नेवासे आसतात. तातुंतलो यीहीमंके वा यीही हो सगळ्यांत म्हत्वाचो आनी पवित्र संस्कार मानतात. चार ते इकरा वसाँ पिरायेचे वा जाण्टी जावंक नाशिल्ले चलयेचे पयलीं बेलफळाकडेन वा नारायणाकडेन लग्न करतात. ह्या संस्काराक खूब खर्च येता म्हणून खूब चलयांचेर हो संस्कार भौशीक पद्दतीन करतात. देवभजू आनी डुयीय नेवार लोक सोडून हेर नेवार हो विधी करतात. ह्या संस्काराक लागून चलयेची समाजीक प्रतिश्ठा वाडटा आनी तिच्या खच्या लग्नाक फकत कराराचे स्वरूप उरता. तिका लग्न करपाक मेळटा अशी ह्या संस्काराफाटली धारणा आसता. ‘कैटपूजा' शेती आनी वेपार हे नेवारांचे मुखेल वेवसाय आसात. तशेंच, धातूकाम, मेस्तकाम, कुमारकाम, गवंडेकाम, वीणकाम, तेल गाळप हेय वेवसाय ते समजूत आसा. तेखातीर घाण्याच्या दरवटयाचेर ते रेडयाची कवटी बांदतात आनी दसच्याच्या दिसा घाण्याक रेडो बळी दितात. दरेका नेवाराची थोडी तरी शेती आसताच. भात विकते घेवप ते उणेपणाचे मानतात. ते शेताखातीर नांगर वापरिनात. कोणेय तो वापरल्यार ताका जातीभायर घालतात. भात हें तांचे मुखेल अन्न आसून मको, भाजयो होय पिकां ते काडटात. नेवार लोक दर वसौं भैरवजात्रा भैरवीजात्रा, पर्जन्योत्सव, गायजात्रा, गणेशजात्रा ह्यो जात्रा मनयतात. त्या वेळार देवतेक जनावर बळी दिवन, तांदळांची सोरो हे पदार्थ ऑपतात. देवतेची रथांतल्यान मिरवणूक सादारणपणान नेवार लोकांचीं लग्नां सोळा ते वीस वसाँचेर जातात. एकाच गोत्रांत लग्नां जायनात. लागींचीच चली व्हंकल म्हणून पसंत करतात. नेवार लोकांमर्दी लग्नाचे तीन प्रकार आसात. १) पारंपारीक पद्दतीचे लग्न, २) स्वयंवर, ३) व्हंकलेक उबारून व्हरून लग्न करप. पयले पद्दतीत न्हवन्या-व्हंकलेची कुंडली जमप म्हत्वाचें आसून मध्यस्थावतीन हें लग्न जुळटा आनी हिंदू पद्दतीन तें करतात. लग्नाचो खर्च करपाची तांक नाशिल्ले गरीब लोक स्वयंवर ही लग्नाची पद्दत आपणायतात. ह्या लग्न प्रकारांत न्हवरो-व्हंकल गणेशाच्या देवळांत वचून एकामेकांच्या गळ्यांत माळ घालतात आनी तेन्नासावन तों घोव-बायल आपल्या मोग्या वांगडा पळून गेली वा न्हवरो तिका त्रास दिता जाल्यार आसता, तेन्ना तो बायलेक तिच्या कुळारा धाडून दिता आनी परत आपयना. तेन्ना ती घटस्फोट घेता. घोवागेरूच बायलेचो बाळंटेर जाता. भुरग्याची नाळ कापतात त्या दिसासावन सुवेर लागता. सुवेर चार वा स दीस आसता. सुवेराच्या निमाण्या दिसा जो विधी करतात, ताका लागपी सगळे सामान भुरग्याची मामा दिता, त्या दिसा घोवाक आनी बायलेक एकठाँय बसोवन भुरग्याक q88 कोंकणी विशवकोश : २ बरें नटोवन आवयचे मांडयेर दितात. उपरांत वैजीण त्या भुरग्याक कपलाचेर शेंदुराचो तिबो लायतात. निसणीर दवरतकूच पीड दान दितात. उपरांत घरांतली लग्न जाल्ली धूव मडयाक तीन प्रदक्षिणा घालता. ह्या लोकांमदी मेल्लया मनशाची पत्रिका ताच्या गळ्यांत बांदतात. सुतक धा वा बारा दीस पाळटात. पूण मेल्लया मनशाचो पूत एक वर्स सुतक पाळटा. सातव्या दिसा एका मडक्यांत थोडें धंय आनी फोव घालून तें मनीस मेल्लो त्या जाग्यार दवरतात. अशें करिना जाल्यार मेल्लया मनशाचे भूत त्या जाग्यार रावता असो समज आसा. तेराव्या दिसा श्राद्ध करतात. - कों. वि. सं. मं. शाराचे इशान्येक सुमार ५६ किमी. अंतराचेर प्रवरा न्हंयेचे दक्षिण देगेर हें वसलां. पुर्विले साहित्य, कोरीव लेख हातूंत ताचे निधिवास, निदवास, म्हणून केला. हांगा महालया आनी मोहिनीराज ह्या दोन देवतांचीं देवळां 3ासात. नेवासेच्या लाडमोड दोंगुल्लयांनी पुराणवस्तुसंशोधन विभागावतीन इ. स. १९५४ ते १९६०त उत्खनन केले. त्या उत्खननांत मेळिल्लया वेगवेगळ्या पुराव्यावयल्यान नेवाशांत पयली वसती इ. स.प. दुसच्या सहस्त्रकाच्या शेवटाक जाल्ली म्हणपाचे कळटा. ही वसती ताम्रपाशाणयुगीन संस्कृतीच्या लोकांची आशिल्ली. हे लोक तांब्याच्यो कुराडी आनी नुस्तें धरपाखातीर करपी लोकांची काळ सनपयलीं ५० हजार वसा इतलो आशिल्लो जावंये. काळ्या रंगान नक्षी काडिल्लीं आयदनां, वाडगे आनी मातयेचे तवे ते वापरताले. नेवार लोक मेल्लया भुरग्याक ते गोबरा रंगाच्या मडक्यांत आनी जाण्टयांक मातयेच्या व्हडल्या आयदनांत घालून पुरताले. तांचीं घरां काळी माती आनी चुनो हांच्या मिश्रणांचीं आसतालीं. ल्हान भुरग्यांच्या गळ्यांत ते रेशमी दोन्यान गुंथिल्लयो तांब्याच्या मणयांच्यो-माळो घालताले. हांगा दुसरी वसती इ. स. प. दुसन्या-पयल्या शतकांत सातवाहन सातवाहन नाणीं आनी शिवराक-मासाहारी जेवणा पद्दत ही ह्या काळाचीं हांगा मेळ्ळ्यात. ह्या काळांतले लोक लोखण वापरताले आनी त्या कामांत ते कुशळ आशिल्ले. �
