ताच्या ‘गीतार्णव’ आनी ‘पदार्णव’ हांचो खुबूच थोडो वांटो सद्या छापील रूपांत मेळटा. पदार्णवांतलीं १३९४ पदां ‘महाराष्ट्र सारस्वत’ ह्या मासिकांत उजवाडाक आयल्यांत. गीतार्णवाचो पयलो, दुसरो, बारावो आनी तेराव्याचो कांय वांटो हे अध्याय ‘महाराष्ट्र – कवि’ ह्या मासिकांत उजवाडाक आयिल्ले. मराठवाडा साहित्य परिशदेन दासोपंताच्या पासोडावयल्यो ओवयो उजवाडाक हाडल्यात.
- कों. वि. सं. मं.
दिंडी :
रस्त्यार जावपी एक भजनी प्रकार. पाकखेफुडल्यान पावली घालीत, भजन करीत वचपी भजनी लोकांच्या चोम्याक दिंडी म्हण्टात. दर एके दिंडेची एक पालखी आसता आनी ते पालखेंत एका संताची प्रतिमा आसता. पालखेंत जाची प्रतिमा आसता त्या संताचें वा दिंडी काडटल्याचें नांव ते दिंडेक दितात. नेमान ह्यो दिंड्यो भायर सरत आशिल्ल्यान हे दिंडेंत वांटो घेवपी भाविकांक वारकरी म्हण्टात.
दिंडेंत वाजयतात तें ‘दिंडी’ नांवाचें विणेसारकें वाद्य हाचेवयल्यान दिंडी हो शब्द आयला. अशें म्हण्टात. दिंडी हाचो अर्थ ल्हानसो दरवाजो असोय जाता. दिंडेंत वांटो घेतले उपरांत स्वर्गाचें दार उक्तें जाता अशी दिंडेंत सामील जावपा फाटल्यान समजूत आसा. दिंडेंत बायलो तशी भुरगीं आसतात. ताळ, मृदंग वाजयत, संतांचे अभंग आनी गवळणी गायत, अदींमदीं पावली मारीत वारकर्यांची दिंडी मुखार वचत रावता. बरेच वारकरी नित्यनेमान दिंडेंत वाटो घेवपी आसतात आनी असो वांटो घेवप हें ते एका नवसाप्रमाण पाळटात.
महाराष्ट्रांत, दर वर्सा, आषाढी आनी कार्तिकी एकादशीक अशो बर्याच दिंड्यो पंढरपूराक विठोबाच्या दर्शनाक वतात.
गोंयांत दिंडे सारकेच कांय भजनी प्रकार आसात. भजनी सप्ताहांनी, विशेश करून नागेशीं, वास्को आनी हेर सुवातींचेर भजनी दिंड्यो भायर सरतात. सप्ताचे दर एके रातीं वा निमाणे रातीं देवाचे मुर्तीची वा पुराणीक संदर्भ दिवपी देखाव्यांची मिरवणूक काडटात. ह्या मुर्ती देखाव्या मुखार वाजयत गायत आनी पावली मारीत भजनी लोक ही मिरवणूक देवळाच्या प्राकारांत तशी देवळालागसार भोंवताडे काडून काडटात. मडगांवां कार्तिकी तिरोदशीक जावपी दिंडी गोंयांत प्रसिध्द आसा. हरी मंदिरासावन हीं दिंडी भायर सरता आनी नाचत-गायत, वाजयत विठ्ठल मंदिराकडेन वचून हरी मंदिराकडेन परतता. हे दिंडेक धरूनूच उत्सवाचो एक भाग म्हणून नामनेच्या गायकांच्यो मैफली जातात. मैफलींचें आयोजन हो दिंडेंतलो उपरांतचो आस्पाव आसूं येता.
- कों. वि. सं. मं.
दिका :
एक मानून घेतिली दर्शक कल्पना. दिकेची व्याख्या अशी – ‘दिशति अवकाशं ददाति इति’ – अवकाश दिता ती दिशा. उदेंत, अस्तंत, दक्षिण आनी उत्तर ह्यो मुखेल दिका. भुंयेवयले खंयचेय सुवातेच्या संदर्भांत दुसरी सुवात थारावपाखातीर उपेगी पडपी संकल्पना. चड करून सूर्य जे दिकेक उदेता ती उदेंत आनी अस्ताक वता ती अस्तंत. उदेंतेकडेन तोंड करून उबो रावतकच उजवेकडली दक्षिण आनी दावेकडली उत्तर. अशो चार दिशा मुखेल दिशा अशें मानतात. हांचेमदीं आग्नेय, नैर्ऋत्य, वायव्य, ईशान्य वा अनुक्रमान दपू, दप, उप आनी उपू अशो उपदिशा मानतात. हांचेयमदीं आनीक आठ आनी आनीक सोळा उपदिशा मानून सर्वेक्षणांत, नौकानयनांत बत्तीस दिका मानतात. उदेंत, आग्नेय ह्या अश्टदिकांचे जोडयेक त्या ठिकाणाचें खस्वस्तिक दाखोवपी उर्ध्व आनी ताचेबरोबर उरफाटे वटेनची ती अध: मेळून धा दिका मानल्यात.
उत्तरायण आनी दक्षिणायन हांकां लागून क्षितिजावयली सूर्य उदेवपाची सुवात सुमार ४७ ० बदलता. ताका लागून सूर्य उदेता ती उदेंत अशें म्हणप समा न्हय. २१ मार्च वा २३ सप्टेंबर ह्या दिसा दिसाच्या मध्यार सूर्य विषुववृत्ताचेर सारको खस्वस्तिकी येता देखून ह्या तारखांक सूर्य उदेता ती क्षितिजावयली सुवात सारकी उदेंत दिका दाखयता. पूण ह्या तारखांखातीर रावनासतना खंयचेय सुवातेर वर्सांतल्या खंयच्याय दिसा सुर्योदयाची सुवात सारकी उदेंत बिंदूचे कितली उत्तरेक वा दक्षिणेक आसा हाचेवयल्यान गणितान लेगीत उदेंतबिंदू थारावंक येता.
तशेंच चुंबकसुचीच्या आदारान पयलीं उत्तर आनी ताचेवयल्यान हेर दिका थारोवप चड सोंपें. पूण चुंबकसुची पृथ्वीचो चुंबकीय ध्रुव दाखयता. चुंबकीय ध्रुवांचें स्थान बदलत आसता तेखातीर हे पद्दतीन पृथ्वीच्या उत्तर ध्रुवाकडली दिका म्हळ्यारूच भुगोलीक उत्तर दिका थारावंक मेळना. भारतीय क्षेत्रमापन स्थलनिर्देशक (SOI) नकाशांत भुगोलीक आनी चुंबकीय उत्तर दिकांतल्या नकासो तयार केल्ल्या वेळाचो फरक आनी तातूंत बदल जावपाचो योग दिल्लो आसता. ताचेवयल्यान भुगोलीज उत्तर दिका चुंबकसुचीच्या आदारानूय थारावं येता.
खंयचेय सुवातेर भुगोलीक उत्तर दिका आनीक एके सोंपे रितीन थारावं येता ती अशी – माध्यान्न सूर्य खस्वस्तिकी येना त्या दिसा उकते सुवातेर क्षितीजसमांतर पातळेक काटकोन करपी एक खांबो उबारचो. माध्यान्नापयलीं ताचे सावळेचें तोंक जंय येतलें थंय कुरू करची. ही कुरू आनी खांब्याचो तळमध्य इतले त्रिज्येन खांब्याभोंवतणीं एक वाटकूळ करचें. माध्यान्ना उपरांत खांब्याचे सावळेचें तोंक परतून ह्या वाटकुळाक वयल्यो दोनूय कुरवो जोडपी ओळीमदलो कोन दुभागचो. हो दुभाजक थंयची दक्षिण – उत्तर दिका दाखयता.
उत्तर गोलार्दांत रातच्या वेळार ध्रुव नखेत्रा वयल्यान लेगीत उत्तर दिका थारावं येता.
उत्तर दिका ०० मानून तिचेपसून सव्य (Clockwise) दिकेन इश्ट ठाणे जे दिकेक आसत थंयमेरेन कोन मेजून थंयची दिका सांगपाक मेळटा. तेच भाशेन उदेंत दिका म्हळ्यार ९००, अस्तंत म्हळ्यार २७००, आग्नेय म्हळ्यार १३५० अशें समजता.
आयन्स्टायनाच्या मताप्रमाण ह्या विश्वांत खंयचीच वस्त थीर ना. सगळ्या वस्तूंक गती आशिल्ल्यान, खंयचेच वस्तूंची निरपेक्ष गती थरोवप कठीण. ताका लागून विश्वांत आमी समजातात तशी दिका ना. सूर्य जे दिकेक उदेता ती उदेंत आनी अस्ताक वता ती अस्तंत अशें आमी मानतात, पूण तें वास्तव सत्य न्हय. पृथ्वी स्वताभोंवतणीं भोंवत आशिल्ल्यान उदेंत – अस्तंत हो भ्रम उत्पन्न जाता. सुर्याक उदेंत ना आनी अस्तंतूय ना. सूर्य जर मध्यानेर येनाफुडें पृथ्वी घुंवपाची थांबता जाल्यार किदें जातलें? उदेंत – अस्तंत ह्यो दिका ना जातल्यो आनी तांचेर आदारिल्ल्यो दक्षिण आनी उत्तर ह्योय दिका नश्ट जातल्यो. तेच भाशेन खंयचेय रातीं पृथ्वी घुंवपाची थांबल्यार सगळेकडेन काळोख जातलो. मळबांतले तेच
