कपिलाषष्ठी, गजच्छाया, चंद्रादी ग्रहांच्या संक्रातीचो पुण्यकाळ, ग्रहांची दानां आदी विशयांचेर विचार केल्लो आसा.
तिसऱ्या परिच्छेदाचे पुर्वाध आनी उत्तरार्ध अशें दोन वांटे आसून पयल्या वांट्यांत गर्भाधान, पुंसवनादी संस्कार, दर्शादिशांती, पुनरूपनयन, गणविचार, राशिकूट, नाडी, गोत्रप्रवर, औपासनादी होम, नित्यदान, शूद्रसंस्कारनिर्णय, स्वप्ननिर्णय आदी विशय विस्कटावन सांगल्यात. निमाण्या वांट्यांत श्राध्दाचे अधिकारी, श्राध्दभेद, श्रादाचे ब्राम्हण आदी श्राध्दाविशींचे विशय आसात. तशेंच आशौचानिर्णय, प्रेतसंस्कार, विधवाधर्म, संन्यास, यतिधर्म आदी विशय तातूंत आयिल्ले आसात. भारतांत सगळेकडेन ह्या ग्रंथाक मान्यताय आसा. - कों. वि. सं. मं.
धर्मसुत्रां : धर्माविशीं निर्णय दिवपी ग्रंथ. धर्मसुत्रां हो कल्पसुत्रांचोच अक भाग. गृह्यसुत्रांकडेनय ताचो लागसल्लो संबंद आसा. दोनूय ग्रंथानी मूज, अनध्याय, लग्न, श्राध्द, पंचमहायज्ञ हे विशय सारकेच आसात, पूण धर्मसुत्रांत हांचेभायर अर्थीक, सामाजीक, राजकीय, धर्मीक आनी तत्त्वगिन्यिानात्मक विशय चड आसात.
सामान्य मनशांनीच ही धर्मसुत्रां रचिल्लीं आसून श्रुती, स्मृती आनी निर्लोभ तशेंच निर्दोश अशा सज्जनांचो आचारधर्म ह्या तीन मुखेल गजालींचेर धर्म आदारला अशें धर्मसुत्रांचें मत आसा. तातूंतली सगळीं भासाभास ह्या विशयाक धरुनूच आसा. धर्मसुत्रांत धर्माविशींच्या पुराय आंगापांगाचो आस्पाव ना. तातूंत फकत सामयाचारिक आनी स्मार्त धर्मच सांगला. रुढीक सामयाचारिक धर्म तर पारंपारिक आचाराक स्मार्त धर्म अशें नांव आसा.
धर्मसुत्रां ही धर्मीक आचाराविशीं वेद प्रमाण अशें मानतात. खंयचोय आचार अस्तित्वांत येता तो वेदांतल्या आदेशाक अनुसरून येता अशें तांचे मत आसा. वैदिक आर्यांचो समाज कालांतरान बदलत गेलो, तशेंच समाजामुखार कांय नवें प्रस्न निर्माण जालें आनी तांची वेवस्था करपाखातीर नवें आचार अस्तित्वांत हाडप योग्य, अशें जाणकारांक दिसलें. ताका लागून समाजांत नव्या नव्या आचारांची भर पडत गेली. सूत्रकालामेरेन भारतातलो आर्यसमाज बरोच प्रगत जाल्लो. त्या समाजांत आचारांचोय आंकडोय खूब वाडिल्लो. देखून ह्या सगळ्या आचारांची वेवस्थीत मांडावळ करून ग्रंथरुपान उजवाडावपाची गरज उप्रासली. धर्मसुत्रकारांनी हें काम बेस बरें केलें. त्या काळांतल्या सामाजीक राजकीय आनीक धर्मीक प्रस्नांचोय खोलायंन विचार करून तांची योग्य विस्कटावणी केल्या.
धर्मसुत्रांत ज्या विशयांचो आस्पाव आसा तांचे वर्णधर्म आश्रमधर्म आनी नैमित्तीक धर्म अशें तीन वांटे पडटात. वर्णधर्मांत जाती आनी संकरजाजी हांची धर्मीक कर्तव्यां, वेवसाय, नेमिल्ल वेवसाय करपाक असमर्थ आशिल्ल्या मनशांखातीर पर्यायी वेवसाय आदी म्हायती दिल्ली आसा. क्षत्रिय वर्णाच्या कर्तव्यकर्माविशीं विस्कटावणी करतना राजाचीं, कर्तव्यां, ताचो प्रजेकडेन संबंद, राज्याचे कायदेनेम, राज्यकारभाराची पद्दत, कर पद्दत ह्यो गजालीं सांगल्यात.
आश्रम धर्माची विस्कटावणी धर्मसुत्रांत सविस्तर केल्ली आसून, सगळ्या आश्रमांनी गृहस्थांची कर्तव्यां सांगतना लग्न, ताचे प्रकार, पुतांचे प्रकार, वारसा पद्दत, नियोगाचे नेम. पंचमहायज्ञ, श्राध्दां आदी गजालींचो आस्पाव आसा.
नैमित्तिक धर्मांत वेगवेगळ्या प्रकारांची पातकां आनी ती निवारपाखातीर जायतीं प्रायश्चितां, सुयेर-सुतक हांचो काळ ह्या विशयांचेर विचार केला.
गौतम आनी वैखानस हीं दोन धर्मसुत्रां पुराय गद्यांत आसून हेर गद्य-पद्यांत आसात. गौतम धर्मसुत्र हें सगळ्यांत पुर्विल्ले. कांय धर्मसुत्रांचे य़फकत उल्लेखच मेळटात जाल्यार कांय धर्मसुत्रां मेळच नात. बोधायन, अपस्तंभ, हिरण्यकेशी हीं सुत्रां मात उपलब्द आसात. - कों. वि. सं. मं.
धर्मांतर : एका धर्माचो त्याग करून, दिक्षा घेवन, दुसरो धर्म आपणावप हाका धर्मांतर अशें म्हण्टात. दुसऱ्या धर्माचो अभ्यास केलो वा दुसऱ्या धर्मांतल्या मनशावांगडा लग्न जालें म्हणून धर्मांतर जायना अशीय समजूत आसा.
धर्मांतराचे विंगडविंगड प्रकार आसात. 1. आपले स्वताचे बुद्दीन धर्मांतर करप. 2. गिरेस्त मनशान दाखसल्ले दुडवांचे आशेन धर्मांतर करप. 3. जुलूम जबरदस्तीन धर्मांतर करप.
जिवाच्या भयान वा जबरदस्तीन जाणीं दुसरो धर्म आपणायला तांकां परत स्वताच्या धर्मांत घेवप होय एक धर्मांतराचोय प्रकार. ताका शुध्दी अशें म्हण्टात.
क्रिस्तांव धर्माचे स्थापणुके उपरांत भारतांत धर्मांतर सुरू जालें. इ. स.च्या पयल्या शेंकड्यांत सेंट थॉमस भारतांत येवन ताणें त्या धर्माचो प्रसार सुरू केलो. तेन्नासावन इ. स. च्या 15 व्या शेंकड्यामेरेन हो प्रसार चालूच आशिल्लो. उपरांत पुर्तुगेज लोक आयले आनी ताणीं भारताचे अस्तंत दर्यादेगेवयल्या विशेश करून गोंयांतल्या शेंकड्यांनी हिंदू लोकांक जुलमान बाटयले. इ. स. च्या आठव्या शेंकड्यांत महंमद कासीम हाणें भारताचेर स्वारी केली आनी हजारांनी हिंदू लोकांक बाटयले. उपरांत गझनीचो सुलतान महमूद आनी शिहाबुद्दीन घोरी हाणींय भारताचेर स्वारी करून, हिंदू लोकांक बाटोवन मुसलमान केले. ताचे उपरांत मुसलमान राज्यकर्त्यांनी कोट्यांनी हिंदू लोकांक जबरदस्तीन बाटोवन मुसलमान केले. अलाउद्दीनाचो सेनापती मलिक काफूर, जहांगीराचो सेनापती महाबतखान,फिरोजशहाचो वजीर मखबुलखान, अहमदाबादचो सुलतान मुझफरशहा आनी बंगालचो काळो पहाड हे. मूळचे हिंदू आशिल्ले. मुसलमान जातकच ताणीं हिंदू धर्माचेर खूब आघात, अत्याचार केले. भारतांतले चडशे मुसलमान लोक अशे तरेन बाटयल्ले हिंदूंचेच वंशज.तातूंत भायल्यान आयिल्ले अस्सल मुसलमान सामके उणे. आतार, कासार, कलईगार, खाटीक,खोजा, घेरमेहदी,चूडावाला,तांबोळी, धावड,नालबंद, पिंजारी,बागवान, बोहरा,भिस्ती, मकवाना,मोमीन,मोची हे मुसलमान जातींचे लोक पयलीं हिंदू आशिल्ले. हे बाटून मुसलमान जाल्ले लोक आजुनूय आपल्यो कांय हिंदू चालीरिती पाळटात. बाटयल्ल्या क्रिस्तांव लोकांच्या चालीरीतींनीय हिंदू धर्माच्यो कांय चालीरीती आसात.
क्रिस्तांव धर्मांत धर्मांतराविशींचो तात्विक विचार भोव बारीकसाणेन केल्लो आसा. पापी लोकांक पश्चाताप करतकच क्रिस्तांव धर्म आपणावपाक सांगला आनी अशें केल्यार ते पातकातल्यान मुक्त जातले अशें बायबलांत सांगलां. क्रिस्तांव धर्मांत प्रवेश म्हळ्यार काळखांतल्यान उजवाडांत वचप अशेंय बायबलांत फुडें म्हळां.बुद्दीक अणसरून धर्मांतरां केल्ल्याचींय
