नि:शस्त्रीकरण टाळपाखातीर घाल्ली बंधनां. सादारणपणान नि:शस्त्रीकरण म्हळ्यार सगळ्या राश्ट्रांच्या शस्त्रास्त्रांचेर, तांच्या उत्पादनांचेर आनी उपेगाचेर बंदी घालप. कांय वेळार मर्यादीत प्रमाणांत थळाव्या स्वरुपांत घाल्ले बंदीक त्या भागापुरतें नि:शस्त्रीकरण अशें म्हण्टात. नि:शस्त्रीकरणांत संख्यात्मक आनी गुणात्मक नदरेंतल्यानूय फरक आसा. पयल्या प्रकारांत शीत झुजाउपरांत नि:शस्त्रीकरणाक नेट आयला हें खरें, पूण नि:शस्त्रीकरणा संबंदान घडिल्लो इतिहास खूब आदलो आसा. अशा प्रकाराचो यत्न १८१६त इंग्लंड आनी रशिया हांचेभितर जाल्लो. रशियेच्या झारान इंग्लंडाच्या राजामुखार शस्त्रास्त्र नियंत्रणाची कल्पना मांडिल्ली. कोंकणी विशवकोश : २ आनी साप विनाश करपी शस्त्रास्त्रांचेर निर्बध घालचो, अशेंय तातूंत थरयलें. पूण रोखडेंच शीत झूज सुरू जाल्लया कारणान अण्वस्त्रां आनी १९७२ त अमेरिका अानी रशिया हांच्यांत अण्वीक शस्त्रास्त्रांचे वाटाघाटी (SALT) अशें म्हण्टात. हे कबलातींत क्षेपणास्त्रांचे निर्मितीवयलों नियंत्रणां थरयलीं. क्षेपणास्त्र विरोधाची शस्त्रास्त्र येवजण वापरपाविशीं (Antiballistic missiles) अमेरिका आनी रशिया हांचेमदीं मर्यादा थारोवन दिल्लद्यो. शस्त्रास्त्रांची सांठो आनी शस्त्रास्त्र सर्त ही राश्ट्रीय क्षेत्रांत चलिल्ल्या उपरांत इंग्लंडान संबंदीत अशा सगळ्या राश्ट्रांची बसका आपोवन तातूंत सगळ्या राश्ट्रांच्या शस्त्रास्त्रांच्यो मर्यादा थारावपाची भुमिका मांडिल्ली. फ्रान्स आनी ऑस्ट्रिया ह्या राश्ट्रांनी हे येवजणेक तेंको दिल्लो, पूण हेर युरोपी राश्ट्रांनी हे येवजणेत व्हडलोसो रस घेतलोना. शस्त्रास्त्रसर्त, अांतराराश्ट्रीय सत्तासर्त आनी झुजां चालूच उरलीं. अशे रितीन नि:शस्त्रीकरणाचो हो पयलो यत्न अपेशी थारलो. उपरांत १८३१, १८६३, १८६७ आनी १८६९ त हेच दिशेन यत्न जाल्ले, पूण हांचो व्हडलोसो परिणाम जालो ना. १८७७त शस्त्रनियंत्रण बसोवपाच्या कामांत इटलीन फुडाकार घेतिल्लो. पूण ह्या तांच्या यत्नांक जर्मनीन खर विरोध केल्लो तशेंच १८९९त भरिल्लया हेर शांतताय परिशदेची शस्त्रास्त्र संख्येचेर आनी झुजाच्या खर्चाचेर नियंत्रण घालपाचो मुखेल हेतू आशिल्लो. १९०७त दुसरी हेग शांतताय परिशद घडोवन हाडिल्ली, पूण हेय परिशदेन व्हडलोसो बदल घडोवन हाडलो ना. पयल्या म्हाझुजा उपरांत जाल्ल्या वेंसयिल्सचे कबलातीन नि:शस्त्रीकरणाचेर चड भर दिल्लो. त्या वेळार अमेरिकेचो अध्यक्ष विलसन हाणे घडोवन हाडिल्लया ‘लिग ऑफ नेशन्स' (राश्ट्रसंघ) हिचोय मुखेल हेतू होच आशिल्लो. पयल्या म्हाझुजा उपरांत जैतवंत राश्ट्रांनी जर्मनीच्या शस्त्रास्त्रांचेर साबार कडक बंधनां घातिल्लीं. राश्ट्रसंघाचे आठवे वळेरेंत संवसारीक शांततायेच्या आनी सुरक्षीततायेचे नदरेंतल्यान सगळ्या राश्ट्रांनी सुरक्षा समितीन हे शस्त्रकपातीखातीर एक स्वतंत्र आयोग नेमचो, अशेय कांयच उपेग जालो ना. १९३२त नि:शस्त्रीकरणाची संवसारीक परिशद नि:शस्त्रीकरण करचे असो हे परिशदेचो हेतू आशिल्लो. १९३३त जर्मनी हे परिशदेतल्यान भायर सरली. हिटलराच्या फुडारपणाखाल जर्मन राश्श्ट्र सशस्त्र जायत गेले. उपरांत हेर राश्ट्रॉभितरूय शस्त्रास्त्र सर्त लागली. हाचो वायट परिणाम म्हळ्यार १९३९ त दुसरें म्हाझूज सुरू जालें. दुसच्या म्हाझुजाक लागून नि:शस्त्रीकरणाचे येवजणेत खूब आडमेळीं आयलीं झुजाउपरांत संयुक्त राश्ट्र संघटनेन नि:शस्त्रीकरणाचे काम सुवात मेळ्ळी, संयुक्त राश्ट्र संघटनेचे आमसभेच्या आदेशाप्रमाण १९४६ त 'अणुशक्ती आयोगाची स्थापणूक जाली. आण्वीक शक्तीचो उपेग शस्त्रास्त्राखातीर करीनासतना शांततायेखातीर, उत्पादन वाडीखातीर to 38 करपाखातीर ती वापरतात. सगळीं राश्ट्रां सत्ताक्षेत्र वाडोवपाचे यत्न करीत आसतात आनी ती आपल्या प्रतिसर्ती राश्ट्रांपरस बळिश्ट जावपाचे यत्न करतात. साबार खेपे नि:शस्त्रीकरण चालीक लावप चालू आसता, त्याच काळांत शस्त्रास्त्रांमर्दी वाड जाता (देखीक - भारत आनी पाकिस्तान; उत्तर कोरिया आनी दक्षिण कोरिया). राश्ट्राराश्ट्रांत गुणात्मक आनी संख्यात्मक नदरेन नि:शस्त्रीकरणाविशीं एकमत जालें आनी ते शस्त्रास्त्रांचेर पुरायपणान बंदी घालून वा शस्त्रसांठो उणो करून लेगीत आंतरराश्ट्रीय शांतताय आनी सुवेवेस्थेचेर ह्या नि:शस्त्रीकरणाचो कांय परिणाम जातलो काय ना हाचो दुबाव लागला. नि:शस्त्रीकरणाच्या तत्त्वांप्रमाण, मनीस झुजतात ते तांचेकडेन शस्त्रास्त्रांचे सांठे आसतात म्हणून, शस्त्रास्त्रांचेर बंदी घाली जाल्यार फकत रशिये नूच अशी भुमिका घे तिल्ली दिश्टी पडटा. नि:शस्त्रीकरणाविशींची अमेरिकेची भुमिका संयुक्त राश्ट्रसंघाच्या नि:शस्त्रीकरणाच्या आयोगांत दिल्लया निवेदनांत स्पश्ट केल्या. त्या आयोगांत अशें म्हळां, ‘नि:शस्त्रीकरणाच्या कार्यक्रमाचो हेतू झूज टाळप हो आसूक जाय. झूज अटळ आसा, अशें आमचे मत ना. देखून लस्करी कारवाय करतले आनी ती फळादीक जातली, हाची शक्यतायूच उणी पारंपारिक वा उणी शक्ती आशिल्लया शस्त्रास्त्रांच्या सांठयांक लागून शांततायेक जसो धोको निर्माण जाता, ताचेपरस साबार पटींनी अण्वस्त्रांची धोको वाडला. हाका लागून अण्वस्त्रांचेर आनी पारंपारिक शस्त्रास्त्रांचेर नियंत्रण दवरले जाल्यार शांतताय प्रस्थापीत जातली. अांतरराश्ट्रीय शांतताय आनी सुवेवस्था दवरपाचे नदरेन नि:शस्त्रीकरण हो एकसुरो शक्यताय आसा. निदान झुजांवरवी जावपी हानीक आळाबंत येतलो म्हणपाचो भरवंसो दिसता. झुजावरवी जिवीत आनी वित हानी जाता म्हणून नि:शस्त्रीकरणाचे समर्थन इतक्यापुरतो ताचो संदर्भ उरुंक फावना, शस्त्रीकरणांतल्यान जावपी हानी ही दुश्ट, अमानवी कृती आसा. ती मानवनिर्मीत हानी आशिल्लयान, मनीसकुळये खातीर तें लांछनास्पद अशें असंस्कृत कृत्य जाता. आधुनिक सुसंस्कृत विज्ञाननिश्ट जमान्यांत अशा कृत्याक थारो आसूक जायना. - कों. वि. सं. मं.
