लाव हें राज्य घेता. हांगा रेल्वेचें सगळ्यांत लागींचे स्टेशन म्हळ्यार वापी. तें सिल्वासावन १८ किमी. अंतराचेर आसा. मुंबय ते अहमदाबाद वचपी रेल्वेलायन वापीक जोडल्या.
लोक आनी समाजजीण : ह्या प्रदेशाची लोकसंख्या १,३८,५४२ (१९९१). हांगा सगळ्या धर्मांचे लोक रावतात. हांगा ८७% आदिवासी आसात. तातूंत ९५.८३% हिंदू, २.५८% क्रिस्तांव, १% मुसलमान, १.१% बौध्द, ०.४१% जैन आनी ०.०३% हेर धर्माचे लोक रावतात. तशेंच ०.०५% लोकांच्या धर्माची नोंद ना. हांगाचे लोक गुजराती, वारली, मराठी, धोडिया, कोंकणी, हिंदी ह्यो भासो उलयतात.
सण आनी उत्सव : हिंदू, क्रिस्तांव आनी मुसलमान लोक त्या – त्या धर्माचे सगळे सण मनयतात. वारली आनी कोंकना आदिवासी ‘बरश’ ह्या नांवान दिवाळी मनयतात. ‘अरख्य व्रिज’ हो सण कोंकना आदिवासी मनयतात. हातूंत बायलोच चड वांटो घेतात. वारली, कोंकना, कोली आदिवासी, भाव हो सण मनयतात. लुवणे पयलीं आनी मागीर ग्रामदेवीची (कालीमातेची) पुजा करतात.
शिक्षण : हांगा बरपाक्षरीचें प्रमाण ३९.४५% आसा. तातूंत दादल्यांचें प्रमाण ५२.०७% आनी बायलांचें प्रमाण २६.१०% आसा. हांगा गुजराती आनी मराठी मुळाव्यो शाळा, अनुदान घेवपी मिशनरी शाळा, माध्यमिक शाळा, आश्रम शाळा आसात. आदिवासींखातीर शिश्यवृत्यो आसात. सिल्वासा आनी नरोलीक वाचपघरां आसात.
म्हत्वाचीं स्थळां : हांगाचें वनविहार हें पळोवपासारकें थळ. खानवेलाक साकरतोड न्हंयचे देगेर एक सैमीक बाग तयार केल्या. चोंयवटेन रान आनी शेतां आसात. तेभायर आदिवासी संस्कृतीक संग्रहालय बांदलां. न्हंयेचे देगेर वैदाविहार ही बाग बांदल्या. तेभायर यूथ हॉस्टेल, रिक्रिएशन केंद्रां, सैमीक नदरेन सुंदर अशे जागे पर्यटकांक ओड लायतात.
- माणिकराव राम नायक गावणेकार
दादू दयाळ :
(जल्म: इ.स. १५४४, अहमदाबाद, गुजरात; मरण: इ.स. १६०३ नरान्याचे गुहेंत, सांभर राजस्थान).
दादू पंथाचो प्रवर्तक. समाजसुदारक, धर्मसुदारक आनी रहस्यवादी कवी. ताचे जातीविशीं विव्दानांचे खूब मतभेद आसात. त्या काळांतलो मुसलमान इतिहासकार मुहसन फनी हाणें ताक मुसलमान धुनिया म्हळां. संत रज्जब ताका ‘धुनी गर्ये उत्पन्नो’ म्हळ्यार धुनिया बायलेच्या पोटांत जल्मल्लो अशें म्हण्टा. बंगालांतल्या बाऊलांच्या पदांनी ताचें मूळ नांव दाऊद आशिल्ल्याचें मेळटा. कांय जाण ताका मुसलमान समजतात जाल्यार कांय जाणांच्या मतान तो लोदीराम नांवाच्या ब्राम्हणाचो पूत आशिल्लो. तशेंच ताक गरीबदास, मिस्किनदास हे दोन पूत आनी नानाबाई, माताबाई ह्यो धुवो आशिल्ल्यो.
पिरायेच्या अठराव्या वर्सा बुडढन वा वृध्दानंद नांवाच्या साधवाकडल्यान ताका गुरुपदेश मेळ्ळो. उपरांत ताणें तीर्थयात्रेच्या निमतान भारतभर भोंवडी केली. हे भोंवडेंत ताणें साधवच्यो भेटी घेवून खूब अणभव घेतलो. भोंवदी सोंपतकच तो साभराक रावपाक लागलो. ह्या काळांत ताणें ‘ब्रम्हसंप्रदाय’ नांवाच्या नव्या संप्रदायाची स्थापणूक केली. स वर्सां सांभराक रावतकच तो आमेराक रावपाक लागलो.
आमेराक इ.स. १५८६ वर्सा अकबर बादशहा ताका मेळपाक आयलो आनी ताणें दादूवांगडा चाळीस दीसमेरेन अध्यात्माचेर चर्चा केली अशें सांगतात.
दादूची शिश्यपरंपरा व्हड आशिल्ली. जे सुवातेर हो सत्संग चलतालो ताका ‘अलख दरीबा’ म्हण्टाले. ताच्या संप्रदायाक ‘ब्रम्ह संप्रदाय’, ‘परब्रम्ह संप्रदाय’, उपरांत ‘दादू संप्रदाय’ वा ‘दादू पंथ’ अशीं नांवां पडलीं. त्या काळांत हो पंथ खूब लोकप्रिय आशिल्लो. ह्या पंथांत रज्जब, सुंदरदास, गरीबदास, जनगोपाल, जगजीवन अशे नामनेचे साधक जावन गेले. सुमार शंबर वर्सांनी ह्या पंथाचे जायते उपपंथ जाले.
दादून सुमार वीस हजार पदां आनी साखी बरयल्ल्यो; पूण खूब थोडी रचणूक आयज उपलब्ध आसा. ‘अनभैवाणी’ आनी ‘कायाबेली’ हीं ताच्या काव्याचीं दोन संकलनां उजवाडायल्लीं आसात. ताचे शिश्य संतदास आनी जगन्नाथदास हाणीं ‘हरडे वाणी’ नांवाचें संकलन तयार केल्लें.
दादूची वाणी कबीराचे वाणीभाशेन विवेकनिश्ठ विचारांनी आनी पारमार्थिज उच्च अणभवांची आसा. ताचे साधनेंत वैश्णवांची अहिंसा, योग्यांचो चित्तवृत्तिनिरोध, सुफींचें प्रेम आनी साधवांच्या शब्दयोगाचो मेळ आसा. आत्मसमर्पणाची भावना, प्रपंचाचें मोथ्यात्व, सामान्य संवसारी जिवांची बध्दता, गुरू आनी गोविंद हांचो एकवट, परब्रम्हाची भक्ती आनी ताच्या विरहाचें दुख्ख दादूच्या काव्यांत दिसता. कबीराचे वाणींत आत्मप्रत्ययाची खरसाण आसा. पूण दादूचे वाणींत आत्मसमर्पणाची भावना जाणवता.
उत्तर भारतांतले निर्गूण उपासनेचे परंपरेंत कबीरावांगडा दादूचेंय नांव घेतात. हिंदू आनी मुसलमान हांच्या एकावटाखातीर ताणें खूब यत्न केले.
आमेराक दादून चवदा वर्सां वास्तव्य केलें. थंय दादूपंथाचो मुखेल ‘दादूव्दारा’ आसा. तातूंत दादूच्यो पादुको, कपडे, केंस आनी दुदयाचें भिक्षापात्र आसा. थंय दादूचे पुण्यतिथी निमतान दर वर्सा फाल्गुन शुध्द चवथ ते पुनवमेरेन व्हड जात्रा भरता.
- कों. वि. सं. मं.
दादू पंथ :
उत्तर भारतांतलो एक धर्मपंथ. एक निर्गुणोपासक संप्रदाय. दादू दयाळ हो ह्या संप्रदायाचो संस्थापक आशिल्लो. इ.स. १५७३ वर्सा राजस्थानांतल्या सांभर हांगा ह्या पंथाची स्थापणूक जाली, अशें परशुराम चतुर्वेदी हाचें मत आसा. ह्या संप्रदायाचें मूळ नांव ब्रम्ह संप्रदाय वा परब्रम्ह संप्रदाय अशें आशिल्लें. ताचो ‘सहज मार्ग’ ह्या नांवानूय उल्लेख मेळटा.
हट्टान इंद्रियदमन करपी योगमार्ग आनी सगूण उपासनेचो भक्तीमार्ग ह्या दोगांय मदलो मार्ग दादून आपणायला. ताकाच सहजमार्ग म्हळां. हातूंत जपाक चड प्राधान्य आसा. ह्या पंथाच्या अनुयायांभितर हिंदूभाशेन मुसलमानूय आसात.
मरणा उपरांतचे मुक्तीचेर ह्या पंथाचो विस्वास ना. प्रेम आनी सेवा हांचेर ताचो चड भर आसा. सहज, समर्पण, स्मरण आनी सेवा ह्या चार तत्वांचेर ह्या पंथाची उबारणी जाल्या.
दादून जीं तत्वां आपणायलीं, तीं ताच्या कांय शिश्यांनी पाळ्ळीं नात. ताका लागून ह्या पंथांत आनीक उपपंथ तयार जाले. दादून
