंत अशेंय म्हण्टात. आस्केरिस, ऑक्सियुरिस, आँकिलोस्टोम, ट्रिचुरीस ट्रिचुरिॲ हीं तांची शास्त्रीय नांवां. तांच्या आकारावयल्यान तांचीं नांवां थरयतात. वाटकुळे दंत, सुती दंत, गांच दंत, चेपटे दंत हे सगले नेमाटोडा ह्या शास्त्रीय वर्गांतले जीव.
संवसारांतल्या सगळ्या देशांतल्या लोकांक चड करून ल्हान भुरग्यांक दंत जातात. तांचें चड वा उणें प्रमाण भोंवतणचो दुशीत वा निवळ वाठार आनी दर एकल्यान आपले कुडीची नितळसाण राखपाचेर आसा.
दंतांची लागण जाल्ल्या मनशाच्या परसाकडल्यान दंतांचीं तांतयां मेकळे जमनीचे मातयेंत पडले उपरांत थंय तांची वाड जाता. मागीर ती दुशीत माती वा धुल्ल लागिल्लो भाजीपालो, फळां वा हेर खाणजेवण आनी पेयां सारकीं निवळ करिनासतना वा शिजयनासतना खाल्यार, तीं वाडिल्लीं दंतांचीं तांतयां वा पिलां परत मनशाच्या पोटांत पावतात आनी तीं फुडें रगताच्या पेशांनी वाडून तांच्यो किडी मनशाच्या आंतकड्यांनी राबितो करतात. अशे तरेन विंगड विंगड दंतांच्या रोगांची लागण भुरग्याक तशेंच जाणट्यांक जावंक शकता.
दंतांच्या रोगाचें निदान वा खात्री करूंक मनशाचें परसाकडेन तपासचें पडटा. तातूंत थोड्या प्रकारचे दंत दोळ्यांनी दिसतात जाल्यार हेर दंतांचीं तांतयां आनी पिलां मायक्रोस्कोप ह्या सुक्षीमदर्शक यंत्रांतल्यान पळेत जाल्यार ती दिसूंक शकतात.
दंतांच्या रोगाचीं मुखेल लक्षणां : भूक उणी, चड लागप, पोटांत दुखप वा घांस मारून येवप, पिरायेप्रमाण कुडीची वाड सारकी जावप ना, न्हिदेंत दांत करकरावप वा मुतप, आंग तापप, ओंकारे येवप, नाकाच्या पोंताक वा परसाकडचे नाडयेकडेन खाज सुटप, खोंकली येवप, पोट फुगप, पातळ परसाकडेन जावप आदी लक्षणां दंतांची जात आनी तांचें चड – उणें आंतकड्यांतलें प्रमाण हांचेर आसता.
वाटकुळे दंत (Roundworms) : हे जमनींतल्या गांयडोळां भाशेन दिसतात. ताची मादी सुमार ३० सेंमी. लांब आनी नर १६ सेंमी. लांब आसता. ह्या दंताचीं तांतयां दुशीत जेवणखाण आनी उदकांतल्यान मनशाच्या पोटांत पावून ल्हान आंतकड्यांनी तांचीं पिलां भायर सरतात. उपरांत तीं रगतांतल्यान फुफुसां, स्वास आनी जेवणाच्या नळयांतसून परत आंतकड्यांनी वचून थंय तांची सारकी वाड जाता. ह्या दंताखातीर चड करून ल्हान भुरग्यांक आस्केरिस हो रोग जावंक शकता.
सुती दंत (Threadworms) : हे दंत सुताभाशेन धव्या बारीक कुडक्यावरी दिसतात. तांची मादी सुमार ३ मिमी. लांब आसता. हे दंत व्हडल्या आंतकड्यांनी रावून ताची मादी परसाकडचे नाडयेकडेन तांतयां घालता. उपरांत थंय खाज सुट्टा. जायते फावट खरपीतना तीं तांतयां बोटाच्या नाखटांनी शिरकतात आनी जेवणाखाणा वांगडा तीं पोटांत वतात. उपरांत आंतकड्यांनी तीं फुट्टात आनी तातूंतल्यान पिलां भायर सरतात. ऑक्सियुरिॲसिस नांवाचो ह्या दंताचो रोग भुरग्यांक तसोच जाणट्यांक जाता.
गांच दंत (Hookworms) : हे ल्हान गांचांभाशेन दंत. ताची मादी सुमार ९ मिमी. लांब जाल्यार नराची लांबाय तिचेपरस मातशी उणी आसता. ह्या दंताचें तोंड गांचावरी वळिल्लें आसून, तांतल्या चार दातांनी ते ल्हान आंतकड्यांक हुमकळटात आनी मनशाचें रगत चिंवूंक लागतात. तेखातीर मनशाक ॲनिमियाची धवसाण दिसता आनी ताका ऑकिलोस्टोमीयाझीस हो रोग जाता.
चेपटे दंत (Tapeworms) : हे दंत चेपट्या फिताभाशेन आसून ताची मादी सुमार ५० मिमी. लांब जाल्यार नराची लांबाय सुमार ४० मिमी. आसता. ते व्हडल्या आंतकड्यांनी रावतात. ताच्या तांतयांची वाड गोरवां, दुकर वा नुस्तें हांचेवरवीं जाता. मास आनी नुस्तें सारकें शिजयनासतना खाल्यार दंताचे किडे पोटांत पावतात आनी ट्रिचुरीस – ट्रिचुरिऑसिस हो रोग जाता.
आतां दंतांआड जायतीं आयल्यांत. पूण दंतांची लागण लागची न्हय म्हणून जण एकल्यान आपले कुडीची, भोंवतणच्या वाठाराची तशेंच खावपाच्या आनी पियेवपाच्या वस्तूंची सारकी नितळसाण राखूंक जाय.
- दामोदर भौंसुले
दंतकथा :
लोककथेचो एक प्रकार. ही संज्ञा थळाव्या वा इतिहासीक आख्यायिकांक लायतात. संस्कृत वा प्राकृत साहित्यांत मात ही संज्ञा मेळना. मराठी साहित्यांत श्रीधरस्वामी नाझरेकरान तिचो उल्लेख असो केला -
जैमिनीअश्वमेघ पाहोन । कथा त्याच कथिल्या संपूर्ण ।
वाउग्या दंतकथा ऐकोन । नाहीं लिहिल्या ग्रंथीं या ।
(पांडवप्रताप ६३.४६)
जांकां लिखीत आनी प्रतिश्ठीत: ग्रंथाचो आदार ना अशो तोंडान चलत आयिल्ल्यो कथा म्हळ्यार दंतकथा. संस्कृतांत वार्ता ह्या अर्थान उदंत असो शब्द आसा : देखीक ‘कान्तोदन्त: सुह्र्दुपगत: सडगमात्कि ञ्चिदून: ।’ (= बायलांक सुह्रदांनी सांगिल्ल्या तांच्या घोवांची खबर प्रत्यक्ष भेटीपरस कांय प्रमाणांत उणी दिसता.) ह्या मेघदुतांतले ओळींत हो शब्द वापरला. ह्या शब्दावयल्यान उदंतकथा म्हळ्यार तोंडांतल्यान चलत आयिल्ली कथा असो अर्थ आयला आसूंक जाय. ह्या शब्दांतलो ‘उ’ वचून दंतकथा हो शब्द जाला आसूंक जाय.
अभ्यासकांनी दंतकथेचे दोन वर्ग केल्यात -
(१) प्रसृत दंतकथा : जैमिनिभारतांत आस्पाव जाल्ली चंद्रहास कथा हें प्रसृत कथेचें एक बरें उदाहरण. ही कथा संवसारांतल्या सगल्या वाठारांनी पातळ्ळ्या. तशेंच, भारतांतली हंसकन्या कथाय संवसारभर पातळ्ळ्या.
(२) थळाव्यो कथा : हे कथेचे चार मुखेल वर्ग अशे :
