पुर्तूगेज राजवटीच्या काळांत शराफीं, बझारुको पारदाव क्रुझादु, रूपी, तांग, इश्कूद, सेंताव हीं नाणीं वापरांत आयलीं. हांचेच वांगडा ब्रिटिश व्याप्त भारताची रुपया , पयसो, आणो हीं नाणीं आनी स्वतंत्र भारताचीं ह्याच नांवाचीं नाणीं वापरांत आशिल्लीं. 1961 वर्सा गोंय स्वतंत्र जाले उपरांत स्वतंत्र भारताचीं रुपया, नवो पयसो हीं आनी हेर नाणीं वापरांत आयलीं.
नाणींसंग्रह छंद : युरोपांत 17व्या शतमानांत नाणीं एकठांय करपाचे छंद सुरू जाले. हालींच्या काळांत पुर्विल्ल्या काळांतल्या नाण्यांकूय बाजारांत खूब मागणी आयल्या आनी ताका लागून नाणक संग्रहांत छंदाची उपाट वाड जाल्या. युरोपांत कांय खाजगी संग्रह लेगीत आसात. लंडनांत लॉर्ड ग्रॅंट ली च्या संग्रहांत दोन हजारां वयर नाणीं आशिल्लीं. युरोपांत सामान्य मनशाचे कितलेशेच संग्रह आसात. ह्या छंद आशिल्ल्या लोकांनी 1836त न्युमिस्मॅटिक सोसायटी ऑफ लंडन स्थापन केली. फुडें 1904त तिचें रॉयल न्युमिस्मॅटिक सोसायटी हे संस्थेंत रुपांतर जालें. भारतांतूय 1910त न्युमिस्मॅटिक सोसायटी ऑफ इंडिया हे संस्थेची स्थापणूक जाली. संस्थेच्या मुखपत्रांत संशोधनपर लेख येतात. पुर्विल्ली नाणीं विकप्यांच्यो जायरातीय आसतात. दर वर्सा हे संस्तेचें अधिवेशन भरता. तातूंत दुर्मीळ नाण्याचें प्रदर्शन भरता. नाणें संग्रहाचो छंद आशिल्ल्यान हे संस्थेचो वांगडी जाल्यार आपलो संग्रह आनी गिन्यान वाडोवपाक पोसवण मेळटा. भारतांत सुमार 4,000 संग्रह आसात. हे संख्येंत दर वर्सा वाड जायत आसा. नाशिकालागची ‘इमडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ रिसर्च ईन न्युमिस्मॅटिक स्टडीस’ हे संस्थे वतीन नाणकशास्त्रच्या मुळाव्या अभ्यासा खातीर 15 दिसांचें शिबीर घेतात आनी दोन पदव्युत्तर पदविका अभ्यासक्रम आसात.
भारतांत नाणीं पाडपाक सुरवात जाल्यार सुमार 2500 वर्सां जालीं. देखून मुंबयच्या प्रिन्स ऑफ वेल्स वस्तुसंग्रहालयांत मुद्राभारती संस्थेन नोव्हेंबर 1994त ‘भारतीय नाणें शास्त्राचीं 2500 वर्सां’ ह्या माथाळ्या खाल एक व्हड प्रदर्शन भरयलें. -मुकेश थळी
नाताल : क्रिस्तांव लोकांची म्हत्वाची परब. लॅटीन भाशेंत ‘नाताल’ म्हळ्यार जल्म. इंग्लिशींतलो ‘नाताल’ ह्या शब्दाचो अर्थ क्रिस्तजल्मा संबंदींची परब अशी जाता. Christes Maesse वा Christs’s Mass हाचे वयल्यान ‘क्रिसमस’ हें उतर सोळाव्या शेंकड्यांत आयलें गोंयांत ह्या सुवाळ्याक ‘नातालां’ म्हणटात.
जेझूच्या जल्माची निश्चीत तारीख मेळना. काका लागून जेझूची जयंती विंगड विंगड देशांनी तारखांक मनयताले. आर्मेनियी इगर्ज जेझुचो जल्मदीस स जानेवारी मानता जाल्यार हेर चर्चसंस्था 25 डिसेंबराक मनयतात. नातालाची परब 25 डिसेंबराक रोमाक पयल्या शेमकड्यांत मनयल्ल्याची म्हायती मेळटा. उदेंते वटेनच्या रोमी साम्राज्यांत, नाताल सणाची चाल नाशिल्ली पूण क्रिस्ताचो जल्मदीस आनी ताचो बातिझ्मा जाल्ल्याचो दीस म्हणून 6 जावेनारी होच दीस पाळटाले. उपरांत 25 डिसेंबरा दिसा थंय जेरूझलेम सोडल्यार सगळ्याक, क्रिस्ताचो जल्मदीस म्हणून नाताल मनोवपाक लागले आनी 6 जानेवारी हो क्रिस्ताचो बातिझ्म दीस म्हणुनूच मानपाक लागले. पूण अस्तंतेक जानेवारीचे 6 तारखेर रायांची परब मनयताले. आदल्या काळांत युरोपांत रोमी आनी हेर लोक डिसेंबराचे 25 तारखेर सुर्याची परब व्हड दबाज्यान मनयताले. ह्या दिसा सावन उत्तरायण सुरू जाता आनी सुर्याचो पुनर्जल्म जाता म्हणून ते लोक खुशालकायेन हो दीस मनयताले. ह्या उत्सवाचें रूपांतर उपरांत नाताल उत्सवांत जालें. मदल्या युगासावन ही परब लोक व्हड दबाज्यान मनोवपाक लागले.
25 डिसेंबर ते 6 जानेवारी मेरेन ही नातालांची परब मनयतात. देवान मनशाचें रूप घेतलां हे उमेदीन मनोवपी ही परब जगभरांतल्या इगर्जांनी विंगड विंगड तरांनी मनयतात. क्रिसमसाच्या आदल्या सांजवेळा म्हळ्यार 24 तारखेर (ज्या दिसा ‘क्रिसमस ईव’ म्हणटात त्या दिसा) घरांत आनी इगर्जेंत एक ल्हान गोठो करतात. गोठ्यांत जेझूची एक ल्हान मूर्त दवरून तिचे कुशीक जेझूची आवय मारी आनी ताचो पोसको बापूय सांत जुझे तशेंच बाळक जेझचें दर्शन घेवपाक आयिल्ले देवदूत,
राखणे, गोरवां, बोकडां, मेरवां आनी हेर वस्तूंच्यो प्रतिमा दवरतात. तशेंच तीन राजांच्यो ल्हान आकृत्यो दवरतात. घरा वयर नी इगरर्जेचेर एक नखेत्र हुमकळायतात, तें रातचें पेटोवन दवरतात. कांय लोकांगेर ‘नातला रूख’ उबो करतात. ‘फर’ झाडाची एक खांदी कातरून, घरांत एके सुवातेर पुरतात. तिका रंगीत विजे दिवे, बंदेरां, चित्रां लावन सजयतात. ल्हान भुरग्या खातीर ते खांदयेक बावल्यो, खेळणीं आनी खावपा वस्तू लावन दवरतात.
24 डिसेंबराचे रातीं सगळे क्रिस्तांव दादले-बायलो, आपल्या भुरग्यां सयत नवे कपडे घालून उमेदीन इगर्जेंत वतात. ज्युस्त रातीच्या बारह वरांचेर जेझुचे पुजे-प्रार्थनेक आनी भक्ति-गितांक आरंभ जाता. वाद्यसंगिताच्या ताला सुराचेर दोन-तीन वरां हो सुवाळो चलता. नाताला वेळार म्हणटात तीं पदां (कॅरल्स) म्हणपाची चाल तेराव्या शेंकड्यांत पयलीं सुरू जाली. आसीसीचो सेंट फ्रांसिस हाणें बाळ क्रिस्ताचेर कॅरल्स रचलीं.
