सकयल दवरलें. योगधारणेन प्राणोत्क्रमण करता आसतना द्रुपदाचो पूत धृष्टद्युम्न हाणें ताका मारलो. मरणा वेळार ताची पिराय महाभारतांतल्या वर्णनाप्रमाण 80-85 वर्सां आसूं येता. - कों. वि. सं. मं.
द्रौपदी : पांचाल देशाचो राजा यज्ञसेन द्रुपद हाची चली, पांडवांची बायल आनी महाभारताची नायिका. पंचाल देशाची राजकन्या म्हणून पांचाली, रंगान सावळी आशिल्ल्यान कृष्णा, यज्ञसेनाची चली म्हणून याज्ञसेनी अशीं द्रोपदीची हेर नांवा आसात. पूण द्रौपदी हें नांवच चड नामनेक पावलां.
तिच्या पूर्वजल्माच्यो कथा पुराणांत मेळटात. महाभारत, आदिपर्व, 167 हातूंत आयिल्ले कथेनुसार द्रौपदीं पूर्वजल्मीं मुदगल ऋषीची नालायनी नांवाची बायल आशिल्ली. मुदगल ऋषी म्हातारो आशिल्ल्यान तिची कामवासना पुराय जाली ना. तिणें शंकराची आराधना करून वर मेळयलो आनी फुडल्या जल्मांत तिका पांच घोव मेळ्ळे.
द्रुपद राजान एकदां द्रोणाचार्याचो अपमान केलो. द्रोणाचार्यान आपल्या शिश्यांवरवीं द्रुपदाचेर हार घाली. तांकां मारपाखातीर द्रुपदान यज्ञ केलो. त्या यज्ञांतल्यान धृष्टद्युम्न नांवाचो एक चलो भायर आयलो आनी एक सावळ्या रंगाची चली आयली. तिचेंच नांव द्रौपदी (महाभारत, आदिपर्व 167).
देवी भागवताप्रमाण (स्कंध 9) रामवतारांत ती मायासीता म्हणून जल्मली. सीतेक रावणाचो स्पर्श जावंचो न्हय म्हणून अग्निन सीतेचें रक्षण केलें आनी मायासीता रामासांगता रानांत गेली. तिचें रावणान हरण केलें. रावणाक मारतकच अग्निन रामाक सीताक परत दिली आनी मायासीतेक सोडून दिलें. आग्नि आनी राम हांचे आज्ञेन मायासीतेन शिवाची आराधना केली. 'म्हाका घोव दी' अशें पांच खेपे म्हण्टकच शेकरान तिका वर दिलो आनी फुडल्या जल्मांत द्रौपदी म्हणून जल्माक येवन ती पांच पांडवांची बायल जाली.
द्रौपदी लग्नाची जातकच तिचें स्वंयवर थारतलें. ह्या वेळार पांडव लाक्षागृहांतल्यान सुटून एकचक्रा गांवांत, भिक्षा मागून, ब्राम्हणवेशांत रावताले. धनुर्विद्येंत कुशळ आशिल्ल्याक द्रौपदी दिवंची म्हणून द्रुपदान धोणू आनी घुंवपी यंत्र तयार दवरिल्लें. 'धोणवाक दोरी लावन जो यंत्रातल्या लक्ष्याचो वेध करतलो, ताकाच द्रौपदी माळ घालतली' अशें धृष्टद्युम्नान सांगलें. कर्ण सूतपुत्र आशिल्ल्यान द्रौपदीन ताका पयलींच न्हयकारलो. सगळ्या राजांनी यत्न करून पळयतकच निमाणें अर्जूनान लक्ष्यभेद केलो आनी द्रौपदीन ताका माळ घाली. द्रौपदीकडेन धर्मराजान लग्न जावंचें असो अर्जूनाचो हट्ट जाल्यार अर्जुनान द्रौपदीक जिखिल्ल्यान ताणेंच द्रौपदीकडेन लग्न करचें अशें धर्मराजालें म्हणणें. निमाणें पांचूय पांडव आवय म्हऱ्यांत गेले आनी ताणीं सांगलें 'आयज आमी व्हड भिक्षा हाडल्या'. तेबरोबर सदचेप्रमाण कुंतीन 'तुमी ती वांटून घेयात' अशें सांगलें. पूण द्रौपदीक पळयतकच कुंतीक लजेसांगाता वायटूय दिसलें. आवयचें उतर खरें करपाखातीर द्रौपदी पांचूय जाणांची बायल जाली. दर एकल्याकडेन तिणें सारके दीस रावचें. ह्या काळांत हेरांनी तिचेसरेन वचचें न्हय, जो कोण वचत ताका बारा वर्सां वनवास भोगचो पडटलो अशें थरयलें. असले चुकीक लागून फुडें अर्जूनाकूच वनवास भोगचो पडलो.
धर्मराज कौरवांवांगडा द्युतांत हारलो तेन्ना सावन द्रौपदीचे दुख्खी जीणेक सुरवात जाली. भरसभेंत दुःशासनान तिची विटंबणा केली. ह्या वेळार धृतराष्ट्रान तिका अभय दिवन वर दिलो. आपल्या घोवांची सुटका जावंची असो तिणें वर मागलो. धर्मराज परतून द्युतांत हारलो आनी पांडवांक द्रौपदीसकट वनवास भोगचो पडलो.
वनवासाउपरांत पांडवांचें दुर्योधनावांगडा झूज सुरू जालें तेन्ना द्रौपदीची कौरवांकडल्यान जाल्ले विटंबनेचो पांडवांनी सूड घेतलो. महाप्रस्थानाचे वाटेर द्रौपदीक मरण आयलें.
द्रौपदीक प्रतिविंध्य, सुतसोम, श्रुतकीर्ती, शतानीक आनी श्रुतकर्मा(श्रुतसेन) अशे पांच पूत जाले. पूण भारतीय झुजांत अश्वत्थाम्यान तांकां मारले. - कों. वि. सं. मं.
द्वंद्वयुध्द : दोन सहस्त्र मनशांमदीं थारावन केल्लें झूज. सादारणपणान प्रतिश्ठेखातीर, केल्लो गुन्यांव सुदारपाखातीर, मतभेदांच्या निर्णयाखातीर वा अतिद्वेशाक लागून हीं झुजां खेळटात. अस्तंत्या देशांनी मध्ययुगांतल्या मानापमानाच्यो, सभ्यतायेच्यो आनी दिलदारपणाच्यो कल्पना हाच्या मुळांत आसताल्यो. अती मानवी शक्तीन दिल्लो निर्णय म्हळ्यार द्वंद्वयुध्द अशें मानताले. ईश्वर न्यायावटेन कौल दितलो ही भावनाय ताचेफाटल्यान आसताली. प्रतिश्ठेखातीर अशा झुजाचें आव्हान घवंचें पडटालें. हातूंत बायल वा अशक्त मनीस आसल्यार, प्रत्यक्ष झुजांत ताचे आप्तइश्ट वा दुसऱ्या मनशाक ताचो प्रतिनिधित्व घेवपाचो वेवसायीक वर्ग तयार जालो, तांकां वस्ताद म्हण्टाले. जायते फावटीं रगत येतकच वा अचूक वार जातकच झूज बंद जातालें.
राश्ट्रीय स्वरूप आशिल्ली तशेंच व्यक्तिगत न्यायनिर्णय, प्रतिश्ठा, शूरताय हांचेखातीर द्वंद्व युध्दां जातालीं. न्यायदानांत दोशी - निर्दोशी थारोवपाखातीर आनी खरेपणाचो निर्णय घेवपाखातीर द्वंद्व युध्दां जातालीं. राश्ट्रीय द्वंद्वयुध्दांत राश्ट्राचे सेनेवतीन प्रतिनिधी म्हणून सगळ्या जैतीवंतांमदीं झूज जातालें. ज्या सैन्याचे सगळे झुजारी जैतीवंत जाताले त्या देशाक जैत मेळ्ळें अशें मानताले. देखीक, डेविड आनी गोलियथ वा सोहराब आनी रुस्तुम हांचीं द्वंद्वयुध्दां.
हुशारकायेची परिक्षा घेवपाच्या उद्देशान जर्मनिक टोळ्यांत द्वंद्वयुध्दाची सुरवात जाली अशें म्हण्टात. हाचो उल्लेख पुर्विल्ल्या कायद्यांत मेळटा. आदीं असलीं झुजां कायदेशीर मानताले. सोळाव्या शतमानामेरेन तांचो प्रसार शिमीत आशिल्लो. अठराव्या - एकुणिसाव्या शतमानांनी पिश्तोल वापरपाक सुरवात केली. द्वंद्वयुध्दांतल्यान न्याय मेळोवपाची कल्पना क्रिस्तांव इगर्जेक मान्य आसली तरी झुजांत जावपी हिंसक आनी प्राणघातक करण्यांक तांचो विरोध आसतालो.
भारतांतलीं द्वंद्वयुध्दां धर्मयुध्दाच्या नेमाप्रमाण जातालीं. तांचें अस्त्र गदा वा खड्ग आसतालें. मुष्टियुध्द, मल्लयुध्द हेय द्वंद्वयुध्दाचेच प्रकार. बाहुयुध्द, गदायुध्द वा खड्गयुध्द भुंयेवयल्यानूच जातालीं. घोड्यावयल्या वा हतयावयल्या द्वंद्वयुध्दाचे प्रकारय मान्य आशिल्ले. रामायण, महाभारत, पुराणां आदी ग्रंथांतल्यान जायत्या द्वंद्वयुध्दाचीं वर्णनां मेळटात. वाली-सुग्रीव, कृष्ण-चाणूर, भीम-दुर्योधन, भीम-किचक, भीम-जरासंध हांचेमदल्या
