आनी गोड खावपाक दितात.
माळव्यांतले भिल्ल आदिवासी हे गोरवांमुखार ‘हौड’ गायतात. घराच्या आंगणांत शेणान गोरधनाचीं चित्रां काडटात आनी थंय दिवो लावन दवरतात. ह्यो आकृत्यो गोरवांनी आपल्या पांयांनी माडोवप शुभशकून मानतात. बायलांखातीर हो सौभाग्याचो दीस आसता. अहीर जातीचे लोक गावन आनी नाचून ही परब मनयतात.
उत्तर प्रदेशांतल्या दोंगराळ वाठारांत गोमातेची पुजा करपाची चाल आसा. ह्या वाठारांतले लोक शक्त आशिल्ल्यान ते ते शक्तीची उपासना करतात आनी देखून दिवाळे दिसा देवीची पुजा करून तिका पशूबळी ओंपतात.
बिहार लागसार दिवाळेच्या दुसर्या दिसा म्हळ्यार प्रतिपदेक ‘गोधन’चें व्रत करतात. भोजपूर वाठारांत ह्या दिसा शेणान मनशाची आकृती करून ताच्या हड्ड्यार वीट दवरतात. उपरांत बायलो मुसळ घेवन हे आकृतेक कुट्टात.
भारतांतल्या हेर वाठारांप्रमाण गोंयांतय दिवाळेची परब चड दबाज्यान मनयतात. दिवाळेचे आदले रातीं नरकासूर वधाची कार्यावळ गांवगांवांनी करतात. नरकासुराच्यो व्हड व्हड प्रतिमा तयार करून त्यो रस्त्यावयल्यान नाचयत व्हरतात. नरकासुरावांगडाच कृष्णाची प्रतिमाय तयार करतात. पूण कृष्णाची प्रतिमा नरकासुराचे प्रतिमे परस ल्हान आसता. आदीं कृष्णाचे प्रतिमेमुखार भजन-गायना सारकिल्यो भक्तीपर कार्यावळी जाताल्यो. आतां भजन धरून सगळ्या तरांच्या (भारतीय तशेंच अस्तंती) गायन वादनाच्यो आनी नृत्य नाटकाच्यो कार्यावळी आयोजीत करतात. हांचेच जोडयेक सद्या नरकासुराची प्रतिमा तयार करपाच्यो सर्तीय जातात. समाजीक संस्था ह्यो सर्ती पुरस्कृत करतात. ही कार्यावळ रातभर चलता आनी सकाळीं झिळमिळत्यार नरकासुराक उजो पेटोवन ताचो वध करतात. उपरांत घर तशें घराभोवतणीं पणट्यो पेटयतात. आकाशदिवे लायतात. उपरांत न्हावन धुवन काट्टां फोडपाचो कार्यक्रम जालो की, घराघरांनी गोड गोड खावपाचो बेत जाता. ह्या खणांत चडशे फोवांचे पदार्थ आसतात. लोक एकामेकांगेर वचून गोड गोड खावन इश्टागत दाखयतात. घरांतलीं सगळीं मनशां तशेंच शेजारी पांवळेभायर दवरिल्लीं काट्टां पांयाच्या आखाण्यान फोडटात आनी उपरांत काट्टाच्या कोडू गराचो ल्हानसो कुड्को जिबेर दवरतात. काट्टां फोडले उपरांत घरांत भितर सरचेपयलीं घरांतली सवायशीण बायल वा नवी व्हंकल काट्टां फोडटल्याच्या पांयार उदक घालता. पिंजरीचें उदक (रांट) पडग्यांत घेवन तातूंत तांचें रूप प्रतिबिंबीत करतात. उपरांत पीठ आनी हळद हांच्यो गुळ्यो करून त्यो काट्टां फोडल्या भोंवतणी उंवाळून दोन दिशांनी उडयतात. उपरांत तांकां आरतीन उंवाळटात. ह्या वेळार दादले बायलांक उंवाळणी घालतात. कांयकडेन अशी उंवाळणी करिनासतना एक दिवो पेटयतात. जमिल्ले दादले दिव्याक अभिवादन करतात आनी दिव्या पोंदच्या ताटांत उंवाळणी घालतात. कारीट हें कोडू फळ नरकासुराचें प्रतीक समजप जाता आनी ताची कोडसाण चाखले उपरांत, म्हणजे, ताचो वध केले उपरांत येसवंताची उंवाळणी जाता आनी गोडधोड खावपांत ह्या येसाचें जैत मनोवप जाता.
हेरकडले सारकेंच गोंयांतय लक्ष्मी पुजन जाता. पसरकार आनी हेर वेपारी, वेवसायीक आनी कांय घरांनीय लक्ष्मीपुजन करपाची चाल आसा. लक्ष्मीपुजनांत चिरमुल्यो वांट्टात. पाडवो आनी भाऊज हे दिवाळे संबंदांचे उत्सव गोंयांत थोड्याभोव प्रमाणांत जातात.
- माधव गोविंद भुस्कुटे
- कों. वि. सं. मं.
दिवे :
तेल, तूप, चरबी, कोळसो, वायू आनी विद्युत ऊर्जा सारकिल्ल्या पदार्थांच्या आदारान कृत्रीमपणान उजवाड निर्माण करपाचें एक साधन. चूड, मशाल, कांकाडो, पण्टी, दिवटी, दिवली, माड, लामणदिवो, निरांजन, चिमणी, कंदील, पॅट्रोलमॅक्स, बल्ब, ट्यूब, बॅटरेदिवो अशे दिव्याचे वेगवेगळे प्रकार आसात.
सूर्य आनी अग्नी हांचें प्रतीक आशिल्ल्या दिव्याक हिंदू धर्म धरून सगळ्याच धर्मांत पवित्र अशी खाशेली सुवात आसा. दर एके देवपुजेंत दिव्याची गरज आसता. हिंदू धर्मांतलो लामणदिवो, शकून दिवो, नंदादीप; किरिस्तांव आनी ज्यू धर्मांतल्यो मेणवाती; मुसलमान धर्मांतलो चिराग हीं धर्मीक दिव्यांचीं कांय उदाहरणां आसात.
इ.स. आदीं सुमार ७०,००० वर्सांआदीं अश्मयुगांत दिव्याचो सोद लागिल्लो आनी तो फातरांत कोरांतिल्लो आसून ताच्या खोल भागांत चरबी वा शेवाळे वा तत्सम भिजपी पदार्थ वापरून ते भिजयताले, असो उल्लेख मेळटा. तशेंच वेगवेगळेकडेन जाल्ल्या जायत्या उत्खननांनी शिंपल्यांचे, ॲलेबॅस्टर (एक प्रकारचें मोव खनीज, धातू आनी माती हांच्या आयदनांक शिंपल्यांचो आकार दिवन केल्ले दिवे, मातयेचे, तांब्याचे, कांश्याचे, दिवे मेळ्ळ्यात.
उपरांतच्या काळांत दिव्यांत सुदारणा जायत गेल्ल्याचे उल्लेख मेळटात. इ.स. सुमार १२५०त कंवचेचे दिवे वापरांत आशिल्ल्याचो उल्लेख मेळटा. सतराव्या शतमानांत अम्ध्यपूर्व वाठारांत आनी जर्मनींत कालमापनाखातीर दिव्याचो उपेग करताले.
इ.स. चे सुर्वेक सावन वातीचो उपेग आनी धंदो करताले हाचो उल्लेख युरोपी इतिहासावयल्यान मेळटा. आफ्रिकेंतले आदिवासी लोक तेलबियो मातयेच्या आयदनांत घालून जळयताले. इ.स. १०० च्या सुमाराक ह्यो वाती फ्लॅक्साच्या दोरयांक डांबर आनी मेण लावन केल्ल्यो आसताल्यो. उपरांतच्या काळांत रश झाडाचे जोरवे चरबेंत बुडोवन वाती करताले. पूण मागीर हलक्या लाकडाचे कुडके, चरबी वा म्होंवा मुसांच्या मेणांत बुडोवन वापरपाक लागले. अठराव्या शतमानांत स्पर्मासेटी (स्पर्मव्हेल ह्या नुस्त्याचे तकलेंतल्या तेलांतलो धनपदार्थ) हो पदार्थ वापरांत येवंक लागलो. पूण १८२३त स्टिअरीन हें रसायन आनी १८५०-६० ह्या काळांत खनीज तेलापसून काडिल्लें मेण (पॅराफीन) ताका लागून मेणवातींत खुबूच सुदारणा जाली.
एड्रिॲटिक दर्यादेगेर मेळिल्ल्या खनीज तेलाचो वापर दिव्याखातीर करताले असो इ.स. ५० तल्या रोमी शास्त्रज्ञ प्लिनी हाचो उल्लेख मेळटा. तेराव्या शतमानांत दिव्याखातीर खनीज तेलाचो उपेग केल्ल्याचोय पुरावो मेळटा. इ.स. १८५०-५१ ह्या काळांत कोळशाच्या ऊर्ध्वपानान काडिल्लें कॅरोसीन तेल वापरपी दिव्यांचे जायते प्रकार प्रचारांत आयले. फुडें १८५९त कॅरोसिनाचो सोद लागतकच हेंच तेल दिव्याखातीर बरें आनी सवायूय अशें दिसलें. उपरांतच्या काळांत नव्यो नव्यो सुदारणा जाल्ले दिवे प्रचारांत येवंक लागले.
वायूचे दिवे : क्रिस्ताच्या जायत्या शतमानां आदीं उजवाडा खातीर
