(१९९३), ‘चक्रव्युह’ (१९९३).
(३) नाटकां : सभ्य ग्रहस्थ हो (१९७३), संध्या छाया (१९७४), बॅरिस्टर (१९७७), सुर्यास्त (१९७८), महासागर (१९८०), दुर्गी (१९८१), सावित्री (१९८२), पुरुष (१९८३), मालवणी सौभद्र (१९८५), मुक्ता (१९८५), पर्याय (१९८५), किनारा (१९८७), हरी अप हरी (१९८७), स्पर्श (१९८७), कालचक्र (१९८८), नाती गोती (१९९१), अपूर्णांक (१९९४), संसारगाथा (१९९४).
(४) विनोदी लेखन : फजितवाडा (१९६१), मिशी उतरून देईन (१९६५), कशासाठी पोटासाठी (१९६५), विक्षिप्त कथा (१९७२), उपहास कथा (१९७४), सरमिसळ (१९८०), गंमतीच्या गोष्टी (१९८३), विरंगुळा (१९९४).
(५) एकांकिका : ‘कावळे आणि इतर एकांकिका’ (१९६०).
(६) भोंवडेवर्णन : ‘लोक आणि लौकिक’ (१९८५).
(७) आपजीण : ‘आत्मचरित्राशिवाय’ (१९९५).
ताचें हेर साहित्य अशें आसा : ‘निवडक ठणठणपाळ’ (१९६९), ‘अणकी ठणठणपाळ’ (१९८९), ‘साहित्यीक गप्पा’ (१९८६), परममित्र (१९९४), अलाणे फलाणे (१९९४).
ताणें संपादित केल्ली बरपावळ : पु. ल. एक साठवण (१९७९), ‘द बेस्ट ऑफ जयवंत दळवी’ हें दळवी हाच्या कांय वेंचीक साहित्याचें संपादन, संपादक सुभाष भेंडे (१९९५).
जयवंत दळवी हाच्या साहित्याचेर जायते हिंदी – मराठी चित्रपट आनी दूरदर्शन माळोय प्रसारीत जाल्यात. ताचे हिंदी चित्रपट : चक्र, महानंदा, रावसाहेब, पुरुष हे आसून हातूंत ‘रावसाहेब’ ह्या चित्रपटाक आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार फाव जाला. ताच्या महानंदाअ आनी पुढचं पाऊल ह्या दोन मराठी चित्रपटांक तशेंच ‘चक्र’ ह्या हिंदी चित्रपटाक राष्ट्रीय पारितोषिकां फाव जाल्यांत.
चित्रपटांवांगडाच आव्हान, अधांतरी, हसरतें आनी सावल्यो ह्यो ताच्या साहित्याचेर आदारीत दूरदर्शन माळो प्रसारीत जाल्यात.
ताच्या साहित्याक जायते पुरस्कार आनी भोवमान मेळ्ळ्यात. हे पुरस्कार अशे आसात; महाराष्ट्र राज्य पुरस्कार, चक्र (१९६४), रुक्मिणी (१९६५), सारे प्रवासी घडीचे (१९६६), स्पर्श (१९७४), संध्या छाया (१९७५).
बर्या नाट्य लेखनाखातीर ‘नाट्यदर्पण’ पुरस्कार : बॅरिस्टर, महासागर, सूर्यास्त, पुरूष, कालचक्र, दमाणी पुरस्कार (१९९१), कलागौरव पुरस्कार (१९९४), राम गणेश गडकरी पुरस्कार (१९९४), कोंकण मराठी साहित्य परिशदेवतीन ‘कोंकण भूषण साहित्य पुरस्कार’ (१९९४) हे पुरस्कार ताका फावो जाल्यात.
दळवी हाच्या साहित्याचे हिंदी, गुजराती, कानडी, तमिळ, तेलुगू आनी इंग्लीश भासांतल्यान अणकार जाल्यात.
जयवंत दळवी हाणें कथा, कादंबरी, नाटक आनी विनोद ह्या चारय साहित्यीक मळार आपली अशी खास छाप तयार केली. चक्र आनी स्वगत ह्यो कादंबर्यो , बॅरीस्टर, पुरुष, संध्या छाया हीं नाटकां आनी ठणठणपाळ ह्या नांवान मराठी साहित्य विश्वाचेर मार्मिक आनी मिष्कील टिप्पणी करपी विनोदी लेखन हीं जयवंत दळवी हाणें मराठी साहित्याक दिल्ली मोलादीक देगणी.
- डॉ. वासुदेव सावंत
दक्ष :
प्रजोत्पत्ती करपी पुर्विल्लो ऋषी. कश्यप, मरीची, अत्री, भृगू, ऋतू आदी ऋषीप्रमाण दक्ष होय एक प्रजापतीच. हाचेभायर ताचो उल्लेख विश्वेदेव, आदित्य आनी मनू असोय करतात. दरेका युगाचे स्वतंत्र मनू आनी स्वतंत्र दक्ष मानिल्ले आसात. दक्ष अदितीपसून जल्मलो आनी अदितीचो जल्म दक्षापसून जालो अशें ऋग्वेदांत म्हळां. पूण यास्कान हाजेर विरोध परगटायला.
दक्षाची उत्पत्ती ब्रम्हदेवाच्या आखाण्यापसून जाली अशें विष्णुपुराणांत म्हळां. पूण ताच्या जल्माविशीं वेगवेगळ्या तरांच्यो कथा पुराणांत मेळटात. दक्ष हो प्राचेतसाचो चलो आसून ताणें आपल्या मनापसून सृश्ट निर्माण केली. ताणें स्वायंभुव मनूच्या प्रसूती नांवाचे चलयेकडेन लग्न केलें. तिचेपसून ताका सोळा चलयो जाल्यो. तातूंतल्यो तेरा ताणें धर्मप्रजापतीक दिल्यो. उरिल्ल्या तिनांतली स्वाहा अग्नीक, स्वधा अग्निष्वात्त पितरांक आनी सती ही शिवाक दिली. ब्रम्हदेवाच्या दाव्या आखाण्यापसून जल्मल्ली चली ही ताची दुसरी बायल. तिचेपसून ताका पांचशें चलयो जाल्यो. ताचेपसून फुडें प्रजा निर्माण जाली, अशें हें कथाचें सार आसा.
ब्रम्हदेवाच्या एका यज्ञांत शिवान दक्षाचो अपमान केलो. देखून मांव – जांवयामदीं वांकडेपण आयलें. फुडें दक्षान आपल्या बृहस्पतीसव नांवाच्या यज्ञांत शिवाक आपोवणेंअ दिलेंना. आकाशसंचारी देवाकडल्यान सतीक यज्ञाची बातमी कळटकच ती शिवगणां वांगडा एकलीच यज्ञमंडपांत आयली. थंय तिचो अपमान जालो. देखून तिणें यज्ञाग्नींत जीव दिलो. हें कळटकच शिवान आपले जटेपसून वीरभद्र आनी भद्रकाली हांकां उत्पन्न करून तांचेकडल्यान दक्षयज्ञाचो विध्वंद करून दक्षाक जिवो मारून घेतलो. तेन्ना सगले देव आनी ॠषी शिवाक शरण गेले. शिवाचे कृपेन ब्रम्हदेवान एका बोकडाचें तोंड दक्षाच्या धडाक जोडलें आनी ताका जितो केलो.
दक्ष ह्या नांवाचो एक धर्मशास्त्रकार आसा. ताच्या नांवाचेर दक्षस्मृती नांवाचो ग्रंथ मेळटा. ही स्मृती खूब खूब पोरणी. कारण यज्ञावल्क्यानय दक्षाअचो उल्लेख केला. हातूंत सात अध्याय आनी २२० श्लोक आसात. हातूंत चार आश्रम व्दिविध ब्रम्हचर्य, व्दिजांचीं नित्यकर्मां, आश्रमधर्म, जननाशौच, मृताशौच, षडंगयोग, णव गोपनीय आनी णव घोषणीय कृत्यां दान ना दिवपाच्यो वस्तू गृहिणीधर्म, भिक्षूकव्य आदी विशयांचीं वर्णनां आसात.
दक्ष ह्या नांवाचो एक पुर्विल्लो समाज आशिल्लो. ताचें राज्य वायव्येकडल्या आनी उत्तरेकडल्या देशांनी आशिल्लें अशें पणिनी सांगता. पाणिनीकय दाक्षिपूत अशें म्हण्टात.
- कों. वि. सं. मं.
दक्षणां :
धर्मकृत्यां (यज्ञ, होम, हवन) करपी पुरयताक दिल्लो मोबदलो. सद्या हो दुडवांच्या रुपान दितात आसलो तरी एका काळार तो भांगर, गाय, बैल, घोडो, बोकडो, धान्य, वस्त्र सारकिल्ल्या वस्तूंच्या रुपान दिवप जातालें. आयच्या काळांत दक्षणेचो संदर्भ मोबदल्यापुरतो उरला आसलो तरी वैदिक आनी पुराणकाळांत दक्षणेक धर्मीक अधिष्ठान आसलें. दक्षणा दिलेबगर धर्मीक कार्य पुराय जायना अशें ऐतरेय ब्राम्हणांत म्हळां.
यज्ञोऽदक्षिणो रिष्यति तस्मादाहु:
दातव्यैव यज्ञे दक्षिणा भवत्यल्पिकापि । (ऐतरेय ब्राम्हण ६.३५)
