दुकर: समखुरी प्राणीगणांतलें सगळ्यांत व्हड जनावर.वर्गीकरणः संघः कार्डाटा (पृष्ठवंशी);जातः मामालिया (दूद दिवपी); वर्गः अँटीओडेक्टायल ;कूळः सुईडे (रवंथ न करपी);सुस लिन.दुकराचे शरीर मोटसार,पांय मोटवे,दाट कात,मोटवे आनी खरखरीत केंस,सहज हालचाल करपी लांबतें तोंड,ल्हान शेंपडी.भारतातलो गांवठी दुकर ही ल्हान आकाराची मोनजात.हो दुकर चडसो काळ्या रंगाचो आनी वेगवेगळ्या आकारांचो आसता.दुकराक वट्ट ४२ दांत आसतात.दुकराचीं हाडां घट्ट आशिल्ल्यान ते नेटान धपको दिवन सादी वणत मोडूंक शकतात.दुकराक घाम येना.ताका लागून हवेंतल्या वातावरणाचो ताचेर रोखडोच परिणाम जाता.ताका म्हशीवरी चिखलात बसूंक आवडटा.तशेंच माती खणून बुराक करपाची संवय आसता.
आर्विल्ल्या दुकरांची पैदास ही मूळच्या दोन जातींमदली आनी आतांचो पाळीव दुकर (सुस दॉमॅस्तिकस)हो हजार वर्सांआदीं सावन ल्हव-ल्हव जाल्ल्या विकासाक लागून जाला.सुमार २.५-३ कोटी वर्सांआदले युरोपांतलें 'पॅलिओकेरीस'हे प्राणी म्हळ्यार सुईडी कुळांतल्या प्राण्याचे वंशज मानप जाता.मायोसीन कल्पांत (२ते१.२ कोटी वर्सांपयलींच्या काळात)तांचो नाश जांवचेआदीं भारत आनी आफ्रिका ह्या वाठारांत तांचो प्रसार जाल्लो.सद्याक अस्तित्वांत आशिल्ल्या मनशाळिल्ल्या दुकरा जातीचे पुर्वज मायोसीन कल्पाच्या निमाणें युरोपांत आशिल्ले.आनी फायोसीन कल्पांत ताचो आशिया खंडांत प्रसार जालो.युरोपांतलो रानटी दुकर(सुस स्क्रोफा)आनी चीन,जपान तशेंच उदेंत आशियांतलो रानटी दुकर(सुस व्हितॅतस-सुस इंदिकस)हाचेपसून संवसारांतल्यो दुकराच्यो सगळ्यो रानटी जाती तेचपरी आर्विल्ल्यो मनशाळिल्ल्यो जाती निर्माण जाल्यो.
पुर्विल्ल्या काळांत ग्रीसांत दुकराक आगळेंच म्हत्व आशिल्लें.डिमीटर ही ग्रीक देवता दुकरांक पवित्र मानता.इजिप्तांत ओसायरिस ह्या देवाच्या भौमानाक वर्सांतल्यान एक दीस दुकराचें मास खाताले.उत्तर युरोपांत शिंया दिसांनी दुकर मारून खाताले ताचीं हाडां,बिंयां वांगडा जमनींत पुरून दवरताले.न्यू गिनींत दुकरांक अजुनूय पवित्र मानतात.जपानांत देशांतल्या दुकराचो कळप सुदारपाक आदार जाता अशा दुकराच्यो प्रतिमा पुजप जातालो.
अग्नीपुराण ह्या ग्रंथांत तिसऱ्या अवतारांत विष्णून वराहाचो म्हळ्यार दुकराचो अवतार घेतिल्ल्याचो उल्लेख मेळटा.भारतांतल्या पुर्विल्ल्या वैजकीशास्त्रांतल्या 'राजवल्लभ'नांवाच्या ग्रंथांत,दुकराचें मास वातहारक,बलवर्धक आनी बव्दमूत्र करपी,जाल्यार रजनिघंटु ग्रंथात तें वीर्यवृध्दी करपी असो उल्लेख मेळटा.
इ.स.१५००त स्पेन,इंग्लंड आनी हेर देशांतल्या लोकांनी अमेरिकेंत वसणुको करच्या वेळार दुकरांकय आपले वांगडा व्हेलीं.सुणीं आनी भाले हांच्या आदारान घोड्याचेर बसून दुकराची शिकार करपाची चाल जायत्या देशांनीं आशिल्ली.
संवसारातल्या सगळ्या देशांनी दुकर दिश्टी पडटा.तातूंत चीन देशांत दुकरांचें प्रमाण प्रमाण चड आसा.भारतांत जरी दुकर सगळ्या वाठारांनी मेळटा तरी दुकरांचे प्रमाण उत्तर प्रदेशांत चड आसा.बिहार,आंध्र प्रदेश,तमीळनाडू,आसाम,मध्य प्रदेश,कर्नाटक आनी गोंय ह्या प्रदेशांनी दुकरां दिश्टी पडटात.
दुकराच्यो सगळ्यो आर्विल्ल्यो जाती चड करून इंग्लंड आनी युरोपांतच तयार जाल्यात.इंग्लंड आनी अमेरिका ह्या देशांतल्यान सुदारीत जातींच्या दुकरांची आयात करून त्या त्या देशांनीं आनीकय खाशेल्यो जाती तयार जाल्यात.ह्यो परदेशी जाती अशो-बर्कशायरः इंग्लंडातले सुदारिल्ले जातींत ही जात सगळ्यांत पयलीं(२)व्हड धवें यार्कशायरः इंग्लंडांतल्या यॉर्कशायर परगण्यांतली ही जात.चड करून इंग्लंड.ऑस्ट्रेलिया आनी न्यूझीलंड ह्या देशांतल्यान भारतांत हे जातीच्या दुकरांची आयात करतात.(३)मध्यम धवे यॉर्कशायरःव्हड आनी ल्हान धवे यॉर्कशायर हांच्या संकरान इंग्लंडांत तयार जाल्ली ही जात.(४)लँड्रेसः ही जात मूळची स्वित्झरलंडांतली.मध्य आनी उदेंत युरोपांतल्या स्विडन,डॅन्मार्क आनी जर्मनी ह्या देशांनी हे जातीची दुकरां मेळटात.(५)हँपशायरः अठराव्या शतमानाचे सुर्वेक इंग्लंडातल्या वेसेक्स सॅडलबॅक हे जातीच्या दुकरांची आयात करून अमेंरिकेंत ही जात निर्यात करप जाल्या.(६)टॅमवर्थः हे जातीची दुकरां ऑस्ट्रेलिया,कॅनडा,न्यूजीलंडात मेळटात.(७)पोलंड चीनी-चिनाजः पॉलिश आनी व्हड चायना हे जातीच्या संकरांतल्यान १८३५-७० ह्या काळांत ही जात बटलर आनी बॉरन ह्या परगण्यांत निर्माण केली.(८)स्पॉटेड स्वायनः अमेरिकेंतल्या इंडियाना राज्यांतल्या थिपके आशिल्ल्या थळाव्या दुकरांकडेन पोलंड,चायना आनी इंग्लंडांतल्या इ.स. १९१४त आयात केल्ल्या ग्लाउसॅस्टर हे जातीच्या संकरान ही जात निर्माण केली. (९) ड्यू रॉकः अमेरिकेंत न्यूयॉर्कांतल्या ओल्ड ड्यू रॉक जर्सींतल्या रॅड जर्सी हे जातीच्या संकरान ही जात तयार केली.मको खावन जियेवपी ही दुकरां आर्जेंटिना,कॅनडा,चिली युरूग्वाय ह्या देशांनी मेळटात. (१०)कँटोनीसः दक्षिण चीनांतल्या काळ्या-धव्या रंगाची ही दुकरांची जात.हाचेभायर उश्ण हवामानाच्या आशियांत चीनी,मलायी तेचपरी बाली सुबां, फिलिपिन्सांतली इलोकॅनो हीं काळीं-धवीं दुकरां आनी जलजाल तशेंटच बर्कशायर हांच्या संकरापसून तयार जाल्ल्या बर्कशाला ह्यो जाती आसात.
भारतांतल्यो जाती: (१) भारतीय रानटी दुकर (सुस स्क्रोफा क्रिस्टॅटस)- भारतांतल्या रानटी वाठारांनी हो प्राणी सगळेकडे दिश्टी पडटा.(२)ठेगू (सुस सॅलव्हॅनियस)हे जातीचीं दुकरां नेपाळ, भूतान आनी आसामाकडल्या हिमालयाच्या मुळसांत आशिल्ल्या दाट रानांनीं दिश्टी पडटात.(देशी)- जायत्या वर्सांसावन रानांतलीं रानटी दुकरां ल्हव-ल्हव करून मनशाळून ही जीत निर्माण जाल्या.हाचेभायर भायल्या देशांतल्या सुदारीत जातींच्या दुकरांची आयात करून तांचे थळावे जातीच्या दुकरांकडेन संकर करून सुदारीत जाती पैदा करपाचे यत्न चालू आसात. हे प्रकार चडशे उत्तर प्रदेशांतल्या आग्रा, मेरठ, इटा, फरुखाबाद, मुझफरनगर ह्या वाठारांनी तेचपरी पंजाब, दिल्ली ह्या राज्यांनी चालू आसात.भारतांतले दुकराचे परकीय प्रकार अशे-लार्ड योर्कशायर
