शिक्षण संस्थांचेर लादिल्ल्या बंधनांचेर खर टिका केली.ह्या अदमासाक,ताईमहाराज प्रकरणांत फटीची गवाय आनी फटीचो दस्ताऐवज सादर केलो असो आरोप जाल्ल्यान टिळकाक खूब मनस्ताप सोंसचो पडलो.पूण उपरांत ताचोय विजय जालो.
२० जुलाय १९०५ दिसा लॉर्ड कर्झन हाणें बंगालची फाळणी जाहीर करतकच सगळो देश उचांबळीत जालो आनी उग्र आंदोलन सुरू जालें.टिळकान बंगालांतले चळवळींक फाटबळ दिलें आनी स्वादेशी,बहिश्कार,राश्ट्रीय शिक्षण आनी स्वराज्य हांचो पुरस्कार केलो.ही फाळणी आडची चळवळ दिसनदीस खर जायत आसतनाच हेवटेन राश्ट्रीयसभेंत नेमस्त आनी जाहाल हांचेम्दीं मतभेद जाले आनी हे संस्थेंत फूट पडली.हे फाटाफुटी उपरांत टिळकान ‘देशाचे दुर्दैव’ आनी ‘हे उपाय टिकाऊ नाहीत’ हे ‘केसरी’त दोन अग्रलेख बरयले.ताका लागून टिळकाक २४ जून १९०८ ह्या दिसा मुंबयंत परतून राजद्रोहाच्या आरोपाखाला अटक करून ताचेर खटलो भरलो.ज्युरींत सात इंग्रज दोन हिंदी मनीस आशिल्ले.सात आड दोन मतांनी,ज्युरीन टिळकाक दोशी थारावन स वर्सां काळ्या पाण्याची आनी रु.१००० दंड भरपाची ख्यास्त फर्मायली.काळ्या पाण्याची ख्यास्त दिवपाखातीर टिळकाक ब्रह्मदेशांतले मंडालेचे बंदखणींत दवरलो.ही ख्यास्त भोगता आसतनाच १९१२ वर्सा टिळकाची बायल सत्यभामेक मरण आयलें.ह्याच काळांत ताणें ‘गीतारहस्य’हो मोलादीक ग्रंथ बरयलो.उपरांत १५ जून १९१४ दिसा टिळकाची सुटका जाली.
कशे तरेची राज्यवेवस्था योग्य थारतली,हे विशीं विस्कटावणी करून ‘हिंदी स्वराज्यसंघ’ ह्या विशयाचेर १९१५ वर्सा टिळकान चार लेख बरयले.१९१५ वर्सा अॅ्नी बेझंट हिणें मद्रासाक होमरूल लीग हे संस्थ्एची स्थापणूक केल्ली. १ में १९१६ दिसा होमरूल लिग वा ‘हिंदीस्वराज्यसंघ’टिळकां बेळगांवां सुरू केली.होमरुल्ची कळवळ टिळकान आनी बेझंटबाईन जोडयां चलयली.१९१६ र्सा लखनौ शारंत जाल्ल्या कॉंग्रेस लीग संयुत्त्क अधिवेशन जावन स्वराज्याचे मागणेचो थाराव एकमतान मंजूर जालो.मार्च,१९१८ त टिळक,होमरूल लीगचें शिश्टमंडळ घेवन इंग्लंडाक गेलो.मजगतीं,जून १९१६त,पिरायेचीं ६० वर्सां पुराय केल्लेखातीर एका व्हड सुवाळ्यांत टिळकाक एका लाखाची थैली भेटयली.ती टिळकान राश्ट्रकार्याखातीर वापरपाची घोशणा केली.
सर व्हॅलेंटायन चिरोल हाच्या ‘इंडियन अनरॅस्ट’ह्या १९१५ वर्सा उजवाडायल्ल्य ग्रंथाविशीं टिळकान अब्रुनुकसाणीची फिर्याद केल्ली.तिचो फेब्रुवारी १९१९ त टिळकाआड निकाल लागलो.ह्या खटल्यांत टिळकाक खूब नुकसान जालें.पूण ह्याक ग्रंथान ‘फादर ऑफ इंडियन अनरॅस्ट’(भारतीय असंतोशाचो जनक) हें मानादीक नांव मेळोवन दिलें.
१० जून १९१८ दिसा,गव्हर्नरांनी मुंबयंत,झूज परिशद घेतली तेन्ना थंय टिळक हाजीर आशिल्लो.लॉर्ड विलिंग्टन हाणें आपल्या प्रास्ताविक भाशणांत होमरुल मागण्यांचेर टिका करतकच टिळकान ब्भाशण केलें आनी म्हळें हिंदुस्थानाचेर केन्नाय आक्रमन जजालें जाल्यार हिंदी लिक देहत्याग करतले पूण स्वराज्य,स्वदेश आनी संरक्षण हांची साखळी केन्नाच मोडचेनात.विलिंग्टन हाणें टिळकाक थांबयलो,त्यावेळार टिळकान सभात्याग केलो.
उपरांत होमरूल लीगाचे पुणें परिशदेंत थारायल्लेप्रमाण लो.टिळकान कॉंग्रेस डॅमॉक्रॅटीक प्क्षाची स्थापणूक केली.कॉंग्रेसीकडेन एकनिश्ठ रावप आनी लोकशायेचेर श्रध्दा आसप,ह्या दोन तत्त्वांचेर हो पक्ष आदारिल्लो.टिळकान ह्या पक्षाची राजकीय भुमिका,२० एप्रिल १९२० दिसा ताणें उजवाडायल्ल्या जाहीरनाम्म्यांत दिल्या.भारतान राश्ट्रकुलांत रावचें,लोहमार्गाचें राश्ट्रीयीकरण जावचें,भाशावार प्रांतांची रचणूक करची,शेतकामगारांचें उण्यांत उणें वेतन अशो सुचवण्यो अशो सुचवण्यो त्या जाहीरनाम्यांत आसात.
राजकीय कार्यावांगडाच टिळकाचीं समाजीक कार्यांय चालू आशिल्लीं.सुरत कॉंग्रेसी उपरांत ताणें सो-या बंदीची चळचळ सुरू केली.ताचेर लेख बरोवन व्याख्यानांय दिलीं.’पैसाफंड’ही संस्था चालीक लावन समाजीक हिताखातीर लाखांनी रुपयांचो निधि एकठांयलो.टिळकान आपलें चडशें लिखाण ‘केसरी’आनी ‘मराठा’ह्या नेमाळ्यांतल्यानच केलें.ताचें स्फुटलिखाण खूब थोडें आसा.संस्कृत आनी इंग्लीश वाङ् मयाचो टिळकान खोलायेन अभ्यास केलो.ह्या विशयांचेर ताचो आवडीचो विषय.राजकीय क्षेत्रांत काम करतना, वेळ मेळटा तेन्ना बंदखणींत लेगीत टिळकान कांय ग्रंथ बरयले.ताचे चडशे ग्रंथ संशोधन करून बरयल्ले आसात.’गीतार्हस्य’,’ओरायन’आर्क्टिक होम इन ध वेदास’आनी ‘वेदांगज्योतिष’हे ताचे कांय मुखेल ग्रंथ आसात.
टिळकाच्या ‘श्रीमदभगवदगीतारहस्य’ वा ‘कर्मयोगशास्त्’ह्या ग्रंथांत ताणें गीतेचें स्वतंत्रपणान पारायण करून ताका गीतेचो जो बोध जालो,ताची विस्कटावणी केल्या.१८९२चे लंडनचे ओरिएंटल परिशदेखातीर टिळकान ‘ओरायन’हो संशोधनात्मक प्रबंध बरयलो.हातूंत ताणें वेदाचो कालनिर्णय हो विषय हाताळ्ळा.मॅक्स म्युलरान जो वेदांचो काळ थारायला तो भाशीक संशोधनाचेर थारायल्ल्यान तो सारको न्हय अशें टिळकाचें मत आशिल्लें.तेखातीर टिळकान दैवतशास्त्र,भाशाशास्त्र,संहिता आनी ब्राह्मणे हतूंतले ज्योतिशशास्त्रा विशींचे सगळे संदर्भ एकठांय करून ज्योतिशाच्य गणितान वेदांचो काळ सुमार इ.स.पयलीं ४५०० वर्सां हो थारायलो.’आर्क्टिकहोम इन ध वेदास’ ह्या ताच्या येरवड्याचे बंदखणींत बरयल्ल्या ग्रंथांत ताणें आर्यांचें मूळस्थान हें उत्तर ध्रुवाच्या प्रदेशांतच आसूंक जाय अशें वेदांतल्या ऋचांच्या आदारान मांडलां.हो ग्रंथ १९०३ वर्सा उजवाडा आयला.
कों.वि.सं.मं.
टी.बी.(क्षयरोग/बारीक जोर):एक वशाचो रोग.तो चड करून मनशाच्या पुलमांवांनी जाता.पूण कुडीच्य खंयच्या अवयवाक तो जावंक शकता.आमच्या देशाच्या भौशीक भलायकेच्या मळावेल्या रोगांतलो हो एक मुखेल रोग जावन आसा.
खूब पुर्विल्ल्या काळासावन मनशाक हो रोग पिडीत आयला.इ.स. आदीं ५००० वर्सां पयलीं लेगीत ह्या दुयेंसाची पिडा मनशाक जाल्ली हाचे पुरावे इतिहासांत मेळटात.
१८८२ वर्सा रॉबर्ट कॉख ह्या शास्त्रज्ञान सोद लायलो की हें दुयेंस एका खाशेल्या जंतूक लागून जाता.ताणें ताचें नांव ‘ट्युबरकल बेसिलस,
