चलचित्रकंथेक राश्ट्रपतीचें भांगरा पदक मेळ्ळां. तशेंच, ताच्या ‘ओरु वटक्कन वीर गाथा’ (१९८९) हे चलचित्र कथेक राश्ट्रीय पुरस्कार मेळ्ळा. हाचेभायर १९७५ – ९४ ह्या काळांतल्या ताच्या उत्कृश्ट साहित्यीक योगदानाखातीर १९९४ – ९५ वर्साचो ज्ञानपीठ पुरस्कार ताका फावो जालो.
ताच्या पुराय साहित्यांत ताणें सामान्य मनशाच्यो विवंचना बारीकसाणीन उक्तावपाचो तय्न केला. ताणें आपल्या साहित्यावरवीं मनशाच्या स्वभावाक मनोविज्ञानीक नदरेन पारखिल्लो दिश्टी पडटा. – कों. वि. सं. मं.
नारदः एक देवर्षी आनी ऋग्वेदांतलो एक सूक्तकार. जाचेकडेन देवपण आनी ऋषीपण हांचो मेळ जाल्लो आसता ताका देवर्षी म्हणटात. अशे वट्ट आठ देवर्षी आसून नारदाचो तातूंत आस्पाव जाता.
नारद हो यज्ञवेत्ता आशिल्लो अशें अथर्ववेदांत म्हळां. कण्वकुळांत उत्पन्न जाल्लो कण्व नारद हो सूत्कद्रष्टा आशिल्लो. ताच्या नांवाचेर ऋग्वेदांतलीं कामय सूक्तां आसात. सामवेदाचो ‘शिक्षाग्रंथ’ ताणें बरयलो. पूण वैदिक साहित्याकडेन संबंद आशिल्लो नारद पुराणीक नारदापरस वेगळो आसूंक जाय.
नारद विष्णिचो अवतार मानला. तो ब्रह्मदेवाचो मानिल्लो पूत आसून वेद, उपनिषद, योग, ज्योतिष, संगीत आनी जायत्या विद्यांचो विव्दान आशिल्लो. ताचो जल्म आनी चरित्र हांचो उल्लेख भागवत, वराह, ब्रह्मवैवर्त, हरीवंश, लिंग ह्या पुराणांनी तशेंच नारदपंचरात्र हातूंत येता. हातूंतल्या भागवत आनी वराहपुराणांत जो भाग आयला, तो आपजिणेसारको आसून हेरकडेन ताचें चरित्र आयिल्लें आसा. नारदाच्या जल्माच्यो आनी कार्याच्यो जायत्यो कथा पुराणांनी वाचूंक मेळटात. ह्या कथांनी वेगळेंपण तशेंच विरोधूय जाणवता. देखूनच नारद नांवाचो जायते पुराणीक मनीस आसूंक जाय, अशें जाणकारांचें मत आसा. भागवतांत तो दासीपूत आसून वराह पुराणांत ताचो विप्रपूत म्हणून उल्लेख आयला. हो नारद ब्रह्मचारी आशिल्लो हें खरें पूण ताच्या लग्नाची आनी सवंसाराची कथा ब्रह्मवैवर्त आनी नारदपंचरात्र हातूंत येता. लग्नाचो यत्न केल्ल्या संबंदान नारदाचें तोंड माकडाचें जाल्ल्याचो उल्लेख महाभारत, शिवपुराण आनी लिंगपुराण हातूंत येता. पूण हें सगळें शापाखातीर जाल्लें आसून सगळ्यो कथा ताच्या पूर्वकल्पांतल्या जल्माच्यो आसात. चालू कल्पांत ताचें ब्रह्मचर्य अटळ आसा अशें म्हळां. नारद जातिस्मर म्हळ्यार पयलींच्या जल्माची याद उरपी आशिल्लो.
ब्रह्मदेवाचो दुसरो मानिल्लो पूत दक्षप्रजापती हाकाय ब्रह्मदेवान प्रजा उत्पन्न करपाची आज्ञा दिली. दक्षान सुरवातेक भरपूर पुतांची उत्पत्ती करून त्या भुरग्यांक मैथुन धर्मान प्रजा करपाची आज्ञा दिली. पूण नारदान त्या भुरग्यांक विरत्क करून प्रजापतीच्या कार्यांत बादा हाडली. ताचो राग येवन दक्षान ताका ‘तुका गर्भवास घडटलो आनी तू खंयच एका जाग्यार थीर उरचोना’ असो शाप दिलो. लग्नाची विनवणी मान्य करूंक नाशिल्ल्यान दुर्गा नांवाचे एके चलये कडल्यान ताका अस्थिरत्वाचो शाप मेळ्ळो असोय, एकेकडेन उल्लेख मेळटा.
नारद वीणा घेवन नारायणाचें नामस्नरण करीत भोंवता, अशें वर्णन जायतेकडेन वाचूंक मेळटा. ताचो स्वताचो एक आश्रम आशिल्लो असो एकूच उल्लेख भागवतांत आयला. जायत्या पुराणांनी नारदाचें वर्णन आयलां. तो वर्णान गोरो, ब्रह्मतेजान भरिल्लो, उंच मस्तकाचेर जटाभार, हातांत वीणा, भांगराचें जानवें धारण करपी, चंद्रकिरणाभाशेन धवीं अशीं दोन इंद्रदत्त वस्त्रां न्हेशिल्लो, दंड-कमंडलू घेतिल्लो आनी पळोवप्याचेर छाप घालपी असो आशिल्लो.
नारद हो चडसो भक्तिमार्ग आनी कीर्तन संस्थेचो जनक आसलो. तरी अध्यात्म, राजनीत, धर्मशास्त्र, यज्ञप्रक्रिया, संगीत, आदी पुराय विशायांचें ज्ञान ताका आशिल्लें. तो बृहस्पतीचो शिश्य आशिल्लो. ताचेकडल्यान ताणें वेदवेदांगां सनत्कुमारापसून ब्रह्मज्ञान आनी ब्रह्मदेवापसून विष्णुमंत्राची प्रप्ती करून घेतली.
पुराणांत जायतेकडेन नारदाचो कलहप्रिय म्हणून उल्लेख आयला. सत्यभामा आनी रुक्मिणी हांचेमदीं ताणें झगडीं लायिल्लीं. देवकीच्या भुरग्यांक मारपाक कंसाक ताणेंच फुडें काडिल्लो. ताणें जायत्या जाणांचो समेट घडोवन हाडिल्ल्याचो उल्लेखून पुराणांत मेळटा. पार्वतीक शिव मेळोवन दिवपाक, सत्यभामेक कृष्ण मेळोवन दिवपाक, इंद्राक दधीच्यो अस्थी दिवपाक आनी ध्रुवाक तपस्वी करपाक ताचो हात आसा. जायत्या जाणांक ताणें ज्ञानाचो उपदेश केलो. तातूंत व्यास, वाल्मिकी हांचो आस्पाव आसा.
नरकासूराचे बंदखणींतल्या सोळा हजार बायलांकडेन कृष्ण लग्न जालो, हें आयकतकूच ताचो तो अजस्त्र संवसार पळोवंक नारद थंय गेलो. थंय ताका दर एकल्याच्या घरांत कृष्णाचें दर्शन जालें. विष्णुचे मायेन नारदाक बायलेचें रुप मेळिल्ल्याची कथा पद्मपुराणांत येता. देव आनी दानव ह्या दिगांयमदीं नारदाक मान आशिल्लो. तो चिरंजीव आसा असो समज आसा.
नारदाच्या नांवार नारदभक्तिसुत्रां, नारदस्मृती, नारदपंचरात्र, लघुनारदीय, बृहन्नारदीय, नारदपुराण, नारदसंहिता, नारदपरिव्राजकोपानिषद, नारदोपनिषद, आदी जायते ग्रंथ आसात. – कों. वि. सं. मं.
नारद पुराणः अठरा उपपुराणां मदलें एक म्हत्वाचें उपपुराण. सनत्कुमारान हें नारदाक सांगलें, म्हणून हाका नारद पुराण अशें म्हण्ण्टात. ह्या पुराणांत २५ हजार श्लोक आसात, अशें सांगतात. पूण सद्या उपलब्ध आशिल्ले प्रतींत फकत १८ हजार ११० च श्लोक आसात. हाचे पूर्वभाग आनी उत्तरभाग अशे दोन भाग आसून पयल्यांत १२५ आनी दुसऱ्यांत ८२ अध्याय आसात. पूर्वभागांत चार पाद आसून, उत्तरभाग हो सलग आसा.
हें पुराण इ. स. ६०० च्या आदलें आसा, अशें मानतात. पद्म पुराणांत ह्या पुराणाक सात्त्विक अशें म्हळां. तातूंत एकादशी आनी श्रीविष्णु हांचें महात्म्य म्हत्वाचें आशिल्ल्यान ह्या पुराणांक वैष्णव पुराण अशें म्हणटात. हें पुराण इतिहासीक नदरेन खूब म्हत्वाचें. कारण हातूंत अध्याय ९२ ते १०९ इतल्या भागांनी अठराय पुराणांची विस्तारान वळेरी दिल्या.
नारद पुराणांतले विशय – गंगामाहात्म्य, भगीरथाची गंगावतरणाची कथा, धर्माख्यान, वापीकूपतडागादींची निर्मिती, तिथीव्रतां, दानां, प्रायश्चित्तां युगचतुष्ट्य परिस्थिती, नाममाहात्म्या, सृष्टिनिरुपण, ध्यानयोग, मोक्षधर्मनिरूपण, निवृत्तिधर्मवर्णन, मंत्रसिद्धी, मंत्रजप, दीक्षाविधी,
