दुकराक सारकी खावड, नितळ, सुकें तशेंच हवेशीर घर आसपाक जाय. दुकराच्या घराचे तापमान एकसारकें आसपाक जाय. दुकन्नी क पिलांक चिड्डुपाची तशेंच पिलांक खावपाची संवय आसता. हे संवयेक लागून पिलांक वांचोवंक दुकरीण वियेवपाच्या जाग्यार गार्ड रेल दवरपाक जाय. पिलांक आवयकडेन दोन म्हयने दवरून मागीर तांकां पयस करपाक जाय. दुकरांचो जागो ऊंच आसपाक जाय. गाय, म्हस आनी मेंढरांपरस दुकर तंतुयुक्त अन्न, धोण(शिताचो निवळ), उपेग नाशिल्ली भाजी, पेंड आनी उश्टवारो हांचेर दुकर पोसता.
उपेग: दुकरापासून पोर्क, बॅकन, हॅम सॉसेज,लार्ड(दुकराची चरबी) हांकां देशांत तशेंच परदेशांत मागणी आसा. दुकराचे कातीचो उपेग चामड्याच्यो वस्तू करपाक जाता. दुकरापासून मेळटा त्या साऱ्याचो उपेग मातयेंत वा नुस्त्याच्या तळ्यांत करपाक जाता. तशेंच दुकरांच्या केंसांपासून ब्रश तयार करतात. भारतांत दुकरांचें मास खातल्यांचो आंकडो खूब उणो. तरी गांवगिऱ्या वाठारांनी आनी ल्हान शारांनी तांकां पोसतात. तीं गांवांतली घाण आनी उश्टें खावन आपली उपजिविका करता आशिल्ल्यान, गांवगिऱ्या वाठारांनी जंय संडासाची सुविधा नासता वा कोयराचो विलो करपाची सारकी वेवस्था नासता. थंय दुकरांचो बरो उपेग जाता.
रोग आनी उपाय: दुकराचें सामान्य तापमान १०१.२ कॅ. (३८ सॅ.) ते १०२.५ कॅ. (३९ सॅ.) आसता. दुकराची कात निस्तेज तशीच खरखरीत आसल्यार हें रोगाचें लक्षण आसूं येता. खरखरीत केंस दिसून आयल्यार दुकराक वल्या वा दमट वातावरणांत दवरपाक जाय. दुकराक आंगाभायल्या किटाणूंची तशेंच पोटांतल्या दंतांची लागण जावंक शकता. आंगाभायल्या किटाणूंमदीं मँज, लिखो,तेचपरी पोटांतल्या दंतांमदीं 'हॉग कॉलरा'(दुकराचो जोर), स्वायन पोक्स(लोळेचो रोग), स्वायन प्लेग, स्वायन एरीसिपलेस ब्रुसलॉसिस, अँभ्रेक्स, पोस्ट पारट्युरीएंट फिवर(वितां उपरांतचो जोर) आनी पिलांक रक्तक्षय हे रोग जावंक शकतात.दुकरांचो जोर, लाळेचो रोग आनी अँथेक्रेस ह्यो रोगाची लस तोपून घवंची पडटा. दुकराच्या पिलांक जावपी रक्तक्षय पयस दवरपाक लोहयुक्त वखदां 3 दिसांचेर तशेंच १४ दिसांचेर दिवपाक जाय. दुकन्नीक विंयेतकच जोर येत जाल्यार अँटिबायोटिक्साचीं इंजेक्शनां दिवंक जाय.
हेर मोनजातीपरस खाल्ले खावडीपासून दुकर चड मास उत्पन्न करूंक शकता. दुकर थायामीन नांवाचें विटामीन चड तयार करूंक शकता. हाचेभायर नायसिन, रिबोफ्लावीन आनी लोहखनीज हांचें प्रमाणूय दुकर तयार करूंक शकता. -डॉ.रूदयेशकुमार मालवीय
दुकळ: अन्नाचो व्हड प्रमाणांत उणाव जावन उपासमारीची परिस्थिती व्हड वाठारांत आनी दीर्घकाळाखातीर निर्माण जाता तेन्ना ते परिस्थितीक दुकळाची परिस्थिती म्हण्टात. दुकळ हो सैम निर्मीत तसो मानव निर्मीत आसता. पावसाचें आवर्शण (उणो पावस), तशेंच पावसाची अतिवृश्टी(बुडटी), वादळ, भूंयकांप, टोळधाड हीं सैम निर्मीत कारणां. म्हाझुजां, राजकीय आनी अर्थीक उलथापालथ, सांठेबाजी, नफेबाजी आनी सत्तेबाजी हातूंतल्यान निर्माण जावपी अडेचो अन्नधान्य उणाव, कृत्रीम भाववाड, शासनाची निश्क्रियताय, येरादारीचो उणाव ही मानव निर्मीत कारणां. सैम निर्मीत दुकळांत धान्य उत्पादनाचेर आवर्शण पडिल्ल्यान सरसकट सगळ्या लोकांची उपासमार जावन लोकावांगडाच जनावरांचीय हानी जाता. उपासमारांनी लाखांनी लोक मेल्ल्याची उदाहरणं मेळटात. आधुनिक काळांत सैम निर्मीत दुकळय पडपाक लागल्यात. मानव निर्मीत दुकळांत बेकारी, म्हारगाय हांकां लागून बाजारांत धान्या उपलब्ध आसुनूय तें विकतें घेवपाची ऐपत नाशिल्लेच दुकळाचे भकीक पडटात. सर्वसादारण गिरेस्त मनशाचेर अशा दुकळाचो व्हडलोसो परिणाम जायना.
भारतांत ऋग्वेद आनी अथर्ववेदांत दुकळाचो उल्लेख मेळटा. तसोच दुकळाचो उल्लेख बायबलांतय मेळटा. आदल्या काळांतल्या दुकळाच्यो सविस्तर नोंदी जाल्ल्यो नासल्यो तरी दुकळाची परिस्थिती खूब आदींसावन निर्माण जायत आसा. भारतांत मध्ययुगान कांळांतलो पयलो दुकळ १२९१ वर्सा पडलो. अकबर बादशहाच्या काळांत १५५३, १५५७ आनी १५८३ असो तीन खेपे दुकळ पडलो. ताचे उपरांत इस्ट इंडिया कंपनीचें राज्य सुरू जायमेरेन हिंदुस्थानाच्या वेगवेगळ्या वाठारांनी सुमार ११ दुकळ पडले. १८६०-१९०८ ह्या काळांत २० फावटीं दुकळाची परिस्थिती निर्माण जाली. पुराय भारतभर असो एकाच वेळार पडलो नासलो तरी देशाच्या दर एका वाठारान केन्ना ना केन्ना तरी दुकळश अणभवला. ह्या दुकळाचें प्रमाण दर पांच वर्सांनी एक अशें आसा आनी हें प्रमाण १९२४मेरेन चललें. उपरांत मात असो नेमान येनासतना परिस्थितीक धरून दुकळ येत रावलो. १९४३त बंगालचो दुकळ, १९६५-१९६६त जाल्लो आंध्र, कर्नाटक, महाराष्ट्र, ओरिसा, राजस्थान, मध्य प्रदेश, पंजाब राज्यांतलो दुकळ, १९७२-७३त जाल्लो कांय वाठारांतलो दुकळ हे भारतांतले मुखेल अशे दुकळ.
भारतांत पडिल्ल्या दुकळाचीं कारणां म्हळ्यार बेभरवंशी पावस आनी हवामान, बुडटी आनी आवर्शण, धान्य उत्पादनाची मागशिल्ली पध्दत, येरादारीचीं उणीं साधनां आनी वाडटी लोकसंख्या.
दुकळ निवारण: दुकळ हे सैमीक आवर्शण जाल्ल्यान आनी अन्नधान्याची तूट ही दुकळाची मुखेल समस्या जाल्ल्यान दुकळाचे परिस्थितीचेर सुर्वेक सावन उपाय जायत आयल्यात. पुरुमेंताच्या धान्याचो उपेग करप, अन्नछत्र घालप, धान्याच्या खंडात सूट दिवप ह्या सारकिले
