घेतल्याक द्रव्याची कल्पना दिना आसतना दान दिवप हाका गुप्तदान म्हण्टात. सगळ्या दानांमदीं अन्नदान आनी विद्यादान हांकां श्रेश्ठ समजतात. विशिश्ट कामाची पुर्ती जावपाखातीर तशेंच वेगवेगळीं संकश्टां आनी रोग हांचें निवारण करपाखातीरय वेगवेगळ्या प्रकारांचीं दानां करतात. कांयकडेन नवग्रहांची पिडा पयस करपाखातीर त्या त्या ग्रहांचीं खाशेलीं दानां करूंक सांगतात.
दान दिवपी आनी दान घेवपी मेळून दानाचो वेव्हार घडटा. दान दितना दिवप्याक जशी योग्यताय आसची पडटा तशीच पात्रताय दान घेतल्याकडेनय आसची पडटा. तपस्वी, वेद आनी शास्त्र हांची जाण आशिल्लो, तशेंच शास्त्रांत सागिल्ल्या आचरणान वागपी मनीस दानाक पात्र समजतात. हातूंत गुरूक पयलें स्थान प्राप्त जाता. ताचेउपरांत विद्या, गूण आनी पिराय हांचेप्रमाण पात्रताय मानतात. तेउपरांत ब्राम्हणाक दिल्लें दान स गुणांनी, क्षत्रियाक तीन गुणांनी, वैश्याक दोन गुणांनी आनी शुद्राक सामान्य फळ दिवपी अशें म्हळां. अन्न आनी वस्त्र हांचें दान दिता आसतना योग्य पात्रताय पळोवपाची गरज आसता.
वेदोत्तर काळांत क्षत्रिय राजांचे बाबतींत दाना फाटल्यान पराक्रमाची प्रेरणा दिसता. सुर्वेक जैत मेळोवन कराच्या रुपान धन मेळोवप आनी उपरांत यज्ञ करून तें धन ॠषींक आनी गरजवंतांक दान दिवप अशा वृत्तीच्या राजांचो उल्लेख पुराणांनी मेळटा. हरिश्चंद्र, दधीची, शिबी आदींची नामना आसा. रघुराजान विश्वजित यज्ञ करून सर्वस्वाचें दान केल्ल्याची कथा कालिदासान रघुवंशांत सांगल्या. कर्ण हो दानवीर आशिल्लो अशी महाभारतांत ताची नामना आसा.
दान हे संकल्पने फाटल्यान धर्मीक संदर्भावांगडाच समाजीक आनी अर्थीक संदर्भ आसा. दानाफाटले परोपकारी भावनेंत पुण्याचो तसो मानवतेचो विचार आसा. हाका लागून सगळ्याच धर्मांनी दान प्रवृत्तीचें समर्थन केलां. आपणाकडेन आसा ताचो कांय वांटो दुसर्यांक दिवन दुसर्याची गरज भागोवपांतल्यान समाजीक समतेची भावना आसा. महर्षी विनोबा भावे हाणें मुखार हाडिल्ले ग्रामदानाचे कल्पनेफाटल्यान समाज हिताची भावना आशिल्ल्यान ती येसस्वी जावंक पावली.
दानाचें म्हत्व लक्षांत घेवन आदींसावन शासनान ताची दखल घेतिल्ली आसा आनी ताचेसंबंदीं कायदे केल्ले आसात. भारतीय कायद्याप्रमाण संपत्ती हस्तांतरण अधिनियम कलम १२२ ते १३० दानां दिवपा-घेवपा संबंदी स्पश्टीकरण दिता. दानांत दिल्ले संपत्तीवयल्या आयकरांत सूट दिवपाची वेवस्था कायद्यांत आसा.
- कों. वि. सं. मं.
दानव :
असुरांमदलो एक वर्ग. दनू नांवाचे कश्यपाचे बायलेपसून हांची उत्पत्ती जाली. देखून हांकां दानव अशें म्हळां. ऋग्वेदांत हो शब्द आयला आनी तातूंत वृत्ताक दानव अशें म्हळां. दानव हे दृढनिश्चयी, धाडशी, निर्दय आनी मंत्रविद्येंत प्रवीण आशिल्ले. तांकां तप करपाची आवड आशिल्ली. कितल्याशाच दानवांनी दीर्घ काळ खर तप करून ब्रम्हदेवा कडल्यान आनी शिवा कडल्यान वर जोडल्यात. ते यज्ञान विरोध करताले. पूण तांच्यांतल्या कांय दानवांनी मानवधर्म आपणायल्लो, अशें वायूपुराणांत म्हळां. भागवत पुराणांत रसातळ हो दानवांचो प्रदेश आशिल्ल्याचें आनी थंयच्या श्वेत पर्वताचेर तांचो राबितो आशिल्ल्याचें सांगलां. दानव हे विष्णुव्देश्टे आशिल्ले अशेंय म्हळां. मुखेल दानवांचीं नांवां महाभारतांत दिल्यांत, तीं अशीं – बली, शाल्व, दीर्घजिह्र, दुर्जय, खर, हिरण्यकशिपू, इल्वल, मधू, कैटभ, मद, महिष, मय, नरक, पीठ, प्रल्हाद, पुलोमा, राहू, तारक, विविन्ध्यु, वृत्र आदी. भागवतांत तांचो आंकडो ६१ सांगून, तातूंतल्या मुखेल दानवांची वळेरी दिल्या, ती अशी – व्दिमूर्धा, शंबर, अरिष्ट, हयग्रीव, विभावसू, अयोमुख, शंकुशिरा, स्वर्भानू, कपिल, अरूण, पुलोमा, वृषपर्वा, एकचक्र, तापन, धूम्रकेश, विरूपाक्ष, विप्रचित्ती आनी दुर्जय.
रावणाची भयण कुंभनसी ही मधू नांवाच्या एका दानवाकडेन लग्न जाल्ली. पूण रावणाचें आनी दानवांचें वैर आशिल्लें, अशें दिसता. दानव हे रामाचे पक्षपाती आनी रावणाचें वायट चिंतपी आशिल्ले. लक्ष्मणान इंद्रजिताचो वध करतकच दानव खोशी जाले. रावणान रामाक त्रास दिल्ले, तें पळोवन तांकां खूब वायट दिसलें. रावणाचो वध जातकच ते खूब खोशी जाले. राम परत आपल्या विष्णुरुपाक वतकच दानवांक उपाट खोस जाली अशें वाल्मिकी रामायणांत सांगलां.
असूर, राकेस, दानव हे मूळचे वेगवेगळे लोकसमाज आशिल्ले. पूण फुडें तांच्यांतलो भेद पयस जावन हे सगळे शब्द एकाच अर्थान वापरूंक लागले. दानव हे दोंगरी आसूं येत, अशें कांय जाणकारांचें म्हणणें आसा.
- कों. वि. सं. मं.
दान्तश, ज्युलियु :
(जल्म: १९ मे १८७६, लागुश आल्गार्व्ही; मरण: १९६२, लिस्बम).
पुर्तुगीज नाटककार आनी कादंबरीकार. तो वेवसायान दोतोर आशिल्लो. लिस्बनाचे विज्ञान अकादेमीचो तो वांगडी आशिल्लो, पूण नाटककार, कादंबरीकार म्हणून ताका चड नामना मेळ्ळी. पूण ताणें आपलें साहित्य सेवेची सुरवात मात काव्य बरपान केली. ‘नादा’ (१८९९, इंग्लीश नांव) ह्या नांवान ताच्यो कविता संग्रहीत केल्यात. ‘अ सैय दुश कार्दिआयश’ (१९०२, इंग्लीश नांव ध कार्डिनल्स सपर) ह्या ताच्या नाटकाक संवसारीक नामना मेळ्ळी. १९६८ मेरेन ताच्यो ५० आवृत्यो आयल्यो. ‘ऊ सॅरांव नश लारांझ्यैरश (१९०४, इंग्लीश नांव ॲन इविनिंग इन ध ऑरेंज ग्रुव), पासु द व्हैरूश (१९०३, इंग्लीश नांव पॅलेस ऑफ व्हैरूश) हीं हेर उल्लेख करपासारकीं नाटकां. ‘अ सॅव्हॅरा’ (१९०१, इंग्लीश नांव ध सिनीअर) ही ताची इतिहासीक कादंबरी. विसाव्या शतमानाच्या पयल्या भागांत स्वच्छंदतायवादी नदरेंतल्यान इतिहासांत रस घेवपाची जी प्रवृत्ती पुर्तुगीज साहित्यांत परगटावप जाली तिचो दान्तश हो एक उल्लेख करपासारको प्रतिनिधी.
- कों. वि. सं. मं.
दान्ते, आलिगेरी :
(जल्म: १२६५, फ्लॉरॅन्स, इटली; मरण: १४ सप्टेंबर १३२१ राव्हेना).
संवसारीक नामनेचो इटलियी म्हाकवी. ताचो जल्म एका गिरेस्त घराण्यांत जालो. ताचे पिरायेच्या सव्या वर्सा ताचे आवयक आनी बाराव्या वर्सा बापायक मरण आयलें. उपरांत सवती आवयन ताचो सांबाळ केलो. तो णव वर्सांचो आसतना तो ताच्या बापायवांगडा एके मेजवानीक गेल्लेकडेन ताणें येजमानाची बियाट्रिस नांवाची सुंदर ल्हान चली पळयली आनी
