ऍरोमॅटीक हीं अमायनां म्हत्वाचीं आसात. ऍरोमॅटीक अमायनां आनी नायट्रस आम्ल हांचे पसून डायझोनियम लवणां मेळटात आनी ह्या लवणां पसून डायाझो संयुगां मेळटात.
नायट्रोजन आनी कार्बन संयुगांचो आनीक एक व्हड गट आसून तांकां आल्कालॉयडां म्हणटात. रसायनीक नदरेन नायट्रोजन जो अक्रीय आशिल्ल्या कारणान, सर्वसामान्य परिस्थितींत तो हेर मूलद्रव्यांकडे विक्रिया करिना. तेचपरी ताच्या वाडट्या उपेगाक लागून ताचो उपलब्ध आशिल्लो चिली हायाचो सॉल्टपिटराचो सांठो सोंपतकूच ताचेर अवलंबून आशिल्ले उद्देगधंदे बंद पडचे न्हय देखून आनी सजिवाचो तो एक म्हत्वाचो घटक आशिल्ल्यान शास्त्रज्ञांनी हवेंत आशिल्ल्या 75% नायट्रोजनाचो उपेग करून घेवपाचो सोद लायलो. हवेंतलो नायट्रोजन काडून घेवपाच्यो जायत्यो पद्दती सोदून काडल्यात. तातूंतल्यो म्हत्वाच्यो ह्यो – 1) सुक्ष्मजंतूंच्या आदारान 2) ऑक्सायडच्या रुपांत 3) सायनायडच्या रुपांत 4) नायट्रायडाच्या रुपांत 5) सायनामायडाच्या रुपांत 6) आमोनियाच्या रुपांत. -विद्यादत्त मो. शेट वेरेंकार.
नायडू, सरोजिनी : (जल्म : 13 फेब्रुवारी 1879, हैदराबाद; मरण : 2 मार्च 1949, लखनौ). भारतीय सुटकेझुजांतली एक व्हड कार्यकर्ती तेचपरी प्रभावी व्यक्ती आनी नामनेची कवयित्री. तिचें आदलें नांव सरोजिनी अघोरनाथ चट्टोपाध्याय (चटर्जी). अघोरनाथाचें मूळ घराणें उदेंत बंगालांतल्या ब्रह्मनगर गांवचें. पूण हैदराबादाक शिक्षण संस्था स्थापन करपाच्या हेतून अघोरनाथ 1878त आयलो आनी फुडें निजाम म्हाविद्यालयाचो प्राचार्य जालो. एक शिक्षणतज्ञ आनी कळकळीचो कार्यकर्तो म्हणून ताची नामना आशिल्ली. सरोजिनीची आवय वरदासुंदरीदेवी मूळ बंगालची आनी ती बंगाली भाशेंतल्यान कविता करताली. अशा सुसंस्कृत पालकांचे संस्कार तिचेर जाले. तातूंतल्यान तिका कविता करपाचो नाद लागलो आनी स्फुर्तूय मेळ्ळी. तिचें मुळावें शिक्षण घरचे घराच जालें. पिरायेच्या बाराव्या वर्सा ती मद्रास वाठारांत पयली वयली आयली (1892). उपरांत सुमार तीन वर्सां ती भलायकेक लागून घराच उरली. फुडें 1895त ती निजामाची छात्रवृत्ती घेवन उंचेलें शिक्षण घैवपा खातीर इंग्लंडाक गेली. लंडन आनी कॅंब्रिजाक थोडें शिक्षण घेतले उपरांत भलायकेक लागून ती मायभुंयेंत आयली. पूण थंय एडमंड गॉस ह्या इंग्लीश साहित्य समिक्षका कडेन तिची बरी वळख जाली. ताचे कडल्यान तिका मार्गदर्शन मेळ्ळें. तिच्या नामनेच्या ‘द गोल्डन थ्रॅशोल्ड’ (1905) ह्या पयल्या कवितां झेल्याक गॉसानच प्रस्तावना बरयल्या. ह्या कवितां झेल्याखातीर रवींद्रनाथ टागोरानूय तिची तोखणाय केल्या.
1898त भारतांत परत येतकूच ती डॉ. गोविंदराजुलू नायडू ह्या निजामाच्या संस्थानी विधुर दोतोरा कडेन ब्राह्मोसमाजाच्या रितीरिवाजा प्रमाण लग्न जाली. तिका जयसुर्या, पद्मजा, रणधीर आनी लैलामणी हीं चार भुरगीं जालीं. फुडें तिणें ‘द गोल्डन थ्रॅशोल्ड’ उपरांत ‘द बर्ड ऑफ टायम’ 1912 आनी ‘द ब्रोकन वींग’ 1917 हे कवितां झेले उजवाडाक हाडले. स्वर माधर्य, विशाल नदर आनी प्रेमाचो पुरस्कार आनी क्रांतीकारक राष्ट्रीय विचार आदी खाशेलपणांनी भरिल्ल्यान ह्या झेल्यांक नामना मेळ्ळीच तेचपरी अस्तंत आनी उदेंत देशांनी तिका कीर्त मेळ्ळी. तशेंच ‘भारतीय कोकिळा’ म्हणून तिका नांव मेळ्ळें.
1903 ते 1917 ह्या काळांत एम्.ए. जिना, गोपाळकृष्ण गोखले, रवींद्रनाथ टागोर, लोकमान्य टिळक, ऍनी बॅझंट, महात्मा गांधी, जवाहरलाल नेहरू सारक्या व्हड व्हड फुडाऱ्यां कडेन तिची वळख जाली। तांच्या विचारांचो तिचेर प्रभाव पडलो. होम रुल लीगा खातीर तिणें ऍनी बॅझंट नी सी.पी. रामस्वामी अय्यर हांचे वांगडा भारतभर भोंवडी केली. आपल्या उलोवपांतल्यान तिणें तरणाट्यांचें कल्याण, बायलांचें स्वातंत्र्य, राष्ट्रवाद हांचो पुरस्कार केलो.
हैदराबादेक आयिल्ले प्लेग धामींत तिणें जनतेक आपल्याच्यान जाता. ते परीन पालव दिलो. ते खातीर तिका कैसर-इ-हिंद हें भांगरा पदक फावो जालें. पूण जालियनवाला बागेंत जाल्ल्या हत्याकांडा उपरांत ब्रिटीश सरकाराचो निशेध करपाक तिणें ताचो स्विकार केलोना. रौलट कायदो, मॉंटेग्यू-चेम्सफर्ड उदरगत, खिलाफत चळवळ, तेचपरी गांधीजीच्या असहकार चळवळींत तिणें सक्रीय वेटो घेतिल्लो. टिळकाच्या मरणा उपरांत ती पुराय तरेन गांधीवादी जाली आनी तिणें आपल्या भेसांत आनी रावपांत भरपूर बदल घडोवन हाडलो. उपरांत ती हैदराबादा सावन मुंबय गेली आनी थंय रावंक लागली. मुंबय नगरपालिकेंत ती वांगडी म्हणून वेंचून आयली आनी फुडें 1921त प्रांतिक कॉंग्रेसीची अध्यक्षआ जाली. 1925त कानपूरच्या अखिल भारतीय कॉंग्रस कार्यकारणीची वांगडी जाली. कलकलत्याक भरिल्ल्या 1907चे बंगालाचे फाळणी विरोधी सभेंत तिणेम म्हत्वाचें योगदान दिलें. 1908त तिणें विधवा विवाह परिशदेंत बायलांचे चळवळीची बुन्याद घाली. 1923त दक्षिण आफ्रिकेंतल्या भारतीयांची चवकशी करपाक ती थंय गेली. फुडें ती मोम्बासाच्या इस्ट आफ्रिकन इंडियन कॉंग्रेसीची अध्यक्षा जाली. अमेरिकन लोका मदीं भारताचे सुटके विशीं सहानभुती निर्माण करपाच्या हेतान तिणें 1928त थंय भोंवडी केली। तशेमच गांधीजी वांगडा गोलमेज परिशदेकूय ती गेल्ली. 1930त मिठाच्या सत्याग्रहांत एका म्हत्वाच्यापंगडाचें तिणें फुडारपण केलें. भारत छोडो आंदोलना वेळार (1942) हेर फुडाऱ्यां वांगडा तिकाय बंदकण फावो जाली. ताचे पयलींय तिका जायते फावटीं बंदखण जाल्ली. आगाखान बंदखणींत आसतना वांगडच्या बंद्यांची सेवा करताली.
सुरवाती सावन हिंदू-मुसलमानाचो एकचार, बायलांचो दादल्यांच्या वांगडपणान काम करपाचो हक्क आनी स्वातंत्र्य हेंच तिणें आपलें जिवितकार्य मानिल्लें. देखुनूच भारत-पाकिस्तान फाळणी आनी गांधीजीची जाल्ली हत्या ह्या दोन गजालींचो तिचेर गंभीर परिणाम जालो. 1947त दिल्लीक भरिल्ले आशियी राष्ट्रांचे परिशदेक तिका अधअयक्षस्थान दिल्लें. तशेंच, तिचेइत्सेभायर तिका उत्तरप्रदेशान राज्यपालपद दिल्लें. पूण थोड्याच काळांत तिका मरण आयलें।
-कों. विं. सं. मं.
