आकार घडिल्ले आसतात. जबड्यांतल्या सुवातेवयल्यान दांताचे चार पंगड अशे –
(१) फुडले दांत – ८ दांत (दर जबड्याक चार दांत)
(२) सुळे – ४ दांत (दर जबड्याक दोन दांत)
(३) फुडल्यो दाढो – ८ दांत (दर जबड्याक ४ दांत) (हे दांत ल्हान भुरग्यांक आसनात)
(४) फाटल्यो दाढो – १२ दांत (दर जबड्याक ६ दांत एके वटेन तीन)
फुडल्या दांतांक धार आसता, जाल्यार सुळ्यांक तोंक. हे दांत अन्न पिंजून तांचे कुडके काडपाक उपेगी पडटा. दाढांच्या माथ्यार उंचवटे आनी फोंडकुलां आसतात. दाढयो अन्न चाबतात.
दांत येवपाचे क्रम –
गर्भवस्थेतच भुरग्याच्या जबड्यात दांत तयार आसतात. पूण ते भायर सरतात ६ म्हयन्या उपरांत. तांचो येवपाचो क्रम असो.
दुदाचे आनी कायम दांत गर्भवस्थेंतच घाडिल्ले आसतात. जेन्ना दुदाचे दांत भायर सरतात तेन्ना ताच्या मुळांपोंदा जबड्यांत कायम दांत आसतात. भुरगो जेन्ना ६-७ वर्सांचो जाता तेन्ना दुदाच्या दातांचीं मुळां ताची कूड शोषून घेता. दुदाचो दांत मागीर सदळ जातात आनी हालूंक लागतात. ताच्या मुळांचो जागो कायम दांत घेता आनी सवकास दुदाच्या दांतांक सकयल लोटता. दुदाचो दांत पडटकच कांय म्हयन्यां उपरांत कायम दांत भायर सरता. दुदाचो दांत कांय कारणांक लागून काडचो पडल्यार कायम दांत सारको येना. ताची भायर सरपाची वाट चुकता आनी तो एखाद्रो वांकडो तिकडो भायर सरता.
दांत आमचे कुडीचे सगळ्यांत घट अवयव. तांची घडण सादारण हाडांभशेन आसता. ते कॅल्शियम, मॅग्नेजियम आनी फॉस्फरस ह्या खनिजांनी घडिल्ले आसतात. दांतांचे दोन मुखेल भाग हे :
१. मूळ (Root)
२. तेंगशी (Crown).
मूळ - हे मावेभितर जबड्यांत रोमून दांतांक घट आदार दिता.
तेंगशी – दांताचो दर्शनी भाग, तेंगशेचो वयलो भाग जो अन्न चाबता ताका दन्तमाथें म्हण्टात. दांतांच्या विंगड विंगड कामांप्रमाण दन्तमाथ्याचो आकार विंगड विंगड आसता.
फुडले दांत, सुळे आनी फुडल्यो दाढो, हांका एकूच मूळ आसता. जाल्यार फाटल्या दाढांक ३ वा ४ मुळां लेगीत आसता. दर दांत तीन मुखेल आवरणांनी घडिल्लो आसता.
१. दन्तवल्क (Enamel)
२. दन्तधातू (दन्तीन) (Dentine) आनी
३. दन्तगर (Pulp).
दन्तवल्क (Enamel) : हो दांताचो भायलो भाग. हो भाग पारदर्श आसून तातूंतल्यान दन्तधातू दिसता. दन्तवल्काची जाडी कांय मीमी. आसून ताची घडण कॅल्शियम फ्लुराइड, कॅल्शीयम, हायड्रोक्सी फॉस्फेट हांच्या स्फटिकांपसून घडिल्लो आसता. जाण्ट्यापणांत दन्तवल्क झरता आनी दन्तधातू उक्तो जाता. अशें जाल्ल्यान हुनसाण, थंडी दांताक लागतकच सणसण मारतात. दन्तवल्क दांताच्या तेंगशेरच आसता. दांताच्या मुळार आशिल्ल्या आवरणाक सिमेंटम म्हण्टात.
दन्तधातु (Dentine) : दन्तधातु हो दांताचो मुखेल घट भाग. दांताची घटसाण दन्तधातूपसून आसता. हो भाग दांतांभितर सगळ्याक पातळिल्लो आसता. हाची घडण वयर दिल्ल्या खनिजांपसूनच आसता.
दन्तगर (Pulp) : दन्तधातुमदीं दन्तगरांत रगतशिरो आनी मज्जातंतू आसतात. दन्तगर दातांच्या हेर भागाक खनिजां आनी हेर अन्नपुरवण करता. दन्तगराचो वयलो भाग मातसो फुगिल्लो आसता. ताका दन्तगरकक्ष अशें म्हण्टात. दन्तगरकक्षाक (Pulp chamber) दोन बारीक नळयांनी जबड्याकडेन जोडिल्लो आसता. दांतांच्या दर मुळांतल्यान ह्यो नळयो येवन दन्तगरकक्षामेरेन पावतात. ह्या नळयांनी रगताशिरो आनी मज्जातंतू दांतांत भितर सरतात. ह्या नळयांक मूळ नलिका (Root canal) अशें म्हण्टात.
दांतांची जतनाय : दांतांची जतनाय बरी घेतल्यार तांचीं चडशीं दुखणीं टाळूंक येतात. बरी जतनाय घेवपाखातीर दांतांक पुश्टीक अन्न, नितळसाण आनी नेमान तपासणी ह्यो तीन गजाली लक्षांत दवरूंक जाय. पुश्टीक अन्न-दांतांची वाड बरी जावपाक पुश्टीक अन्नाची गरज आसता. जेवणात अन्नाचे पुराय घटक आनी कॅल्शियम, मॅग्नेजियम हीं खनीजां आसूंक जाय. दांत बरे उरपाक जेवणाखाणांत गोड जिनसाचें प्रमाण उणें आसूंक जाय. गोड जिन्नस दांताक चिकटल्यार तांचे पसून एक आम्ल तयार जाता. हें आम्ल दन्तवल्क विरघळायता. दन्तवल्काक एकदां बुराक जातकच तो भितर मेरेन पावता. जेवणांत पालेभाज्यो, ताजींफळां, दूद हांचो आस्पाव आसूंक जाय. गोडशीं, शितपेयां, पिपरमिटां, चॉकलेटी असले जिन्नस जेवणात आसचे न्हय.
दांतांची नितळसाण : दांतांचीं दुखणीं पयस दवरपाक दांत नितळसाण राखूंक जाय. दांत बरे उरतले जाल्यार दांतांमदीं अन्नकण उरूंक फावना. दांत निवळ दवरपाक ह्यो गजाली नेमान करूंक जाय.
(१) जेवणखाणा उपरांत घोट घेवंक जाय,
(२) दांत ब्रशान निवळ करपाक जाय,
(३) दांत बारीक दोरयेन नितळ करूंक जाय.
कितेंय खातकच दांत घोट घेवन नितळ करप गरजेचें. घोट घेतकच तोंडात उरिल्ले अन्नकण भायर सरतात. दांतांच्या खांचीमदीं रिगिल्ले अन्नकण काडपाक मात हेर उपायांनी गरज आसता:
दांत ब्रशान घांसप : दांत नितळ करपाक ब्रशान घासप हो एक बरो उपाय. पयलीं आनी आतांय गांवांनी कांय लोक आंब्याच्या वा काजुच्या पानाचे चिवणेन वा कोळसो घेवन बोटांनी दांत घासतात. पूण ह्या उपायांनी दांत सारके निवळ जायनात. उत्तर भारतांत दांत घासपाक कडुलिंबाचो देंठ वापरतात. देंठान घाशिल्ले दांत ब्रशान घाशिल्लेवरीच जातात. कडुलिंबांतलीं जंतूनाशक द्रव्यां दांत निवळ करपाक आदार करतात अशें कांय दंतवैज म्हण्टात. दांत निवळ करपाचो ब्रश मोव आसचो. पूण तो फांकतकच वापरूंक जायना.
दांतांची पेश्ट : ल्हान भुरग्यांक फ्लुरायड आशिल्ली दांताची पेश्ट
