हे जादवाचे प्रयोग करतात. ब्रिजवासींत दादले कुस्त्यो खेळटात नी बायलो दोरयेवयली कसरत आनी नाच करतात. भातू नाटांच्यो बायलो, पोटांत दुखता तेन्ना पोटाक डबो लावप, दांत काडप, भविश्य वा शकून सांगप हीं कामां करतात. दक्षिणी नाटांची कसरतीची कुशळटाय बेताचीच आशिल्ल्यान भीक मागप होच तांचो मुखेल वेवसाय आसता. तांचें एकूच कुटुंब भोंवत सल्यार ताका ‘डेरा’ आनी दोन-तीन कुटुंबां एकठांय भोंवत आसल्यार तांकां ‘टोला’ अशें म्हणटात. -कों. वि. सं. मं.
नाटक: एक दृश्यश्राव्य कलाप्रकार, तसोच वाड्.मयीन साहित्यप्रकार. नाटकांतलें नेपथ्य, न्हेसपा येवजण, उजवाडा येवजण, कलाकाराचो अभिनय, हावभाव हीं नाटकाचीं दृश्य आंगां जाल्यार संवाद, संगीत, ध्वनी येवजण हीं श्राव्य आंगां. नर्त म्हळ्यार नाचपी, अभिनय करपी ह्या उतराचो अपभ्रंश नट ह्या उतरा वयल्यान नाटक हो शब्द अस्तित्वांत आयला अशें जाणकाराचें मत आसा. ह्या उतरा वयल्यान नाटक म्हळ्यार नटाची अनुकरणात्मक दृकश्राव्य अशी अभिव्यक्ती प्रतीत जाता. संवसाराच्या भावभावनांचें अनुकरणात्मक प्रकटीकरण म्हळ्यार नाट्य असो भरतमुनी आनी कालीदास धरून आदल्या आचार्यांचो अभिप्राय आसलो. अशे तरेन नाटक म्हळ्यार मनशां संबंदीं क्रियाप्रतीक्रियांचें दर्शन घडोवपी आकृतीबंध आसा. भरतमुनीन नाटकाक पंचमवेद म्हळां. ऋग्वेदांतल्यान पाठ्य, यजुर्वेदांतल्यान अभिनय, सामवेदांतल्यान गीत आनी अथर्ववेदांतल्यान विविध रस अशे अंश घेवन ब्रह्मदेवान नाट्यवेद निर्माण केलो अशी कथा भरतमुनीच्या नाट्यशास्त्रांत आसा हे उत्पत्तीप्रमाण संवाद, अभिनय, संगीत आनी रस हे नाटकाचे चार घटक जातात. अशे तरेन भरतमुनीच्या मता प्रमाण नाटकाचें प्रयोजन हें लोकांच्या भावभावनांचें अनुकीर्तन आनी भावानुकीर्तन.
नाटकाचो उगम धर्मीक संदर्भांत जाला अशें बऱ्याच विद्वानांचें मत आसलें नी तें खुबशा प्रमाणांत वास्तवाक धरून आसलें तरी फक्त धर्मीक कृत्य असो शिमीत संदर्भ नाटकाक लावन उपकारचो ना. लोकजिवीताची सभावीक प्रवृत्ती आनी अभिव्यक्ती हो मानवाचो स्वभावीक गूण हांतूतूय नाटकाच्या निर्मितीचीं बिजां मेळटात. धर्मीक आंग आनी स्वभावीक प्रवृत्ती ह्या दोनय घटकांचो नाटकाच्या उगमा कडेन उत्सवाचें आंग आसल्या कारणान नाटकाची सुवात ही पूर्वपरंपरेन देवस्थानांनी जावन रावल्या.
ग्रीसी, रोमी, भारती धरून आद्य नाटकाचें स्वरूप हें चडशें लोकनाट्यात्मक पद्यगद्यात्मक आनी सांप्रदायीक अशें उरलां. काल्पनीक जगाचें दर्शन आनी अतीमानवी शक्तीचें सामर्थ्य असो प्राचीन आनी मध्ययुगीन नाटकाचो गाभो उरलो. भारतीय नाटकाच्या उगमाचो संबंद वैदिक वाड्.मया कडेन लावप जाता. वाल्मिकी रामायणांत आनी महाभारतांत नाटकाचो उल्लेख आसा आनी ताचो अर्थ पुराणीक आनी इतिहासीक उपाख्यान असो मेळटा. वेदोत्तर काळांत रामायण महाभारतांतलीं आख्यानां सविनय गावन नृत्य, गीत, नाट्य सादर करपाची परंपरा यक्षगानाच्या प्रसंगांत दिसता.
कांय संस्कृत प्राचीन नाटककार: भरतमुनी हो भारतीय नाट्यशास्त्राचो प्रणेतो. ताणें नाट्यशास्त्रा वयलो प्रमाण असो ग्रंथ बरयलो. ताच्या बरपांत ताचे पयलींच्या ‘अमृतमंथन’ आनी ‘त्रिपुरदाह’ ह्या दोन नाटकांचे उल्लेख मेळटात. पाणिनीन ‘नटसूत्र’ ह्या नाट्यशास्त्रा वयल्या ग्रंथाचो उल्लेख केला. पतंजलीन ‘कंसवध’ ह्या नाटकाचो उल्लेख केला. ‘स्वप्नवासवदत्त’ आनी प्रतिज्ञयौगंधरायण, चारूदत्त, अविमारक, अभिषेक, प्रतिमा, पंचरात्र, दूतवाक्य, दूतघटोत्कच, उरूभंग, कर्णभार हीं भासाचीं नाटकां सत्व, रज आनी तम ह्या गुणाचें अर्थपूर्ण प्रकटीकरण रंगयतात. महाकवी कालीदासान ‘मालविकाग्निमित्र, विक्रमोर्वशीय नी अभिज्ञान शाकुंतल’ अशीं प्रभावी नाट्यबंध आनी काव्यात्मक आविश्कार शैली आशिल्लीं नाटकां बरयलीं. मृच्छकटिक (शूद्रक), उत्तररामचरित (भवभूती), प्रियदर्शिका, रत्नावली, नागानंद (हर्ष), मुद्राराक्षस (विशाखादत्त); वेणिसंहार (भट्टनारायण), कर्णसुंदरी (बिल्हण), बालरामायण, बालभारत विद्यशालभंजिका, कर्पुरमंजरी (राजशेखर); प्रबोध – चंद्रोदय (कृष्णमिश्र).
प्राचीन ग्रीक आनी रोमन नाटककार: धर्मीक उत्सवाच्या निमतान निर्माण जाल्ल्या ग्रीसी नाटकांनी आपल्या तालार संवसाराक नाचोवपी नियती आनी तिचे वरवीं जावपी शोकांतिका हांकां बरेंच म्हत्व दिल्लें दिश्टी पडटा. शोकांतिके वांगडाच सुखात्मिका विडंबन नाट्य हेय नाटकाचे प्रकार उण्या प्रमाणांत अस्तित्वांत आसले. एस्किलस (पर्से, प्रमेथेऊस बाउंड); सॉफोक्लीझ (ईडिपस टिरॅनस, ऍटिगॉन) ; युरिपिडीझ (ट्रोजन विमेन, हिपोलिटस, मिडीअ) ; ऍरिस्टोफेनीस (ध नायट्स, ध क्लाउड्स) ; हे कांय मुखेल ग्रीसी नाटककार. गुलाम ऍन्ड्रोनिकस, प्लॉटस, टॅरॅन्स, सेनिका हे आदल्या काळांतले कांय मुखेल रोमी नाटककार.
कांय स्तंती नाटककार : आरिऑस्तो (ला काझारिओ 1508), तास्सो (अमिन्ता – 1573, इटली शेक्सपीअर (1564-1616) ऑल इझ वॅल दॅट ऍन्ड्स वॅल, ऍज यू लायक ईट, मिडसमर नायट्स ड्रिम, टेवल्थ नायट, मच ऍडू अबाऊट, नथिंग ह्यो सगळ्यो सुखात्मिका – हॅम्लेट, मॅक्बेथ, कींग लीअर आनी ऑथेल्लो ह्यो संवसारीक नामनेच्यो शोकांतिका, मोलियेर (‘लव इझ ध बॅस्ट डॉक्टर’, ‘द कंपल्सरी मॅरेज’, मॅग्निफिसंट लवर्स) ; डॅव्हेनंट (ध सीज ऑफ रोड्स 1656), ऑस्कर वायल्ड (लेडी विंडरमिर्स फॅन 1892), ‘अ वुमन ऑफ नो इंपोर्टन्स’ (1893), आयडियल हसबंड (1895) हांचेच वांगडा कॉर्नेय, रासीन, जॉन ड्रायडन, कॉंगीव्ह, गोल्डस्मिथ, शेरिडन जॉन्स, पिनीअरो, ह्या नाटककारांनी नाटकांची निर्मिती केली.
आधुनीक नाटक : नाटक हें मनशाच्या अंतबार्ह्य क्रियाप्रतिक्रियांच्या झगड्यांचें आनी परिस्थिती कडेन केल्ले तडजोडीचें दर्शन ही एक नाटका विशींची आधुनीक कल्पना. प्राचीन नाटककारांच्या मता प्रमाण समाजशिक्षण हें नाट्यकलेचें प्रयोजन आसलें. संवसारांत सुखदुख्खाची भरसण आसली तरी जगाची नदर चैतन्यमय आनी सुखकारक अशा जीवनतत्वांचेर आदारिल्ली आसा हो सिध्दान्त नाटककारान बाळगुपाची गरज आसा. नाटक पळेतकच जीवनांतल्या मुल्यांसंबंदीचो भावार्थ वाडचो आनी नाट्यकृतीचो आस्वाद घेतल्या उपरांत सत्यम् शिवम् सुंदरम् चो साक्षात्कार जावंचो हाची जतनाय नाटककारान दवरची हो प्राचीन नाटककारां खातीर फकत संकेत न्हय, जाल्यार सिध्दांत आसलो. मनोरंजन अप्रिय आसलें तरी नागडें वास्तव सादर करप हो आधुनीक नाटकांचो विचार आसा.
कांय मुखेल आधुनीक नाटककार: इब्सेन (ब्रांद 1866); घोस्टस् ए डॉल्स हाऊस, व्हॅन व्ही डॅड अव्हेकन (1899), जॉर्ज बर्नाड शॉ
