दुर्योधनाच्या महाभारतांतल्या व्यक्तिचित्रणांतल्यान महाभारतकारांनी दाखयलां. -कों.वि.सं.मं.
दुर्वा: (हरयाळी;मराठी:हरळी;हिंदी:दूब,डूब;गुजराती:दरो;कन्नड:गरिके हळ्ळू;संस्कृत:दूर्वा,शतग्रंथ;इंग्लीश:बहामा,बर्म्युडा क्रिपिंग-डॉग्सटूथ ग्रास;लॅटिन:सायनोडॉन डॅक्टिलॅन;कूळ:गॅमिनी).
हें एक जायतीं वर्सां जगपी, उपेगी अशें तण. हाचें खोड जमनीर आडवें वाडून रोखडेंच पातळटा. ताका ल्हान-ल्हान उब्यो खांदयो आसून तांचेर पाचवींचार सादीं बारीक तणावरी पानां येतात. खांदयेच्या तोंकाक फुडें २-६ कणसांचो ताळयेवरी घोंस येता. ताचेर देंठ नाशिल्लीं कणसां आनी तातूंत व्दिलिंगीं फुलां येतात.सादारणपणान पावसाळ्या उपरांत फुलां येतात.
संस्कृत भाशेंत हे वनस्पतीक सुमार ४० नांवां आसात. वैदिक साहित्यांत (ऋकसंहिता) शण्डदुर्वेक वापरलां. कौटिलीय अर्थशास्त्रांत ताग, रूई, अळशीं हांचेवांगडा तिचो आस्पाव तृणवर्गांत केला. कांयकडेन तिका धर्मांकूर ह्याय नांवान वळखतांत. ही चड करून उश्ण देशांनी सगळेकडेन दिश्टी पडटा.हिमालयांत २,४०० मी. उंचायेचेर, शेतांत वा पोरसांत तणावरी वाडटा. हिची नवी लागवड ह्या झाडाचे कुडके रोवन वा बियो फाफडून करतात. जमनीची हुनसाण ना करपाक तशेंच खेळाच्या मैदानाचेर दुर्वा लायतात. घरच्या पोरसांत, भौशीक बागेंत दुर्वांचेंच 'लॉन' करतात. गोरवांक, सोशांक आनी मेंढरांक हें तण खूब आवडटा.
हें तण स्तंभक, मूत निवळ करपी आसून, घायाचेर ताच्या पानांचो रोस लायतात. मुळांचो रोस रक्ती बिकांचेर दितात, गर्भाशयाचे त्रास, सूज, अतीसार, आमांश आदींचेर दुर्वांचो रोस उपेगी पडटा. दुर्वांचो रोस कातीचो रोग ना करता. तेचपरी कुड्डेपण ना करता, देखून तो सेवन करचो अशें आयुर्वेदांत सांगला. खेळमी थांबोवपाक दुर्वांच्या ताज्या मुळांचो रोस आनी म्होंव एकठांय करून चाटपाक दितात.
हिंदू धर्मांत दुर्वांक पवित्र मानल्यात. ऋग्वेद आनी उपरांतच्या ग्रंथांनी दुर्वांचो उल्लेख आयिल्लो आसा. दुर्वाश्टमीक (भाद्रपद शुधद् अश्टम) दुर्वांनी शिवाची पुजा करची अशें चातुर्मास्य महात्म्यांत सांगलां, कारण ही वनस्पत जननक्षम आनी चोंब्यांनी वाडपी आशिल्ल्यान पुजकाचीय वंशावळ तशीच वाडत रावची असो हेत आसा. दुर्वा ही गणपतीक 21 वा 21चे पटीन दुर्वा ओंपच्यो अशें सांगलां. -कों.वि.सं.मं.
दुर्वास: अत्री ऋषी आनी अनुसूया हांकां शंकराच्या अंशापसून जाल्लो पूत. और्वमुनीची धूव कंदली ही ताची बायल. महाभारत आनी पुराणांतले कथेप्रमाण दुर्वास खूब उंच आनी पाचव्या-हळदुव्या रंगाचो आशिल्लो. तो हातांत दांडो धरतालो आनी तिनूय लोकांनी भोंवडी मारतालो(अनुशासन पर्व 159.14.15).
ताचो सभावतपट आशिल्ल्यान तिडक येतकच शाप दिवप ही ताची वृत्ती जाल्ली अशें म्हणूं येता. आपले बायलेक शाप दिवन ताणें लासली म्हणपाचो उल्लेख आसा(ब्रम्हवैवर्त पुराण 4.24). हाणें इंद्राक शाप दिल्लो म्हणपाचोय उल्लेख आसा (विष्णुपुराण 1.9).अंबरीष राजाचें हाणें सत्वहरण केलें अशें सांगतात(भागवत पुराण 9.4). लक्ष्मणाचेरय हो एकदां रागार जाल्लो (रामायण, उत्तरकांड 105). पांडव आनी कृष्णाची हाणें सत्वपरिक्षा पळयिल्ली तशेंच शकुंतलेकय हाणें शाप दिल्ल्याचो पुरावो पुराणकथेंत मेळटा.
"जैमिनीगृह्य सुत्रांत" हाचो उल्लेख आसा. हाचेवयल्यान तो सामवेदी आचार्य आसूंक जाय. आर्या व्दिशती, देवी महिम्नस्तोत्र, परशिवमहिम्नस्तोत्र, ललितास्वरत्न हे ग्रंथ दुर्वास मुनीच्या नांवार आसात. अठरा उपपुराणांमदीं 'दुर्वास पुराणांचो' आस्पाव जाता. -कों.वि.सं.मं.
दुवादस: शुक्ल-कृष्ण पक्षांतली बारावी तीथ. ही विष्णुची प्रिय तीथ मानल्या. पंचांगांत विंगड विंगड नांवां आसात.
दुवादशीचें रूपध्यान गरुडारूढ आनी मेघवर्ण आशिल्ल्याचें हेमाद्रीन बरयल्लें आसा.
दुवादशी दिसा जल्मल्ली व्यक्ती सगळ्यांचेर मोग करपी, राजमान्य, अतिथीप्रिय, वेव्हारी आनी प्रवासहीन आसती असो फलादेश सांगला. -कों.वि.सं.मं.
दूत: राजाचो वा देशाचो परराज्यांत नेमिल्लो प्रतिनिधी म्हळ्यार दूत. पुर्विल्ल्या राज्यशास्त्रांत राजा, मंत्री आनी पुरयत हांचेउपरांत दुताची सुवात मानल्या. त्या त्या राश्ट्राचे शासनसंस्थेचो तो एक म्हत्वाचो घटक आसता.
भारतीय झुजापयलीं तें झूज टाळचें आनी कौरव-पांडवांचो दूत ह्या नात्यान दुर्योधनाकडेन गेल्लो. कौटिल्यान दुतांचे तीन प्रकार सांगल्यात. ते अशे- (1) निःसृष्टार्थ- हो पयल्या पांवड्याचो दूत. हो अमात्याचे श्रेणीचो आसता. तो आपणाचे बुद्दीन प्रसंगाप्रमाण आपल्या राश्ट्रांचें दूतकार्य करता.(2) परिमितार्थ - हो सामान्य अधिकारश्रेणीचो दूत. वरिश्ठांचे सांगणेप्रमाण रकाद पावोवपाचें काम तो वेवस्थीत करता. हाका आपल्या मतांप्रमाण वागपाची मेकळीक नासता. (3) शासनहर - हो फकत पत्रां, खलिते, रकाद आनी वस्तू परराज्यांत व्हरून पावोवपाचें काम करता.
दुतान सदांच सत्य उलोवचें आनी आपल्या राज्याचे उदरगतीचें कार्य तत्परतेन करचें, तेखातीर जीव लेगीत धोक्यांत घालचो पडल्यार ताची पर्वा करची न्हय, अशें कौटिल्यान सांगलां. परदेशांत आसताना ताणें थंयचे लस्करी परिस्थितीची बारीकसाणीन म्हायती मेळोवची अशें कामंदकीय नितीसारांत म्हळां. मत्स्यपुराणांत दुताचीं लक्षणां सांगताना म्हळां की राज्याचो दूत हो थारायलां तेप्रमाण उलोवपी, वेगवेगळ्या देशांच्यो भाशा उलोवपी, कश्ट सहन करपाची शक्ती आशिल्लो, बरो वक्तो आनी देशाच्या इतिहासाची आनी भुगोलाची खोलायेन म्हायती आशिल्लो आसूंक फावो. दुताचे गूण सांगताना कौटिल्यान म्हळां की दूत बुद्दिमान, बरो वक्तो, विव्दान, दुसऱ्याचें मन जाणपी, धीट आनी फावो तशें उलोवपी आसचो.
