ताका दिसलें तिच्या रुपान परमेश्वरी सौंदर्यकल्पनाच ह्या जगांत साकार जाल्ली आसा. ही बियाट्रिस फुडें ताच्या सगळ्या काव्याची स्फुर्तीदाती थरली. ताणें तिचेर ‘डिवायन कॉमॅडी’ हें तीन खंडांचें म्हाकाव्य बरयलें. इ.स. १२८३त गेमा डोनाटी हे चलये वांगडा ताचें लग्न जालें.
फ्लॉरॅन्साचे इगर्जेचे एके शाळेंत तशेंच बोलोन्या विद्यापिठांत ताणें आपलें शिकप पुराय केलें. उपरांत ताणें लॅटिनांतल्या अभिजात ग्रंथांचो अभ्यास केलो. धर्मशास्त्र, तत्वगिन्यान तशेंच त्या काळांतल्या विज्ञानविशयक ग्रंथांचोय ताणें बारीकसाणीन अभ्यास केलो. फ्लॉरॅन्सांतलो एक विव्दान आनी मुत्सद्दी बुनेतो लातीनी हाचेकडेन ताणें साहित्यशास्त्राचो अभ्यास केलो. त्या काळांतल्या फ्लॉरॅन्सांतल्या संपन्न आनी संस्कृतीक वातावरणाचो आनी ग्वोदो काव्हालकांती सारक्या कवींचो ताच्या साहित्यीक व्यक्तिमत्वाचेर प्रभाव पडिल्लो दिसता. ताचो ‘व्हिता नूओव्हा’ (सुमार १२९३; इंग्लीश नांव न्यू लायफ) हो ताचो पयलो कवितांझेलो ताणें काव्हालकांतीक ओंपला.
दान्तेच्या आयुश्यांत तीन म्हत्वाच्यो घडणुको घडल्यो. त्यो म्हळ्यार तो जिका दैवी सोबीतकायेचो अविश्कार मानतालो त्या बियाट्रिसाक पिरायेच्या चोविसाव्या वर्सा मरण आयलें. इ.स. १३०२त ताका फ्लॉरॅसांतल्यान शिमेभायर घालो आनी ज्या सम्राट हॅन्रीकडल्यान दान्तेक फ्लॉरॅन्साक परत वचपाच्या संदर्भांत आशा आशिल्ली ताची हार जाली.
हातूंत ब्रियाट्रिसाच्या मरणाचो ताका खर धक्को बशिल्लो तरी तिका उद्देशून ताणें निमाणे मेरेन कविता बरयल्यो. तिच्या मरणाउपरांत तो फ्लॉरॅन्स शाराच्या राजकारणांत पडलो. त्यावेळार त्या शारांत खेल्फ पक्षाची सत्ता चलताली आणी गिबेंलिन पक्षाच्या लोकांक शारांतल्यान वचचें पडलें. ग्वेल्फ पक्षांत ‘व्हायट्स’ आनी ‘ब्लॅक्स’ अशे दोन गट आशिल्ले. दान्ते व्हायट्स गटांत आशिल्लो. राजकीय वावर करता आसतना ताणें ह्या वाठारांतल्या जायत्या समित्यांचेर काम केलें. फुडें ह्या दोन गटांमदीं संघर्श वाडून ‘ब्लॅक्स’ ह्या गटाक जैत मेळ्ळें. तेन्ना दान्तेचेर (१३०२) हद्दपार जावपाचो प्रसंग आयलो. ही ख्यास्त फर्मावप जाली तेन्ना तो पोप आठवो बॉनिफेस हाचेकडेन गेल्ल्या शिश्टमंडळावांगडा रोमांत आशिल्लो. फुडें तो गरिबी आनी एकसुरेपण हांचेकडेन झूज दीत इटलींत आशिल्लो.
‘डिवायन कॉमॅडी’ हें म्हाकाव्य ताणें आपल्या हद्दपारीच्या काळांत बरयलें. ह्या म्हाकाव्यांत ताणें आत्मो मरणाउपरांत कसो भोंवडी करता आनी निमाणें देवपण मेळयता हाचें नाट्यमय आनी काव्यात्मक तरेन वर्णन केलां. हातूंतल्या पयल्या ‘इन्फर्नी’ ह्या खंडांत ताणें रोमन म्हाकवी व्हर्निल आत्म्याचो मार्गदर्शक जाल्ल्याचें दाखयलां. ‘पर्गेटरिओ’ ह्या दुसर्या खंडांत बियाट्रिस आत्म्याचें मार्गदर्शक जाल्ल्याचें दाखयलां. ‘पंराडिसो’ ह्या निमण्या खंडांत संत बर्नार्ड आत्म्याचो मार्गदर्शक जाला अशें दाखयलां. ह्या तीन खंडांचें वाचन जाले उपरांअत, निमाणेकडेन, वाचकाक समजता की, ह्या तीनय लोकांतल्यान प्रवास करपी आत्मो हो बियाट्रिसाचो आसून निमाणें तें देवत्वाक पावता. मानवी आत्म्याची मुक्ती जावन तो देवत्वाक कसो पावता हें दाखोवपी ह्या रुपकात्मक म्हाकाव्याक नैतिक, धर्मीक तशेंच आध्यात्मिक पांवडे आशिल्ल्यान क्रिस्तांव धर्मियांचे नदरेन हो खूब म्हत्वाचो काव्यग्रंथ.
ह्या काव्यग्रंथाभायर ताणें १२९५ च्या सुमाराक ‘व्हीता नओव्हा’ (द न्यू लायफ) हो गद्यपद्यात्मक दरबार वाडमय परंपरेंतलो ग्रंथ बरयलो. हाचेभायर अज्ञातवासांत आसतना ताणें ‘द व्हल्गारी इलोक्वेंतीआ’ ग्रंथ बरयलो. सुमार १३०४-१३०७ ह्या काळांत ताणें स्वताच्या काव्याविशीं तत्वचिंतनात्मक भाश्य करपी ‘इल कोन्व्हीव्हीओ’ हो ग्रंथ बरयलो. सुमार १३१२-१३ ह्या काळांत ताणें मोनार्कीआ हो ग्रंथ बरयलो.
आपले संघर्शमय जिणेंत, चड करून दोन दशकांचे हद्दपारींत ताणें संवेदनशील काव्यमनान आनी तत्वगिन्यानाचे समंजस तशेच विशाल नदरेन जिविताचे सोद घेवन मानवी मनाचो तळ सोदपाचो यत्न केला.
- अशोक कृष्णाजी जोशी
दाभोळ :
रत्नागिरी जिल्ह्याच्या दापोली तालुक्यांतलें एक म्हत्वाचें बंदर. दापोलीचे दक्षिणेक सु. २५ किमी. अंतराचेर आनी दर्यावेळेसावन ३.२ किमी. भितर वाशिष्ठी न्हंयेचे उजवे देगेचेर हें बंदर वसलां. हांगां आशिल्लें दाभ्य जंगल वा दाभिलेश्र्वर ह्या नांवावयल्यान हाका दाभोळ हें नांव पडलां आसूंक जाय. आग्नेय दिशेक १८५ किमी. अंतराचेर आशिल्लें, कराड हें हाचें लागींचें रेल्वे स्टेशन. हें बंदर दापोलीक रस्त्यान जोडलां जाल्यार मुंबयक उदकामार्गान जोडलां. हया बंदरांत तीन दीपगृह आसात.
१३१२ वर्सा मलिक काफूर हाणें हें बंदर उदध्वस्त केल्लें. युसूफ आदिलशहाच्या काळांत दाभोळ हें विजापूर राज्यांतलें मुखेल ठिकाण आशिल्लें. १६६०त शिवाजी महाराजान हो वाठार जिखलो. शिवाजीन हाचें आरमारी केंद्र केलें आनी मुलकी खात्यांत दाभोळ हो सुभा केलो.
१४ ते १६ व्या शेंकड्यामेरेन तांबड्या दर्याचे देगेवयल्या बंदरांकडेन हाचो व्हडा प्रमाणांत वेपार चलतालो. सध्याक हांगासावन चडशी सुपारेची निर्यात जाता. कापड विणप हो हांगाचो मुखेल उद्देग. ह्याच वाठारांत, आतां भारतांतलो एक व्हड वीज-निर्मितीचो प्रकल्प सुरू जावपाचो आसा.
- कों. वि. सं. मं.
दाभोळकार, नामदेव दत्ता :
(जल्म: २५ ऑगस्ट १९४०, हणजुणें).
गोंयचो सुटकेझुजारी. गोंयच्या नॅशनल काँग्रेसीचो तो वांगडी आसलो. २६ जानेवारी १९५५क शांबा पालयेकाराच्या मुखेलपणाखाला हणजुण्यां ताणें सत्याग्रही चळवळींत वांटो घेतलो. ताका लागून ताका धा वर्सां आग्वादाक बंदखण भोगची पडली.
केंद्र सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला.
- कों. वि. सं. मं.
दाम :
एक पोरणें नाणें. द्रम्म ह्या संस्कृत उतरावयल्यान दाम हो शब्द आयला. द्रम्म म्हळ्यार भांगर वा भांगराचें नाणें. फुडें ताचो अपभ्रंश जावन भांगरनाणें वा पयसो-आडको असो ताचो अर्थ जालो.
मध्ययुगांत द्रम्म नांवाचें नांव वापरांत आशिल्लें. कालांतरान दाम हें तांब्याचें ल्हानशें नाणें तयार जालें. अकबराच्या वेळार दामाचें वजन १ तोळो, ८ मासे आनी ७ रती इतलें आशिल्लें. ४० दामांचो एक रुपया जातालो. त्या वेळार सरकारी वसुली दामांनी मेजताले.
२६ कवड्यो = १ दमडी = ३ दाम आनी २० दमड्यो = १ आणो अशें कोश्टक आसलें.
- कों. वि. सं. मं.
