दिसा तिर्थांचेर न्हावप, दान, श्राध्द करप हीं धर्मीक कृत्यां करचीं अशें सांगलां. तशेंच दक्षिणायनांत कसल्याय व्रताचें उद्यापन वा कसलेय धर्मीक संस्कार करचे न्हय अशेंय म्हळां.
दक्षिणायनाविशीं विष्णू पुराणांत एक श्लोक दिला तो असो -
अयनस्योतरस्यादौ मकरं याति भास्कर : ।
राशिं कर्कटकं प्राप्य कुरुते दक्षिणायनम् ॥
अर्थ – सूर्य मकर राशींत वतकच उत्तरायण सुरू जाता आनी तो कर्क राशींत वतकच दक्षिणायन सुरू जाता.
- कों. वि. सं. मं.
दांडीयात्रा :
(पळेयात मिठाचो सत्याग्रह).
दांडेकर, गोपाल नीलकंठ :
(जल्म: ८ जुलय १९१६, परतवाडा, अमरावती).
कादंबरी, कथा, चरित्रां, लघुनिबंध असलें साहित्य बरोवपी एक अश्टतासांचो मराठी लेखक. परतवाडा आनी नागपूरांत चवथी यत्तेमेरेन शिक्षण जातकच पिरायेच्या तेराव्या वर्सा दांडेकरान घर सोडलें.
कांय काळ राष्ट्रीय आंदोलनांत वावर केलो. पूण आंदोलन सोंपतकच ताणें गाडगे महाराजांचें शिश्यत्व आपणायलें. बाबाचो शिश्य आनी अनुयायी ह्या नात्यान ताणें गांवागांवानी वचून किर्तनां करपाक सुरवात केली. ज्ञानेश्वरीच्या अभ्यासाखातीर तो आळंदीक आयलो. पूण मजगतीं भागानगरच्या सत्याग्रहांत वांटो घेतिल्ल्यान, कांय काळ ताका बंदखण भोगची पडली. सुटके उपरांत परतून ताणे अध्ययनांत लक्ष घालें. ज्ञानेश्वरीचो अभ्यास आनी संस्कृतांतल्यान वेदान्ताची वळख करून घेवपापसत तो धुळेंच्या श्रीधरशास्त्री पाठक हाचेकडेन वचून रावलो. ह्या गुरूचे आज्ञेवयल्यान ताणें नर्मदेची पायांनी परीक्रमा सुरू केली. पूण दुयेंत पडिल्ल्यान सात-आठ म्हयन्यांनीच ताका हो उपक्रम सोडचो पडलो. उपरांत तो परतून श्रीधरशास्त्री पाठकाकडेन अध्ययन करपाक गेलो.
चार वर्सां ताणें राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघांत वावर केलो. उपरांत रामदास, श्रीकृष्ण आनी मनू हांचीं चरित्रां ‘आमचे राष्ट्रगुरू’ ह्या नांवान ताणें बरयलीं.
१९४५ वर्सा नामजोशी घराण्यांतले विमल नामजोशी हिचेकडेन ताचें लग्न जालें. १९४६ वर्सा पंडीत सातावळेकराच्या आपोवण्या वयल्यान तो औंधाक गेलो. थंय ‘पुरुषार्थ हें मराठी आनी वैदिक धर्म’ ह्या हिंदी नेमाळ्यांनी संपादक म्हणून ताची नेमणूक जाली.
धर्म, संस्कृती, पुराण, इतिहास ह्या विंगड विंगड विशयांचेर तशेंच कथा, कादंबरी, चरित्र ह्या साहित्य प्रकारांचेर ताणें शंबरावयर पुस्तकां बरयल्यांत.
‘बया दार उघड’, ‘हरहर महादेव’, ‘दर्याभवानी’, ‘झुजारमाची’, ‘हे तो श्रीची इच्छा’ ह्या कादंबर्यानी ताणें शिवकालाचें आनी शिवकालीन संस्कृतीचें दर्शन घडयलां. ताणें जगन्नाथ पंडिताचे आनी गीतगोविंगकार जयदेवाचे प्रणयजिणेचेर ‘जगनाथपंडित’ आनी ‘पद्मा’ ह्यो कादंबर्यो बरयल्यात.
‘उडोनी हंद चालला’ (१९६२) आनी ‘अजून नाही जागे गोकुळ’ (१९६३) ह्यो ताच्या नल – दमयंती आनी श्रीकृष्ण-कुब्जा हांचे जिणेचेर बरयल्ल्यो कादंबर्यो आसात.
‘बिंदूची कथा’ (१९४७) हे ताचे कादंबरेन, ताच्या कादंबरी लिखणाक आरंभ जालो. ताच्यो ‘शितू’ (१९५५), ‘पडघवली’ (१९५६), ‘कुणा एकाची भ्रमणगाथा’ (१९५७), ‘माचीवरला बुधा’ (१९५८), ‘मृण्मती’ (१९७०) आनी ‘मोगरा फुलला’ (१९७५) ह्यो कादंबर्यो कलात्मक नदरेन म्हत्वाच्यो आसात.
‘पवनाकाठचा धोंडी’, ‘पुर्णामायची लेकरं’, ‘शितू’, ‘पडघवली’ आनी ‘माचीवरला बुधा’ ह्यो ताच्यो प्रदेशीक कादंबर्यो आसात. ‘मृण्मयी’ आनी ‘मोगरा फुलला’ ह्यो दोनूय कादंबर्यो‘ ज्ञानेश्वराविशीं आसात.
भाक्रा-नांगल धरणाची येवजण आनी बांदावळ ह्या विशयाचेर ताणें ‘आम्ही भगीरथाचे पुत्र’ (१९५९) ही कादंबरी बरयल्या. ‘संत गाडगेमहाराजांचे चरित्र’ (१९७६) आनी ‘स्मरणगाथा’ (१९७६) हें ताणें स्वताचें आत्मचरित्र बरयलें. ताचे ‘स्मरणगाथे’क १९७६ वर्साची उत्जृश्ट मराठी साहित्यकृती म्हणून साहित्य अकादमीचें इनाम फावो जालां.
भारतीय वेदान्ताचे आनी संतसाहित्याचे संस्कार ताच्या लिखाणांतल्यान दिसतात. गांवगिरी जीण आनी थंयचे संस्कृतीचोय ताणें बारीकसाणीन अभ्यास केला. लिखाण – वाचन हे दांडेकराचे छंद. तेच भाशेन शिवाजीच्या काळांतले किल्ले पळोवपाचो आनी छायाचित्रणाचोय ताका छंद तातूंतल्यानूच ताणें ‘दुर्गदर्शन’ हें पुस्तक बरयल्लें.
व्दारकापिठाच्या शंकराचार्यान ‘साहित्यवाचस्पती’ ही पदवी दिवन १९६५ वर्सा दांडेकराचो भोवमान केलो. तळेगांव – दाभाडेचे नगरपालिकेवतीन ताका ‘नगरभूषण’ ही पदवी फावो जाली. १९७६ वर्सा वाई नगरपालिकेवतीन ताचो सत्कार जालो.
- कों. वि. सं. मं.
दांत :
तोंडांतल्या वयल्या आनी सकयल्या जबड्यांच्या हाडांत रोमून बशिल्ले, अन्न चाबपाचे अवयव. हे अवयव अन्न चाबपाचें मुखेल काम करतात. तशेंच उलोवपाच्या कामांतय ते आदार करतात. दातांक लागून मुखामळाक सोबा येता. अन्न चाबप हें पचनक्रियेंतलें पयलें काम. चाबून बारीक जाल्ल्या अन्नांत थुकयेंतलो पाचक रस मेळटकच पचनक्रिया सुरू जाता. अन्नांतल्या स्टार्च घटकाचें पचन तोंडातच सुरू जाता.
उच्चार स्पश्ट करपाक दांताचो आदार जाता. त, थ, द, ध, न हीं उतरां दांताबगर उच्चारूंक जायनात. ताकालागून ह्या अक्षरांक दांतये अक्षरां म्हण्टात. दांत आनी जीब हांच्या मेळानच ही अक्षरां उच्चारप जातात.
कांय मोनजातीप्रमाण मनशाक जल्मतनाच दांत आसनात. तांकां दोन फावट दांत येतात.
(१) ल्हानपणांत ६ म्हयने ते २ वर्सांमेरेन आनी
(२) ६ ते २० वर्सांमेरेन.
सुर्वेच्या दांतांक दुदाचे दांत म्हण्टात. मागीर येवपी दांतांक ‘कायम दांत’ म्हण्टात.
दुदाच्या दांतांची संख्या २० जाल्यार कायम दांतांची संख्या २८ ते ३२ आसता. दुदाचे दांत ६ वर्सां ते १२ वर्सांमेरेन पडटात आनी कायम दांत येता.
दांतांची वेगवेगळीं कामां आसतात. त्या कामाक फाव तशे दांताचे
