सैमीक वायूचो उपेग करताले. जमनींत ५००-५५० मी. सकयल आशिल्लो वायू कोंड्यांचे नळयेंतल्यान वयर हाडून उजवाडाखातीर ताचो वापर करताले. उपरांत १७९२त विल्यम मर्डॉक हाणें उजवाडाखातीर कोळशाच्या वायूचो उपेग केल्लो उल्लेख मेळटा. १८१३त लंडनांत आनी १८१८त पॅरिसांत वायूदिव्याचो प्रसार जालो. इ.स. १८२०-१८८० ह्या काळांत दिव्यांत जायत्या तरांच्यो सुदारणा जावन ज्वालक तयार केले. १८५५त बन्सेन ज्वालाक आनी १८७९त सग-अरगँड ज्वालक हांचे सोद लागले. १९०० पसून जोतीबगर पूण प्रदीप्त जाळयेंतल्यान मेळपी वायूचो प्रकाश रूढ जालो. १८९३ तल्यान ॲसिटिलीन वायूचो उपेग दिव्यां खातीर करूंक लागले. उपरांत रस्त्यावयल्या दिव्यांखातीर पिंटस वायूचो सोद लायलो. पूण फुडें विजेच्या आदारान प्रकाशाची कल्पना रूढ जातकच ल्हवूल्हवू वायू वापरपाचें प्रमाण उणें जायत गेलें. अमेरिकेंत १९११ पसून वायू जाग्यार विजेचो वापर करूंक लागले.
भारत : रामायण, महाभारत आदी पुर्विल्ल्या ग्रंथांनी भांगराच्या आनी रत्नांच्या दिव्यांचो उल्लेख मेळटा. मोहें-जा-दडोच्या उत्खननांत इ.स. आदीं ३७००-३५०० ह्या काळांतले हुमकळावपाचे मातयेचे दिवे मेळ्ळ्यात.
सोळाव्या – सतराव्या शतमानांनी दक्षिण भारतांत पितूळ वा कांश्याचे नक्षीदार दिवे वापरताले असो उल्लेख मेळटा. हातूंत दिव्याच्या आकाराचे जायते प्रकार आसून तातूंत २५० पण्ट्यांचे प्रकार आसात. उत्तर भारतांतल्या दिव्यांचेर मोगल काळाचो परिणाम जाल्लो दिसता. हे दिवे पितूळचे आसून तांचेर भुमितीक आकृत्यो कापून तयार केल्ल्यो आसताल्यो. ह्या दिव्यांच्या वयल्या भागांक मनोर्याचो वा घुमटाचो आकार आसतालो. दिव्यांखातीर वापरिल्ल्या जळणाच्या स्वरुपाप्रमाण दिव्यांचे तीन मुखेल वांटे जातात –
१) तेलाचे दिवे
२) वायूचे दिवे आनी
३) विजेचे दिवे.
तेलादिव्यांत सादारणपणान मशाल, पण्टी, निरांजन, दिवली ह्या सारक्यांचो आस्पाव जाता. हातूंत वनस्पतीजन्य, प्राणिजन्य वा खनीज तेलाचोय वापर करूं येता. वायू दिव्यांखातीर चड करून सैमीक वायू, कोक गॅस (कोळशा वायू), गोबर वायू आदींचो उपेग करतात.
विजेचे दिवे : विजेचे जायत्या प्रकारचे दिवे आसात. हातूंत घराखातीर प्रदीप्त (कंवचेच्या फुग्यांचे) दिवे वा नळयेचे अनुस्फुरक दिवे, उद्देगीक वा संशोधन कार्यांत वापरिल्ले प्रज्योत दिवे, छायाचित्रां घेवपाखातीर वापरिल्ले स्फूर दीप, जायरातीच्या नळयांचे निऑन दिवे, फ्लड लायट, विमानतळ आनी रेल्वेखातीर वापरिल्ले झोत दिवे हांचो आस्पाव जाता.
- कों. वि. सं. मं.
दिव्यनदर :
सामान्य मनशाचे नदरेक ना दिसपी, अशें पळोवपी नदर. श्रीकृष्णान अर्जूनाक आपलें विश्वरूप दाखोवपा वेळार म्हळां, ‘म्हजें विश्वरूप तुका तुच्या चर्मचक्षुंनी (आसा ती नदर) पळोवंक येवंचें ना. देखून हांग तुका दिव्य चक्षु (दिव्य नदर) दितां’. संजय हो हस्तिनापूरांत धृतराष्ट्राम्हर्यांत बसून कुरूक्षेत्रावयल्या भारतीय झुजाच्यो घडणुको पळयतालो आनी ताचें वर्णन धृतराष्ट्राक सांगतालो. होय एक दिव्य नदरेचोच प्रभाव. ही दिव्य नदर श्रीकृष्णानूच संजयाक दिल्ली. योगशास्त्रांत हे दिव्य नदरेचें विवेचन दिलां तें अशें – दरेक मनशाच्या मस्तकांत तीन दोळे आसतात. तातूंतले दोन उकते आनी एक सदांच धांपिल्लो आसता. ह्या गुपीत आशिल्ल्या दोळ्याक गिन्यानी लोक दिव्य नदर वा योगीशिवनेत्र म्हण्टात. शिव हो तीन दोळ्यांचो, शिवाक कपलाचेर एक दोळो आसता अशें पुराणांत म्हळां. पूण हो तिसरो दोळो फकत शिवाकच नासून दरेका मनशाक आसता, अशें योगविद्येंत सांगलां. विशिश्ट साधना करून योगी दिव्यनदर वापरूंक शकता. तशेंच तातूंतल्यान उद्क वा उजो भायर उडोवंक मेळटा, कारण ही नदर म्हळ्यार पंचतत्वांची मुखेल सुवात आसता अशें योगी मानतात.
मनशाच्या दाव्या आनी उजव्या दोळ्यांत अनुक्रमान शक्ती आनी काळ हांची वसणूक आसता. तिसर्या शिव दोळ्यांत ब्रम्हाचो निवास आसता. शक्ती, काळ आनी ब्रम्ह ह्या तिगांयचीय जी संयुक्त अवस्था तेंच परमेश्वराचें रूप. दाव्या दोळ्याचो संबंद चंद्रमंडलाकडेन, उजव्याचो सूर्यमंडलाकडेन आनी शिवनेत्राचो ब्रम्हमंडलाकडेन आसता. दाव्यापसून क्रिया, उजव्यापसून इत्सा आनी शिवनेत्रापसून विचार हांची उत्पत्ती जाता अशें दोळ्यांचें योगीक तत्व सांगलां.
दरेका शरिराक तिसरी नदर आसताच अशें योगविद्या मानता. मनशाक न्हीद लागता तेन्ना ताचे दोन दोळे धांपतात. अशा वेळार तो जें सपन पळयता तें दिव्य नदरेच्या प्रकाशाक लागून. मनाकडेन दर्शनशक्ती आसना, देखुनूच सपन मनाक दिसता हें फट. तें तिसर्या धांपिल्ल्या, गुपीत दोळ्याक दिसता.
पद्मासन घालून बसप, जीब ताळूक लावप, भ्रमध्यासावन दोन आंगळां वयले वटेन लक्ष केंद्रीत करप आनी शिवमंत्राचो उपांशु जप करीत शिवाचें ध्यान करप. अशी ही साधना खर जातकच दिव्य नदरेचें उन्मीलन जाता.
जाची दिव्यनदर उक्ती जाता ताका संवसारांतल्यो सगळ्यो घडणुको बशिल्ल्या जाग्यार दिसूंक लागतात. तेचपरी ताका दुसर्याच्या मनांतलेंय दिसूंक शकता असो विश्वास करप जाता.
दिव्य नदरेक वर्तमानांतल्योच न्हय जाल्यार भविश्य काळांतल्यो घडणुकोय दिसूंक लागतात. ताकाच लागून साधकाचे मन ल्हवू – ल्हवू करून अंतर्मूख जावन एकाग्र जाता. तेचपरी ताची जीणय उदात्त जाता.
- कों. वि. सं. मं.
दिश्ट काडप :
कोणय एका मनशाची नदर पापी वा विकारी आसता आनी ती जाचेर पडटा ते व्यक्तीक, जिवाक वा वस्तीक बादिकार जाता असो समज आसा. हाकाच नदर लागप, नदर बादप वा दिश्टबादा जावप अशें म्हण्टात. दिश्ट लागिल्ल्या मनशाची भलायकी इबाडप, ल्हान भुरग्याचें अन्न बंद जावप वा एकसारकें रडूंक लागप, गाय – म्हशीचें दूद आटप, झाडाची फळां गळप अशीं दिश्टीबादेचीं लक्षणां समजप जातात. अथर्ववेदांत अशे बादिकारी नदरेक ‘घोरमचक्षू’ (वायट नदर) अशें म्हळां. तातूंतले तातूंत ल्हान भुरगीं, न्हवरो-व्हंकल, दूद दितलीं जनावरां, फळांनी गच्च भरिल्लीं झाडां, बांदकामांतल्यो वास्तू, तरतरपी वेव्हार आनी हेर मोलादीक वस्तूंक नदर चड प्रमाणांत लागता असो समज आसा.
जित्या मनशाचे नदरेवांगडाच मेल्ल्या मनशाचीय (भुतां- खेतांचीय) नदर लागता अशेय कांय समज लोकांमदीं आसात.
