अक्षाभोंवतणीं धर्तरी अस्तंतेसावन उदेंकडेन घुंवता. ताका भ्रमणाक्ष म्हण्टात. भ्रमणाक्षाभोंवतणी एक भोंवडी मारतात धर्तरेक एक दीस म्हळ्यार सुमार 23 वरां 56 मिनटां 4 सेंकद लागतात. अक्षीय गतीक लागून विषृवृत्तवयलो दर एक बिंदू वराक सुमार 1,600 किमी. गतीन घूंवत आसता. विषृवृत्तासावन बिंदू जशें पयस वता तशी तांची गती उणी जायत वतां ध्रुवावयल्या बिंदूची गती शुन्य आसता. धर्तरेक आपलें भोंवतणी घुंवता आसतना ती सूर्याभोंवतणी घुंवत आसता. हाका कक्षीय गती अशें म्हण्टात. धर्तरी सूर्याभोंवतणी लांबवांटकुळांकार (Eliptical) कक्षेंत घुंवता. एक भोंवडो मारपाक धर्तरेक एक वर्स लागता. धर्तरेचे कक्षेमदली गती दर सेंकदाक 29.76 किमी. आसता.
तापमान आनी उश्णताय : सूर्यासावन येवपी वताक लागून जमीन तापता. पूण धर्तरी आनी सूर्य हांचेंमदलें अंतर, धर्तरेची अक्षीय गती, तशेंच धर्तरे भोंवतणच्या वातावरणाचें स्वरूप, ह्या सगळ्यांक लागून धर्तरेचेर येवपी वाताचेर नियंत्रण उरता. धर्तरेभितर आशिल्ली मूल द्रव्यां आनी किरणोत्सर्गी मूल द्रव्यांभितर आशिल्ले उश्णतायेक लागून वा धर्तरेच्या अंतरेगात जावपी घर्शणाक लागुनूय धर्तरेचें तापमान वाडटा. धर्तरेच्या भायल्या थरांत सरासरी दर किमी. चे खोलायेप्रमाण तापमान वाडत वता. पूण चड खोलायेचेर ताचेर ताचेर नियंत्रण उरता अशें मत कांय भूंयतज्ञांनी मांडला.
चुंबकत्व : धर्तरेभितर चुंबकी गूणधर्म आसा हें मध्ययुगाच्या निमाणेकडेन साबीत जाला. धर्तरी हो एक व्हड पूण दुर्बळ असो चुंबक आसा हें विल्यम गिलबर्ट हाणें 1600 वर्सा दाखयलें.धर्तरेच्या चुंबकी गूणधर्माक लागून तिका प्राप्त जाल्लें चुंबकी क्षेत्र सु. 0.50 गौस आसून ताका भूचुंबकत्व म्हण्टात. धर्तरेचें चुंबकी क्षेत्र तिचें भोंवतणी पातळिल्ले आसून अवकाशांतल्या विद्युत् भारीत कणांचे हालचालींचेर ताचो जेमेरेन प्रभाव पडटा अशा भागाक चुंबकांबर म्हण्टात.
धर्तरेच्या पोटांत आशिल्ल्या चुंबकी द्रव्यांक लागून धर्तरेक चुंबकत्व आयिल्लें आसा, असो आदल्या तेंपार समज आशिल्लो. पूण चुंबका क्षेत्र हें धर्तरेच्या द्रायुरूप आनी धातवीय गाभ्यातल्या विद्युत् प्रवाहांनी निर्माण जाता हें डब्ल्यू. एलझॅझर हाणें 1947त दाखयलें.
सूर्य आनी हेर गिऱ्याप्रमाण धर्तरी हीय एक रेडिओ उदगम आसा. पूण चुंबकांबरांत निर्माण जावपी हे रेडिओ तरंग जमनीकडेन येता आसतना मदल्या आयनांबारान परावर्ती जावन अवकाशांत परत वतात. 1970त उपगिऱ्यांच्या आदारान केल्ल्या रेडिओ तरंगांच्या आनी आयनद्र्यू तरंगांच्या मापनावयल्यान सूर्य, गुरू आनी शनी हाचें प्रमाण पृथ्वीय एक खर रेडिओ उदगम आशिल्ल्याचें स्पश्ट जाला.
भुंयेचें रूप आनी तांची उत्पत्ती : धर्तरेची जमीन आनी म्हासागर अशी विभागणी केल्ली आसा. धर्तरेचो चडसो आंवाठ उदकान व्यापिल्लो आसा. खंड आनी म्हासागर ही भुंयेचीं दोन मुखेल स्वरूपां आसात. दोंगर, देगणां, रेंवटा तशेंच सपाट प्रदेश, न्हंयो, तळीं अशी भूंयेचीम साबार स्वरूपां दिश्टी पडटात. ज्वालामुखी, पावस, भरती-सुकती, भूंयकांप, हवामानांतलो बदल आनी हेर क्रियांक लागून म्हासागर आनी जमीन हांचेर परिणाम जातकूच भूंयेचें पयलींचें स्वरूप नश्ट जाता वा तातूंत थोडो भोव बदल जाता. भूंयस्वरूपाचे उत्पत्तीविशीं साबार सिध्दांत मांडल्यात.
पातळ वा कडिल्ल्या पदार्थाचेर (डांबर) जर जड वस्तू दवरलीं जाल्यार तीं वस्तू ल्हव ल्हव सकयल वचून उपरांत तिका थिराय येता. भूंयकवच ही असल्याच प्रकाराची प्रावरणाचेर आशिल्ली वस्तू आसून, कट्ट्याचें द्रव्य प्रावरणाच्या द्रव्यापरस ल्हव आसा अशें मानला. हाका लागून कट्ट्याचें थर मुक्तपणान उफेंवपाक शकतात. इतलें खोलायेचेर वचून ताका थिराय येवन भूंयस्वरूप तयार जालां अशी एक कल्पना आसा.
पर्वत आनी देंगण निर्मीती : एकेच सुवातेर एकसारको गाळ सांचिल्ल्यान थंय ताचें थर तयार जातात. उपरांत ताचेर दाब पडून तांच्यो घजयो तयार जात. अशो गाळाच्यो साबार घडयो तयार जावन पर्वत तयार जातात. भूंयकट्टयाक वेरा वचून वा धर्तरेभितल्ल्या आनी ज्वालामुखीच्या क्रियांक लागून पर्वत निर्माण जाता. दोंगराचेर पडपी पावसाक लागून वा बर्फ वितळिल्ल्यान हें उदक सुरवेक ल्हान ल्हान खळयांतल्यान व्हांवता. अशो साबार खळयो एकठांय जावन उपरांत तांका न्हंयचें रूप मेळटा दोंगरावयल्यान नेटान व्हांवपी उदकाच्या नेटाक लागून न्हंयेचें पात्र ल्हव ल्हव रूंद आनी खोल जायत रावता हाकालागून देगणा तयार जाता. कांय वेळार भूंयेर व्हड वेरो गेल्ल्यानूय देगणां तयार जातात.
वातावरण : धर्तरे भोंवतणच्या वेगवेगळ्या वायूंच्या थरांक वातावरण अशशें म्हण्टात तापमानचें रचणुकेप्रमाण वातावरणाचें थर रचल्यात सगळ्यांत सकयल आशिल्ल्या थराक क्षोभावरम अशें म्हण्टात क्षोभावरण हो थर विषुवृत्ताकडेन मातसो फुगिल्लो आसून सादारणपणान ताची दाटाय 10 ते 12 किमी. इतलीं आसा. ह्या थरांची उंचाय वाडटा तशें तापमान घटत रावता. वातावरणांत मुखेलपणांत नायट्रोजन (78%) आनी ऑक्सीजन (21%) हे वायू आसून उरिल्ल्या प्रमाणांत आरगॉन, कार्बन डायऑक्सायड, हायड्रोजन, निऑन, ओझोन, हिलीयम, उदकाची वाफ आनी हेर वायू अल्प प्रमाणांत आसात.
शिलावरण : जमनीच्या वयल्या थराक शिलावरण म्हण्टात. शिलावरणाची सरासरी दाटाय सुमार 35 किमी. आसा. पर्वतांची उंचाय म्हासागराची खोलाय, देगणां, ल्हानव्हड खळयो हांका लागून शिलावरणाचें पृश्ठ खडबडीत आसा. शिलावरणाचें खंडीय आनी अधःखंडीय अशे दोन थर केल्यात. खंडीय थरांतलें तळप मुखेलपणान ग्रॅनायटा सारकिल्ल्या संघटणांचें आसता आनी अधःखंडीय थरांतलें तळप चडशें बेसाल्टाच्या संघटणांचें आसता.
जलावरण : भूंयपृश्टावयल्या उदकाच्या भागाक जलावरण म्हण्टात. तातूंत म्हासागर, दर्या, न्हंयो, तळीं, तळयो, हिम तशेंच खनिजांतल्या उदकाचोय आस्पाव जाता. जलावरणातलो भूंयपृश्ठाचो सुमार 71% भाग आसा. दक्षिण गोलार्धाचो चडसो भाग उदकांतळां आसा. पॅसिफिक, अॅटलांटिक, हिंदी म्हासागर, आर्क्टिक आनी अँटार्क्टिक दर्या हे मुखेल सागर आसात. तातूंतलो पॅसिफिक हो सगळ्यांत व्हड आनी खोल.
आकृती आनी गुरूत्व : धर्तरेचो आकार वांटकुळो आसा हाचेर पूर्विल्ल्या काळासावन भासाभास जायत आयल्या पूण त्या काळांक हेच संबंदी स्पश्टपणान म्हायती मांडपाक कोणाकूच शक्य जालेना. धर्तरी वांकुळीं आसा अशें पायथागोरस (इ. स. प.6वो शेंकडो) हाचें मत आशिल्ले. अॅरिस्टाटल हाणें चंद्रगिराणाच्या वेळार, चंद्रिमाचेर पडपी धर्तरेची सावळी वाटकुळी आसता हे दाखोवन पायथागोरस हाचें मत सिध्द केलें. दक्षिणेसावन उत्तरेक वचत रावल्यार सूर्य आनी हेर नखेत्रांची सुवात बदलता. ह्या बदलांच्या आदाराचेर एराटॉस्थीनीझ (इ.स.प. 276-
