चवकशी करपाक एक समिती नेमली आनी तिचो अहवाल 1863 त नाइटिंगेल हिका सादर केलो. ब्रिटीश लोकांनी एकठांय केल्ल्या नाइटिंगेल निधींतल्यान सेंट थॉमस हॉस्पिटलांत ‘नाइटिंगेल स्कूल फॉर नर्सेस’ ही बायलांक नर्सिंग अभ्यासक्रमा विशीं शिक्षण दिवपी संवसारांतली पयली संस्था स्थापन जाली. 1901 च्या सुमाराक तिका कुड्डेपण आयलें. 1907 त तिका ‘ऑर्डर ऑफ मॅरिट’ हो भोवमान फावो जालो. असो भोवमान मेळोवपी तीपयली बायल. तिणें जायतें लिखाण केल्लें आसून, तिच्या नोट्स ऑन नर्सिंग (1860) ह्या ग्रंथाक नामना मेळ्ळ्या. नोट्स ऑन मॅटर्स अफॅक्टिंग द हेल्थ, एफिशियन्सी ऍन्ड हॉस्पिटल ऍडमिनीस्ट्रेशन ऑफ द ब्रिटीस आर्मी ह्या व्हड ग्रंथाक 1858 वर्सा नामना मेळ्ळी.
कों. वि. सं. मं.
नाईक : एक आदिवासी जमात. हे लोक गुजरात, माळवा आनी पंजाब ह्या प्रदेशांनी आसात. तांकां नाईकदा, नायक, नायकडा अशीं हेर नांवां आसात. पयलींच्या काळांत हे लोक रानवटी स्थितींत रावताले. रानांत रावन लागींच्या वस्तींचेर हल्लो करप, रक्तखेव आनी लूट करून पोट भरप होच तांचो वेवसाय आशिल्लो. उपरांत ब्रिटीश सरकारान तांच्या ह्या कर्तुबांचेर बंदी घाली. तेन्ना सावन हे लोक स्थायीक जाले. ताणीं शेतकाम, लाकूड कापप, हमाली हे वेवसाय सुरू केले. हे लोक कोंड्यांच्यो खोंपी बांदून तातूंत रावतात. खोंपीच्यो वण्टी शेणान सारयतात आनी पाखें माडाच्या चुडटांचें जांव तणाचें करतात. गुजरातांतल्या खारवी लोकांक पयलीं नाईक अशें म्हणटाले. ती जात इंचेले प्रतीची मानताले. खारवी, भिल्ल ह्या जातींक ताणीं आपले जातींत घेतल्यात. हे लोक कालिका, अंबा आनी महाकाली ह्या देवतांक भजतात. पावागडावयले देवतेचेर ह्या लोकांची चड श्रध्दा आसा. कांय कडेन भुतां खेतांचीय पुजा करतात. कांय लोक शमी झाडाची पुजा करतात. ते वागाक पुज्य मानून आपल्या खरेपणाखातीर वागाचो सोपूत घेतात. होळीपुनव, अक्षयतृतीया, दिवाळी आनी दिवसो ह्यो मुखेल परबो ते मनयतात. पंजाबांत नाईक जातीचे कांय हिन्दू आनी कांय मुसलमान आसात. भुरगीं पिरायेंत येतकच तांचीं लग्नां करतात. चड करून आवय-बापूय भुरग्यांचीं लग्नां जमयतात. आते-मामे-मावस भावडां भितर लग्नां जायनात. न्हवऱ्याचो बापूय व्हंकलेच्या बापायक देण म्हणून थोडें द्रव्य, कड्डण वा आयदनां दिता. सोळाव्या वर्सा मेरेन चलयेचें लग्न जमयलें ना जाल्यार चली आपले पसंतीच्या दादल्या वांगडा लग्न जायनासतना रावपाक शकता. तो दादलो उपरांत तिच्या आवय-बापायक द्रव्य दिवन लग्न जावपाक मान्यताय घेता. कोणाय चलयेचो जातींतल्या दादल्या कडेन लग्ना पयलीं संबंद आयलो जाल्यार ताका तिचे कडेन लग्न जांवचें पडटा. तो लग्नाक तयार नासल्यार जातींतले लोक जमून ताका ते चलयेचे मांडयेर बसयतात आनी सात खेपे ‘आई’ म्हणपाक लायतात. लग्नाच्या माटवांत पयलीं व्हंकल-न्वऱ्याक खांदार घेवन नाचतात. उपरांत तांकां एकमेकां मुखार बसोवन, तांच्या वस्त्रांक गांठ मारतात. तांच्या माथ्यार एक कपडो घालतात, तेन्ना न्हवरो-व्हंकल एकमेकांक गोड पदार्थाची इंडी लायतात. उपरांत तकले वयलें वस्त्र काडटकच लग्न सुवाळो सोंपता. हे लोक मडीं लासतात. धाव्या दिसा अस्थि आनी रक्षा एकठांय करून रास करतात आनी तिचेर उदकान भरिल्लें मडकें दवरतात. उपरांत न्हंयेंत विसर्जन करतात. घरा परत येतकच दादले खाड करून न्हातात आनी पींडदान करतात. धा दीस सुतक पाळटात. बाराव्या दिसा जेवणावळ घालतात. श्राध्द करपाची तांचे मदीं चाल ना. पूण मेल्ल्या मनशाचो ओबड-धोबड पुतळो करून आंगणांत उबो करतात आनी ताची पुजा करतात. ह्या लोकांची जातपंचायत आसता. सगळींझगडीं-वाद पंचायत सोडयता. कोणाय मनशान जातीचे नेम मोडल्यार ताका दंड भरपाची ख्यास्त करतात. दंडाचे रकमेंतल्यान ताका शुध्द करून घेवपाची तजवीज आसा. गोंय धरून कोंकणांत नाईक आडनांव लावपी भंडारी समाज आसा. ताचो आनी नाईक हे आदीवासी जमातीचो कुलवंशीय संबंद दिसना. -कों. वि. सं. मं.
नाईल : आफ्रिकेंतली आनी संवसारांतली सगळ्यांत लांब न्हंय. तिची लांबाय 6650 किमी. तिचो उदक व्हांवपाचो आवांठ 33,49,000 चौ. किमी. आसा. ती उत्तरवाहिनी आसून भूमधअय दर्याक मेळटा. तिच्या देगणांत टांझानिया, बुरूंडी, रवांडा, झाईरे, केनया, युगांडा, सुदान, इथिओपिया आनी इजिप्त हांचे कांय वाठार येतात. इ.स. आदीं 5000 ते इ.स. 640 ह्या काळांत हे न्यंयेच्या देगणांत पुर्विल्ले इजिप्ती संस्कृतीचो उगम जाल्लो. इजिप्ताच्या लोकां मदीं हे न्हंयेक व्हड म्हत्व आसा. तिच्या काळ्या गाळा वयल्यान हांगासल्ले पुर्विल्ले लोक तिका ‘आर’ वा ‘और’ म्हणटाले. होमर हाणें आपल्या ओडिसी काव्यांत तिका ‘अइजिप्टॉस’ म्हळ्या. न्हंयेचें देगण वा न्हंय ह्या अर्थाच्या ग्रीसी नेइलॉस वा लॅटीन नायलस ह्या शब्दावयल्यान तिका नाईल हें नांव पडलें अशें म्हणटात.
धवी नाईल आनी निळी नाईल ह्यो दोन मेळून नाईल न्हंय जाता. उदेंत आफ्रिकेच्या सड्या वयल्या बुरूंडी देशांत उगम जाल्ली 688 किमी. लांबायेची कागेरा न्हंय व्हिक्टोरिया तळ्याक मेळटा आनी ह्या तळ्याचे उत्तर देगेवयल्या युगांडा देशांतल्या जींजा हांगासल्ल्यान धवी नाईल सुरू जाता. ती उत्तरेक रिपन आनी ओएन फॉल्स ह्या धबधब्या वयल्यान सुमार 5 किमी. सकयल येता. थंय सावन क्योगा तळ्यांतल्यान वचून फकत साडेपांच मी. रुदायेचे खांचींतल्यान मर्चिसन धबधब्या वयल्यान सुमार 36.6 मी. सकयल आफ्रिकेचे खचदरेंत पडटा. आनी 32 किमी. चेर आल्बर्ट तळ्याक मेळटा. फुडें सुदानी शिमे वयल्या निमुले गांवांतल्यान बाहर-अल्-जेबेल (दोंगराची न्हंय) नांवान सुदानांत देंवता. फुडें फोला रॅपिड्स वयल्यान देंवन ती 160 किमी. अंतरा वयल्या रेजॅफाक 350 ते 450 मी. उंचाये वयल्या सपाट जाग्यांत येता. पावसाळ्यांत ह्या वाठारांत सूद नांवाच्या दाट तणाची वाड जाता. सुदाक लागून व्हड्याचे येरादारीक लेगीत आडखळ जाता. देखून ह्या वाठाराक सुद्द अशें म्हणटात. सुदानांतल्यान आयिल्ली बाहर-अल्-गझल (गॅझलची न्हंय) आनी इथिओपियेंतल्यान आयिल्ली सोवात न्हंय मेळटकच नाईल मॅलॅकॅल गांवांत येता. हांगासल्ल्यानच तिका फुडें धवी
