वाठारांत सरासरी २५ सेंमी. इतलो पावस पडटा. साबार वाठारांनी पावस नेमाना पडनाशिल्ल्यान, शेतवडीचेरूय ताचो वायट परिणाम जाता.
वनस्पत आनी मोनजात : हांगाचीं रानां पातळ आसलीं तरी संवसारांतल्या २०० मुखेल वनस्पती समुहांतल्यो सुमार १४० वनस्पतींच्यो जाती ह्या देशांत सांपडटात. तशेंच, तांच्यो १,६००चे वयर उपजाती आसात. उदेंतेकडेन आशिल्लो ऊंच सड्याचो प्रदेश हो ह्या देशांतलो सगळ्यांत बरो तणाचो प्रदेश आसून देशाच्या हेर प्रदेशांनी सुमार ५०० वयर तणांचे प्रकारा आसात. उंचायेप्रमाण तांचे ‘हाय वॅल्ड’ आनी ‘लो वॅल्ड’ अशे विभाग केल्ले आसात. अस्तंत दिशेक आशिल्ल्या कारू भागांत एक ते देड मीटर मेरेन लांबायेची मरुस्थली (ठज्ञतळड्डीदठ) झाडां आनी झोंपां सांपडटात. ट्रांस्वाल, नाताळ दर्यादेगांनी, लो वॅल्डांत सावाना तरेचीं तणाचीं मळां आसात.
सतराव्या शेंकड्यांत जेन्ना युरोपी वसणूकवादी हांगा पावले, त्या वेळार हांगा साबार जातींचीं मोनजात आशिल्ली. तातूंत शींव, वाग, बिबटे, हत्ती, कोले, हिप्पोपोटॅमस, काळविट, रानरेडे हांचो आस्पाव जातालो. हेर देशांप्रमाण आयज मोनजातीचें प्रमाण हांगाय खूब उणें जालां. उरिल्ले मोनजातीची जतनाय घेवपाखातीर दक्षिण आफ्रिका सरकारान साबार अभयारण्यां उबारल्यांत. अद्दो राष्ट्रीय उद्यान हतयांखातीर आनी बॉटेबाक राष्ट्रीय उद्यान बिबड्यांखातीर प्रसिद्ध आसा. हांगा ९०० परस चड प्रकारांचीं सवणीं आनी सुमार २०० प्रकारांचें विखयाळे तशेंच सादे सोरोपूय आसात.
इतिहास : युरोपी वसणूक सुरू जावंचे पयलीं दक्षिण आफ्रिकेंत बुशमॅन, हॉटेंटॉट ह्या थळाच्या लोकांचो राबितो आशिल्लो. वेपाराच्या निमतान भारतांत येवपाखातीर उदकामार्गाचो सोद लायतां लायतां, बार्थोलोमेव दीयश ह्या पुर्तुगेज तारवट्यान केप ऑफ गूड होप भूशिराचो सोद लायलो. डच वेपार्यांचो उदेंत देशांकडेन वेपार वाडलो तशें ताणींय वेपारी मार्गावयलें मुखेल ठाणें म्हणून १६४१त केपाक एक किल्लो उबारलो. डच इस्त इंडिया कंपनीन ह्या प्रदेशांत १६५२ सावन वसणूक करपाक सुरवात केली. १७९५ मेरेन सुमार १५,००० डच लोकांचो दक्षिण आफ्रिकेंत राबितो आशिल्लो. हातूंत चड करून कंपनीच्या कामांतल्यान निवृत्त जाल्ल्या अधिकार्यांचो आस्पाव आशिल्लो. मुखार फ्रँच ह्युजेनॉट्स, जर्मन, मलाया तशेंच मोसांबीक, उदेंत आनी अस्तंत आफ्रिकेसावन हाडिल्ल्या गुलामांची भर पडली.
डच आनी जर्मन वसणुकांक थिराय आयले उपरांत ताणीं हांगाची बरीच भूंय लागवडीखाला हाडली. हांगाचे मातयेक आनी हवामानाक फावो अशीं पिकां घेवपाक सुरवात केली. हातूंत गंव, द्राक्षां आनी लिंबू ह्या फळांचोय आस्पाव आशिल्लो. हांगा तणाचीं व्हड मळां आशिल्ल्यान ताणीं गोरवां आनी मेंढरांय पोसपाक सुरवात केली. मुखार ल्हव-ल्हव करून तांचे वसणुकेचो विस्तार उत्तरेकडेन आनी अस्तंतेकडेन जालो. हांगाच्या डच आनी जर्मन वसणूकवाद्यांच्या वंशजांक उपरांत आफ्रिकेतर लोक म्हणून वळखुपाक लागले. ब्रिटीश लोकांचो भारताकडेन वेपार सुरू जाले उपरांत उदकामार्गांतलें म्हत्वाचें. ठाणें म्हणून १८०६त ताणीं केप टाव्न हातासलें. ब्रिटीशांनी हांगा वसणूक करपाक सुरवात केल्या उपरांत ताणीं नातालांत ऊंसाचे मळे उबारले. ह्या मळ्यांनी वावुरपाखातीर ताणीं साबार भारतीयांक थंय व्हेल्ले.
ब्रिटीश लोकांचो हांगा शेक वाडपाक लागलो आनी तांचे वसणुकेचो विस्तार जावपाक लागलो, तेन्ना ते आनी ‘बोर’ (डच वसणूककार) लोकांभितर झगडीं जावपाक लागलीं. १८३६त बोर लोक तांची मुळावी सुवात सोडून ते उदेंतेकडच्या सड्याच्या भागाचेर वचून रावले. हे घडणुकेक दक्षिण आफ्रिकेच्या इतिहासांत ‘म्हाप्रस्थान’ अशें म्हण्टात. बोर आनी ब्रिटीश हांचेमदल्या झगड्यांक लागून दक्षिण आफ्रिकेंत व्हाल न्हंयेचे उत्तरेक ट्रांसवाल आनी दक्षिणेक ऑरेंज फ्री स्टेट अशीं दोन बोर प्रजासत्ताक राज्यां अस्तित्वांत आयलीं. एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या दुसर्या अर्दांत हांगा हिर्यांचो आनी भांगराचो सोद लागिल्ल्यान ह्या देशाच्या इतिहासाक वेगळें मोडण लागलें. हिरे आनी भांगराखाणींत भांडवल लावन रोखडेच गिरेस्त जावंचे हे आशेन वेगवेगळ्या प्रदेशांतल्यान हजारांनी लोक हांगा आयले. भांगराची खाण बोरांच्या प्रदेशांत आशिल्ली. पूण तें काडपाखातीर तांचेकडेन भांडवल आनी कुशळ कामगार नाशिल्ले. हाका लागून ताणीं ब्रिटीश भांडवल तशेंच कामगार हांकां आपल्या वाठारांत येवपाक दिले. हेखातीर ब्रिटीशांक खूब कर भरचो पडटालो. तेचपरी बोर लोकांनी तांकां ह्या प्रदेशाचें नागरिकत्वूय न्हयकारिल्लें. हाचो परिणाम म्हणून १९१०त व्हड बोर झूज जावन त्याच वर्सा हेरीनिनिंग कबलातीवरवीं ब्रिटीश साम्राज्याभितर दक्षिण आफ्रिका संघराज्य निर्माण जालें.
दुसर्या म्हाझुजा उपरांत आफ्रिका खंडांतल्या साबार देशांक स्वातंत्र्य मेळ्ळें, पूण ह्याच तेंपार गोर्या लोकांनी द. आफ्रिकेंत आपणायल्ल्या वर्णदुस्वाशी धोरणाचेर टिका जावपाक लागली. ह्याच कारणावयल्यान इंग्लंड आनी दक्षिण आफ्रिका हांचेमदीं मतभेद जावन ३१ मे, १९६१ दिसा हो देश ‘ब्रिटीश कॉमनवॅल्थ’ मदल्यान भायार सरून प्रजासत्ताकदेश जालो.
देशाक प्रजासत्ताक हो दर्जो मेळ्ळे उपरांत अल्पसंख्येंत आशिल्ल्या गोर्या लोकांच्या सरकारान वर्णदुस्वाशी (Apartheid) धोरण आनीक खर केलें. १९७१ ल्या ‘बांटू होमलँड्स काँस्टिट्युशन ॲक्ट’ ह्या कायद्यावरवीं ट्रान्सकेई, बॉफूथाटस्वाना, वेंदा आनी सिस्केई ह्या वंशीक गटांक स्वयंशासन दिल्लें. हेर मुखेल वंशीक गटांकूय कांय प्रशासकी सवलती दिल्ल्यो. १९९०त वर्णदुस्वाशी धोरणांत बदल जावन ह्या वर्सासावन हांगाच्या काळ्या लोकांक कांय प्रशासकी सवलती मेळपाक लागल्यो. ह्याच वर्सा ‘आफ्रिकन नॅशनल काँग्रेस’ ह्या काळ्या लोकांच्या पक्षाचेर घाल्ली बंदी काडून तांचो मुखेली नॅल्सन मांडेला हाची २७ वर्सांचे राजकीय बंदिवासांतल्यान सुटका केली.
१९९२-९३त नॅल्सन मांडेलाच्या फुडारपणाखालचो आफ्रिकन नॅशनल काँग्रेस पक्ष आनी झुलू इन्कारथा पक्ष हांचेमदीं तंटे जायत रावले. डिसेंबर १९९३त तात्पुरती राजघटना तयार करून, एप्रिल ९४त भोंववंशी सरकार स्थापनेचे वटेन पावल घालें. एप्रिल ९४ तले वेंचणुकेंत आ. नॅ. काँ. भौमत मेळून १० मेक नॅल्सन मांडेला हो पयलो काळो मनीस अध्यक्ष जावन, दक्षिण आफ्रिका हें काळ्या लोकांचें नवें राज्य घडलें.
राजकीय स्थिती : नॅल्सन मांडेला हो दक्षिण आफ्रिकेचो राष्ट्राध्यक्ष जावंचे पयलीं गोर्या लोकांच्या व्हडपणाचेर आदारून देशाचे कायदे केल्ले. पूण नॅल्सन मांडेला हो द. आफ्रिका प्रजासत्ताकाचो अध्यक्ष जालेउपरांत देशाच्या सगळ्या नागरिकांक राजकीय नदरेन समान हक्क मेळ्ळ्यात.
देशाचो राज्यकारभार संसदी पद्दतीन चलता. अध्यक्ष, हाऊस
