सुरवेचें लक्षण दिश्टी पडल्यार कॅन्सराचेर उपचार बेगीन जावन तो पुराय बरो जाता. दांतांची नेमान तपासणी आनी दांतांची बरी जतनाय घेतल्यार हो कॅन्सर पयस करूं येता.
- डॉ. ए. जी. बोरकार
पूरक नोंद – कॅन्सर
दांतोणी (फणी) :
केंस वळोवपाचें एक साधन. भारतीय बायलो वेदकाळासावन दांतोण्यांचो उपेग करताल्यो अशें दिसता. संस्कृतांत फणयेक ‘कंकनी’ वा ‘प्रसाधनी’ अशें म्हळां. अथर्ववेदांत शंबर दांतांच्या दांतोणेचो उल्लेख आयला. तशेंच रामायण, शिशुपालवध आदी ग्रंथांतय दांतोणेचे उल्लेख आयिल्ले आसात. मोहेंजोदाडो, तक्षशिला, नेवासे, नासिक आदीकडेन जाल्ल्या उत्खननांत जायत्यो हस्तदंती दांतोण्यो मेळ्ळ्यात. ह्या दांतोण्यांचेर वेगवेगळे तरेचें कोरीव काम केल्लें दिसता.
इजिप्तांतले लोक हस्तीदंत आनी बॉक्सवुडाच्यो दांतोण्यो वापरताले. ग्रीक आनी रोमन लोकय बॉक्सबुडच्यो दांतोण्यो वापरताले. स्वित्झर्लंडांतल्या तळ्या लागसार लाकूड, हाडां आनी शिंगां हांचेपासून तयार केल्ल्या दांतोण्यांचे पुर्विल्ले नमुने मेळ्ळ्यात. आदल्या काळांत श्रीमंत बायलो भांगराच्यो, रुप्याच्यो वा कांसवाच्या कट्ट्याच्यो दांतोण्यो वापरताले. इतिहासीक काळांत महाराष्ट्रांत पितूळच्यो दांतोण्यो वापरताले असो उल्लेख मेळटा. हे दांतोणेक हारसोय जोडिल्लो आसतालो.
दांतोण्यो चवकोनी, अर्दवाटकुळ्यो वा लांबशो चवकोनी आसतात. कांय दांतोण्यांचे अर्दे दांत बारीक आनी खुबूच लागीं लागीं आसतात, जाल्यार अर्दे दांत मातशे मोटे आनी चड अंतराचेर आसतात. दोनूय वटांनी वा एकेच वटेन दांत आशिल्ल्यो दांतोण्योय आसात. दांतोण्यांचो उपेग दादले-बायलो दोगांय करतात देखून, दोगांच्याय केंसांक फावो सारक्यो वेगळ्यो दांतोण्यो आसतात. माथ्यांतल्यो उयो काडपाक तशेंच माथे नितळ राखपाक खाशेल्यो दांतोण्यो तयार करतात. हालीं तेंपार लाकूड, हस्तीदंत, शींग, कांसवाचें कट्टें, धातू, इंडिया रबर, सेल्युलॉयड आनी हेर प्लास्टीक पदार्थांपसून दांतोण्यो तयार करतात. आकारा सारकेच दांतोण्यांचे रंगय विंगड विंगड आसतात.
दांतोण्यो करपाखातीर सादारणपणान ८ सेंमी. लांब, ५ सेंमी. रूंद आनी ५ मीमी. दाट पट्टी तयार करतात आनी तातूंतल्या दोन उरफाट्या वटांनी कानशीन घांसून दोनय वटांनी तोंकाकडेन देंवती दितात. ह्या भागांत पातळ खरवतीन चिरो घालून दांत तयार करतात. बरे प्रतीच्यो दांतोण्यो तयार करपाखातीर शिंगाचो उपेग करतात. दांतोण्यांच्या आकाराच्यो मुद्रा आनी पंच तयार करून एके रूंद पट्टेंतल्यान एके खेपेंत दोन दांतोण्यो तयार करतात. इंडिया रबरीच्या दांतोण्यांचे दांत आकाराप्रमाण घडयतात आनी उपरांत व्हल्कनीकरणान दांतोणेक टणकपणा हाडटात. प्लास्टीकचो उपेग सुरू जातकच व्हड कारखान्यांत आतां यंत्रीक ओतकाम पद्दतीन सगळ्या तरांच्यो दांतोण्यो तयार करतात. सद्याच्या काळांत प्लास्टीकच्या दांतोण्यांचीच नामना आसा.
मध्य प्रदेशांतल्या आदिवासी लोकांमदीं दांतोणी हें मोगाचें प्रतीक समजतात. कांयकडेन आदिवासी तरणाटी दोन-चार दांतोण्यो आपल्या आंबाड्यांत खोवन दवरता. ताचेवयल्यान हे तरणाटेक कितल्या चल्यांची मागणी आयल्या तें कळटा. कांय आदिवासी लोकांमदीं दांतोणी हें सौभाग्याचें लक्षण मानिल्ल्यान सवायशिणी बायलो आपल्या केंसांतल्यान दांतोणी काडिनात. कुकी आदिवासींमदीं मेल्ल्या मनशाची दांतोणी ताचेवांगडाच पुरपाची चाल आसा.
दांतोणी हें सौंदर्यप्रसाधनाचें साधन आशिल्ल्यान सौभाग्य वायणाच्या वस्तूंमदीं तिचो आस्पाव आसा. गोंयांत कांयकडेन लग्नांत व्हंकलेचे सासूमांयन व्हंकलेक रुप्याफणी दिवपाची चाल आसा.
- कों. वि. सं. मं.
दांतोळ्यो :
भुरग्यांक दांत-दाढयो फुट्टकच करपाचो अन्नग्रहणाचो सुवाळो. एका बर्याशा म्हुर्तार, दांतोळ्यांच्या भुरग्याक सजोवन सोयर्या धायर्यांच्या आनी शेजारच्या भुरग्यांचे उपस्थितींत ओंवाळणी करून भुरग्याचे तकलेवयल्यान दांतोळ्यो घालतात. दांतोळ्यो म्हळ्यार लाडू, कापां, वडे, चिरमुल्यो, चणे अशे दांतांक घटाय दिवपी पदार्थ. हे पदार्थ मागीर त्या भुरग्याक आनी जमिल्ल्या भुरग्यांबाळांक वांटप जाता. हे पदार्थ चड करून आजोळच्यान (आवयचे आवयन) तयार करून हाडचे असो संकेत आसा.
वाडदिसाचे धर्तेचो हो दांतोळ्याचो प्रकार भोवतेककडेन दांत आयले उपरांतच्या पयल्या वाडदिसा करप जाता. निकत्याच फुटिल्ल्या दांतांक खावपाची संवय करून ताका फावो तो व्यायाम घडचो असो उद्देश ह्या सुवाळ्या फाटल्यान आसुंये.
- माया खरंगटे
दाको :
(पळेयात द्राक्ष).
