दिश्ट काडपाचे वेगवेगळे प्रकार आसात आनी ते दिश्ट जाल्ल्या व्यक्ती वा वस्तूप्रमाण थरतात. काळो हो अशूभ रंग दिश्टी बादेक उपाय म्हणून वापरतात. ल्हान भुरग्याक काजळ लावप, गळ्यांत काळो दोरो घालप, काळ्या कापडाचो कुडको वा बावलें करून हाताक बांदप. वेपारी लोक दिश्ट जावंची न्हय देखून मिरसांग आनी लिंबू हांची माळ करून दारांत हुमकळायतात. झाडाक दिश्ट लागची न्हय देखून झाडाक गोरवां शिंगां, सान्न वा जोत्याव्हाण बांदपाची प्रथा सर्रास चलता. मीठ, मिरसांग, फटकी, केंस, पिंजर सारकिल्ल्या पदार्थांची, नळ्याचेर उज्या कोळशांत आहुती दिवन ताच्या धुंवरांत दिश्ट बादा जाल्ल्या मनशाची उंवाळणी करप आनी तो नळो व्हरून तीन रस्त्यांचेर दवरपाची चाल गांवगिर्या वाठारांनी सर्रास दिश्टी पडटा.
नाल्ल, रांट (पिंजरीचें उदक), शिता उंडी, ह्या सारकिल्या वस्तूंच्या आदारानूय दिश्ट काडपाची चाल आसा. कांयकडेन जाण्टी बायल वा दादले, घाडी, भगत, मांत्रीक सारकिल्ले मध्यस्त दिश्ट काडपाचे सोपस्कार करतात.
दिश्ट बादा जावंची न्हय देखून अथर्ववेदांत कांय मंत्र दिल्ले आसात ते अशे –
शप्तारमेतु शपथो य: सुहार्त्तेन न: सह ।
चक्षुर्मन्त्रस्य, दुर्हार्द: पृष्टीरपि शृणीमसि ॥
(अथर्व: २.७.५)
अर्थ – शाप दिवप्याकडेन ताचो शाप परत वचूं. जो सौहार्दान युक्त आसा, ताचेकडेन आमची इश्टागत जावं. जे नदरेन वायट कुरवो करतात आनी जे आपसांत झगडीं निर्माण करतात. तांच्यो बरी लेगीत आमी मोडून उडयतात.
आर्विल्ल्या विज्ञानीक काळांत दिश्टा काडपाची प्रथा पातळ जायत गेल्ली आसली तरी, गांवगिर्या वाठारांतली ही प्रथा पुरायपणान वचूंकना.
- माया खरंगटे
दिक्षा :
दिक्षा ह्या शब्दाची उत्पत्ती ‘दा’ आनी ‘क्षि’ ह्या अक्षरांचो संकेतीक अर्थ घेवन जाल्ली आसा. ‘दा’ (ज्ञान दिवप) आनी ‘क्षि’ (कर्म वासनांचो नाश करप). खंयचेंय कार्य सुरू करचेआदीं वा मंत्रोपदेश घेवंचेआदीं त्या कार्याखातीर फावो तो अधिकार मेळोवन घेवपाखातीर करपाचो एक विधी. धर्मीक कार्य करचेआदीं जी दिक्षा घेतात तिचो उल्लेख वेदीक साहित्यांत मेळटा. वेदांत यज्ञधर्माक म्हत्व दिलां. देखून खंयचोय यज्ञ करचेआदीं येजमानान (यज्ञ करप्यान) दिक्षा घेवंची पडटा. वेदांतल्या यज्ञांत सोमयाग हो एक म्हत्वाचो याग. येजमान आनी ताची घरकान्न हीं दोगांय दिक्षा घेतात. ‘दीक्षणीयेष्टि’ नांवाचो यज्ञ जातकच येजमानाक दिक्षा दितात. दिक्षा सोंपसर ताणें वस्तू वापरपाच्यो आसतात त्यो ताका दितात. ही दिक्षा घेतकच येजमानान आनी ताचे घरकान्नीन फकत गायचें दूद पियेवपाचें आसता. तशेंच यज्ञ सोंपसर तांकां जायते नेम पाळचे पडटात. आवय-बापाय सावन मेळटा तो पयलो जल्म. उपनयन संस्कारांपसून मेळटा तो दुसरो जल्म आनी यज्ञदिक्षेन मेळटा तो तिसरो जल्म अशें सांगतात.
संन्यास घेता आसतना तो दिक्षेच्या सुवाळ्यानच घेतात. त्या वेळार मनशाक आध्यात्मिक वा मोक्ष मेळोवपाच्या मार्गांत नवो जल्म मेळटा अशें सांगतात. मुक्ती मेळोवप हो दिक्षेचो मुखेल हेत आशिल्ल्यान वैश्णव, शैव, शाक्त तंत्रां हातूंत दिक्षेक म्हत्वाची सुवात आसा. एकदां दिक्षा घेतकच तिचो त्याग करूंक मेळना. आगमोत्क दिक्षेचे कलादिक्षा, तत्वदिक्षा, पददिक्षा सारके बारा प्रकार सांगल्यात. तंत्रीक दिक्षेंत मंत्रोच्चाराक चड म्हत्व दिलां. अशे तरेचे दिक्षेक विशिश्ट तीथ, वार, नखेत्र, म्हयनो आदी म्हूर्त सांगल्यात. ही दिक्षा आध्यात्मिक साधनेंत उंचेलो पांवडो आनी फिशालकाय मेळयल्ल्या म्हान गुरूकडल्यान घेवपाची आसता. दिक्षा घेतल्याक गुरूची कृपा आनी बळगें आपोआप मेळटा अशें म्हण्टात.
मंत्रोपदेश घेवपाआदींचो संस्कार ह्या अर्थान उपनयन संस्कार हीय एक दिक्षाच मानल्या. ह्यावेळार बटूक गायत्रीमंत्राचो उपदेश दितात. अशें मानतात, त्या वेळार ताचो पुनर्जल्म जाता, देखून ताका ‘व्दिज’ हें नांव मेळ्ळां. संन्यास होय गुरूकडल्यान दिक्षेसयत घेवंचो आसता. बौध्द तंत्रांत दिक्षा आसा. तातूंत ‘पब्बज्जा’ (प्रव्रज्या) आनी उपसंपदा हे दोन संस्कार आसात. पारशी धर्मांतलो नवजोत हो एक दिक्षासंस्कारच. इस्लामी धर्मांतलो ‘सुंता’ आनी क्रिस्तांव धर्मांतलो ‘बातिझ्मा’ होय एक दिक्षाविधीच. क्रिस्तांव धर्मांत मनशाप्रमाण वस्तुकूय पवित्र करपाचो विधी आसता.
दिक्षा घेतिल्ल्या मनशाक, समाजीक, कुटुंबीक, धर्मीक संदर्भांत थरावीक नेम आनी संकेत पाळचे लागतात. दिक्षेचो उद्देश मोक्षप्राप्ती आशिल्ल्यान सगळ्याच संप्रदायांनी दिक्षेक आपल्या आचरणांत म्हत्व दिल्लें दिश्टी पडटा.
- कों. वि. सं. मं.
दीन-ए-इलाही :
सम्राट अकबरान पुरस्कृत केल्लो धर्मसंप्रदाय. सगळ्या धर्मांतल्या मुखेल आदर्श तत्वांचो मेळ घालून मोगल बादशहा अकबरान ‘दीन-ए-ईलाही’ ह्या धर्मसंप्रदायाची स्थापणूक केली. दीन म्हळ्यार परमेश्र्वर. देवाचो धर्म असो हाचो अर्थ जाता. ताका ‘तौहीदे इलाही’ (एकेश्र्वरी धर्म) अशेंय म्हण्टात. १५८१ वर्सा स्थापणूक केल्ल्या पंथाक लागून अकबराचे समाजीक आनी आध्यात्मिक विचार कळटात. धर्मतत्वांचो अवलंब समाजीक सुदारणा जावपाखातीर जावंचो अशी अकबराची इत्सा आशिल्ली. ईश्वरभक्ती, धर्मपारायणां, दूरदर्शित्व, दयाबुध्द ह्यो भावना ह्या पंथा फाटल्यान आसात.
हिंदू धर्म आनी इस्लाम धर्मांतल्या मुखेल तत्वांखेरीज जैन धर्मांतलें अहिंसा तत्व, सुफी पंथांतलो आत्मशुध्दीचो सिध्दांत, क्रिस्तांव धर्मांतलो संयम हीं तत्वां अकबरान लोकांच्या मनाचेर लादपाचो यत्न केलो. दुश्कृत्यां, राग करप ना, सौम्यत्व, मद्य पिवपाचेर बंदी, घातकी कृत्यांचो त्याग, धर्माची निश्ठा बाळगप, भक्ती, शाणेपण, मार्दव, दया हीं ह्या धर्माचीं खाशेलपणां कुराणांत मेळटात. दानधर्म, विधवाविवाह हांकां प्रोत्साहन दिवप, बालविवाह, रक्तसंबंदितांमदलें लग्न, सती वचपाचे चालीक बंदी घालून ताणें समाज सुदारणेची बसका घाली. हिंदू धर्मांतली सुर्योपासना ताणें स्वत:च्या आचरणांत आपणायली.
विंगड विंगद धर्मशास्त्रांनी आशिल्लो भेद आनी तातूंतल्यान जावपी संघर्श हांकां लागून समाजाचें एकचारपण काबार जाता. हें पळयतकच ताणें सर्वसंग्राहक अशा ‘दीन-ए-इलाही’ धर्मतत्वाची स्थापणूक केली.
सगळ्या धर्मांतल्या सदगुणी तत्वांचो आस्पाव आनी दुर्गुणी तत्वांचो त्याग हें ह्या पंथाचें स्वरूप आसा.
