पूण तातूंत हीं आतांचीं मतां नात. आयचें दलितांचें लिखाण हें तांकां आयिल्ल्या नव्या आत्मभानांतल्यान जल्माक येता. परंपरेन न्हयकारिल्ले ग्रंथीक संस्कृतीचे जे आयज उपासक जाल्यात. मौखिक परंपरेकडच्यान लिखीत परंपरेकडेन घुंवत आसात, तातूंतल्या नव्यापणाचे उमाळे आनी उस्वास ते मांडटात. तांची ही निर्मिती तांचे नवे जाणविकायेचें, अस्मितायेचें प्रतीक जालां. आत्मविश्कार, आत्मप्रदर्शन, आत्मविसर्जन, आत्मसोद, आत्मशुध्दी, अन्यायाविशींची प्रतिक्रिया, बंडखोरी, निशेध वा न्हयकार हीं ह्या साहित्याचीं प्रयोजनां आसात. ‘लिटरेचर ऑफ ॲक्शन’ अशेंय ह्या सहित्याक म्हण्टात. एकेकडेन हें साहित्य दलितेतरांकडेन पयसुल्ल्यान, दुस्वासान पळयता, तांचेकडेन दुस्मानपण मांडटा जाल्यार दुसरेकडेन तांचेकडेन संवादूय सादूंक सोदतात.
दलित साहित्य-निर्मिती ही ब्रिटीश राजवटींत सुरू जाल्ल्या प्रबोधनयुगाचें फळ. सर्वंकश स्वरूपाचें समताधिश्टित जीण-परिवर्तन हो तांचो मुखेल हेत. तें दलित जिणेंतल्या विंगड विंगड दुख्कानुभवांचेर लक्ष केंद्रीत करता. तें घटनाप्रधान आनी शोकसंतप्त स्वरुपाचें आसा. दीसपट्ट्यो गरजो भागोवंच्या नेटार रंजीस (पिडीत) आशिल्ल्या ह्या लोकांक जिणेंतले सुकुमारतेकडेन लक्ष दिवपाक वेळ ना. वेदना-व्यथांनी ही जीण करपल्ली आसा. हौस, मजा आनी हेर गजालींक हांगा थारो ना. अन्न-वस्त्र-आलाशिरो हे तांचे सातत्याचे आनी थळावे प्रस्न आसात. गांवाचे शिमेभायर जनावरांपाश्ट जीण जगपी मनशांच्यो शोककाणयो, आक्रोश-आक्रंदनांनी हें साहित्य भरिल्लें आसा. डॉ. आंबेडकर हाणें आपल्या अनुयायांवांगडा १९५६त धर्मांतर केलें. तांणी बौध्द धर्म आपणायलो. तेन्नासावन दलित साहित्यनिर्मितीक चड नेट आयलो. दलित पँथर चळवळीन हें साहित्य सगळ्या दिशांनी फांकोवपाचो यत्न केलो.
भारताक मेळिल्लें स्वातंत्र्य, ह्या स्वातंत्र्यान आपणायल्ली नवी घटना, हे घटनेन सगळ्या भारतीयांक दिल्ले समान हक्क, अस्पृश्यताय पालन हाका कायद्यान गुन्यांव थरोवप आनी दलितेतरांनी जाणवल्ली अस्पृश्यताय पालनांतलें वेगळेपण, ह्या सगळ्यांचो मेळ दलीत साहित्य निर्माण करपाक प्रेरक थरलो.
- कों. वि. सं. मं.
दवरणें :
माथ्यावयलें वजें आपले आपुणूच दवरपाची सुवात. आदल्या काळांत चडसो प्रवास पांयांनीच जातालो, तेन्ना माथ्यावयलें वजें वाटेर मदीं मदीं दवरून विसव घेवंचो पडटालो. अशा वेळार माथ्यावयलें वजें देंवोवपाक दुसरो मनीस मेळटालोच अशें नासतालें. ताका लागून आपले आपुणूच वजें दवरपाखातीर वाटेर थरावीक अंतराचेर दवरणें उबारताले.
सादाराणशें मनशाच्या भुजांचे उंचायेचें फातरांचें चवकोनी बांदकाम अशें दवरण्याचें स्वरूप आसतालें. माथ्यार वजें आशिल्लो मनीस मातसो बागोवन वज्याची एक कड दवरण्याचेर थारायतालो आनी मागीर हातांनी तें वजें दवरण्याचेर सरकट्टाले. विसव घेतले उपरांत परतून वजें माथ्यार घेता आसतना असोच बागोवन वज्याची एक कड माथ्यार घेतालो आनी मागीर दोनूय हातांनी ओडून पुराय वजें माथ्यार सरकयतालो.
हें दवरणें दानशूर लोक कोणाचें तरी यादस्तीक म्हणून उबारताले. वा भौशीक संस्था लोकांचे सुविधेखातीर दवरण्याची वेवस्था करताले. पाणपोई सारकेंच दवरणें हें एक पुण्यकर्म मानप जातालें.
येरादारीची मुबलक सुविधा आशिल्ल्यान आयच्या काळांत अशा दवरण्यांची गरज नाशिल्ल्यान ल्हव-ल्हव करून हीं दवरणीं भूतकाळांत गेल्यांत.
- कों. वि. सं. मं.
दशावतार :
विष्णुचो धा अवतार. वायटाचो नाश, सज्जनाची राखण आनी धर्माची स्थापना हेखातीर परमेश्वर युगायुगांनी वेगवेगळे अवतार घेता, अशें भगवद्गीतेंत म्हळां. वेगवेगळ्या संदर्भांनी आनी वेगवेगळ्या युगांनी, श्री विष्णु देवान वेगवेगळ्या धा नांवांनी अवतार घेतले, हें हिंदू धर्माचे अवतार कल्पनेप्रमाण मानप जालां. पूण शिव, गणपती, देवी आदी देवतांनी अवतार घेतिल्ल्याच्यो कथा पुराणांत आसात. विष्णुच्या धा अवतारांतले मत्स्य, कूर्म, वराह, वामन, परशुराम ह्या अवतारांचीं कथामुळां वेदीक साहित्यांत मेळटात. पुराणांनी विष्णुचे मुखेल धा अवतार मानल्यात. पूण भागवत पुराणांत विष्णुचे चोवीस अवतारय सांगल्यात. विष्णुन हे अवतार कित्याखातीर घेतले आनी ते खंयचे तिथीक घेतिल्ले तांची माहिती अशी
१) मत्स्य : शंखासुराक मारपाखातीर आनी प्रलय काळांत मनूक राखपाखातीर – चैत्र शुध्द तय.
२) कुर्म : देव आनी दैत्य समुद्रमंथन करता आसतना रवीवरी वापरिल्लो मंदार पर्वत फाटीचेर तोलून धरपाखातीर – वैशाख पुनव.
३) वराह : हिरण्यक्ष राक्षसाक मारून उदकांत बुडपी धर्तरेक वयर काडपाक – भाद्रपद शुध्द तय.
४) नरसिंह : हिरण्यकश्यपूक मारपाखातीर – वैशाख शुध्द चतुर्दस.
५) वामन : बळी राजाक पातळांत धाडून धर्तरेची राखण करपाक – भाद्रपद शुध्द दुवादस.
६) परशुराम : सहस्त्रार्जुन कार्तवीर्याक मारपाखातीर आनी दुश्ट क्षत्रियांचो मस्ती निवळावपाखातीर – वैशाख शुध्द तय.
७) राम : रावणासारक्या राक्षसांचो नाश करपाक – चैत्र शुध्द नम.
८) कृष्ण : कंसासारक्या दुश्टाचो नाश करपाखातीर – श्रावण वद्य अश्टम.
