कोंकणी विश्वकोश : २ जवाहर भारतांत परतलो त्या वेळार सायमन आयोगाआड सगळ्याक निदर्शनां चलतालीं. लखनौक जवाहरान निदर्शनाचे फुडारपण केलें. यूथ लीग' ही संस्था काडून देशभर पुराय स्वातंत्र्याच्या ध्येयाचो प्रचार आनी प्रसार केली. १९२९वस लाहोराक काँग्रेसीची अध्यक्षपदाचेर ताची नेमणूक जाली. रावी न्हंयेचे देगेर जवाहराच्या फुडारपणाखाल राश्ट्रान पुराय स्वातंत्र्याची प्रतिज्ञा केली आनी १४ ऑगस्ट १९४७चे मध्यान राती जवाहराच्या फुडारपणाखालूच हे प्रतिज्ञेची समाप्ती केली. अखिल भारतीय ट्रेड युनियन काँगेसीचो जवाहर अध्यक्ष जालो आनी भारतांतले संघटीत कामगार चळवळींकडेन ताचो लागींचो संबंद आयलो. काँग्रेसीचो अध्यक्ष ह्या नात्यान ताणे देशभर भोवडी केली. १९३० वसर्ग गांधीजीन दांडी यात्रा करून सुरू केल्लया मिठाच्या सत्याग्रहांत वांटो घेतिल्लयान, जवाहराक बंदखण भोगची पडली. १९३३ वसर्ग ताका नाभा संस्थान सोडून वचपाचो हुकूम मेळ्ळो, तेन्नासावन ताणे संस्थानी प्रजेचे चळवळिंतूय वांटो घेवपाक सुरवात केली. उपरांत तो अखिल भारतीय संस्थांनी प्रजा परिशदेचो अध्यक्ष जालो. १९३६ वसां लखनौ कॉगेसीच्या अध्यक्षपदावयल्यान जवाहरान समाजवादाचो पुरस्कार केलो. ह्याच वसा काँग्रेसीन प्रांतिक कायदे काँग्रेसीक भरपूर येस मेळ्ळे. ह्या काळांत युरोपांत मुसोलिनीचो फॅसिझम आनी हिटलराचो नाझीझम ह्या दोन विखारी तत्त्वज्ञानांचो वाद चलतालो. फॅसिझम आनी नाझीवादाचे लोकांचेर जावपी वायट परिणाम जवाहरान बरोबर ताडले आनी भारतीय जनतेक सादूर करून शिक्षण दिवपाचे कार्य केले. त्या काळांत संघर्श युरोप पळोवपापासत १९३८त जवाहर ह्या विंगड विंगड सुवातीनी वचून थंयची परिस्थिती ताणे जाणून घेतली. १९३९च्या सप्टेंबरांत युरोपांत दुसरें म्हाझूज सुरू जालें. भारतांत आनी काँग्रेसीमुखार नवो पेंच तयार जालो. त्या काळांतलो ब्रिटीश दिले. १९४० वसा गांधीजीन वैयक्तिक सत्याग्रह सुरू केलो. दुसन्या क्रमांकाचो सत्याग्रही म्हणून जवाहराची नेमणूक जाली. जवाहराक अटक जावन चार वर्साची ख्यास्त फर्मायली. पूर्ण एका वर्सा उपरांत हेर काँग्रेस फुडाच्या वांगडा ताचीय सुटका जाली. १९४२त झुजांत ब्रिटनाची स्थिती कठीण जाली, तेन्ना भारतांत राजकीय तडजोड घडोवन हाडपापासत ब्रिटीश सरकारान क्रिप्स हाका धाडलो. पूण ही शिश्टाय सफळ जाली ना. ८ ऑगस्ट १९४२ दिसा अखिल भारतीय काँग्रेस वर्किंग कमिटीच्या अहमदनगर किल्ल्यांत बंदिस्त केलो. थंयंसावन १५ जून १९४५ दिसा ताची सुटका जाली. १९४६ वस ब्रिटनांत वेंचणुको जावन मजूर पक्ष सत्तेर आयलो. ताका लागून भारतीय स्वातंत्र्याच्या प्रस्नाक गती मेळ्ळी. हो प्रस्न राज्यघटनेची येवजण सुचयली. काँग्रेसीक ही येवजण मान्य आशिल्ली Կ & (9 नेहरू, जवाहरलाल पूण मुस्लीम लीगान ती न्हयकारली. परत नव्यो वेंचणुको घेतल्यो. तेन्ना लॉर्ड व्हेर्वेल हाणे जुलय १९४६त जवाहर नेहरूक हंगामी सरकार आस्पाव केलो पूण उपरांत तिणे आपले प्रतिनिधी ह्या सरकारांत धाडले. प्रांतिक कायदेमंडळांनी वेंचून दिल्ले संविधान परिशदेंत मात लीगान वांटो घेतलो ना. बंगालांत आनी हेरकडेन भिरांकूळ दंगे जाले. निमाणे मुसलमान वसती आशिल्लो प्रांत पाकिस्तान म्हणून तोडून दिवन उरिल्लया वाठाराचेर हिंदूंचे राज्य उरचे अशी येवजण मुखार आयली. सुर्वेकसावन नेहरूचो फाळणेक विरोध आशिल्लो. जिनाचो द्विराष्ट्र सिद्धांत ताका मान्य नाशिल्लो. लायली. उपरांत देशांतली परिस्थिती मतींत घेवन नेहरू आनी वल्लभभाई पटेल हाणीं आपले मत बदललें आनी फाळणेक मान्यताय दिली. अशे तरेन देशाची फाळणी जावन १५ ऑगस्ट १९४७ दिसा भारत स्वतंत्र जालो आनी जवाहरलाल हो स्वतंत्र भारताचो पयलो प्रधानमंत्री जालो. स्वातंत्र्या उपरांतच्या काळांत सतरा वसर्गं प्रधानमंत्री पदावयल्यान नेहरून राज्यकारभार सांबाळ्ळो. ह्या काळांत निर्वासितांचे पुनर्वसन, काश्मीराचेर पाकिस्तानाचे आक्रमण, हैदराबादचो निजाम आनी गोंयांतली पुर्तुगेज सत्ता हांचेआड कारवायो अशा सगळ्या प्रस्नांचेर जैत जोडून भारतीय संमत केल्ले राज्य घटने प्रमाण संसदीय लोकशायेची प्रतिनिधींनी प्रतिशठापना आनी संवर्धन करपांत नेहरूचो मोलादीक वांटो आसा. ताच्याच फुडाकारान देशाचे जलद अर्थीक उदरगतीखातीर १९५२ वससिावन पांच वसुंकी येवजण सुरू जाली. हे येवजणेक लागून देशांतल्या काँग्रेस पक्षाक दिले. भौशीक क्षेत्रांभाशेन खाजगी क्षेत्रांकूय नेहरून उर्बा दिली. घटस्फोटाचे हक्क मेळ्ळे. संविधानांत अस्पृश्यताय काबार करपाची तरतूद जाली. व्हड व्हड धरणांचे, कारखान्याचे प्रकल्प पुराय करपापासत ताणे पद्दतशीर येवजणो आंखल्यो. १९४८ वसा काश्मीरांत घुसखोर धाडून काश्मीर बळकावपाचो काश्मीर वाठार पाकिस्तानाच्या ताब्यांत उरलो आनी काश्मीराक लागून सगळे अवशेश ना करपापासत नेहरून वाटाघाटी करून फ्रेंचांच्या ताब्यांतले वाटाघाटी करून गोयचो प्रस्न सोडोवपापासत तापों बारा-तेरा वस यत्न केले. निमाणे सैन्य धाडून गॉय स्वतंत्र करचे पडलें (१९६१). स्वतंत्र गॉयाक ताणे २२ मे १९६३ वसा शिक्षण आनी तंत्रज्ञानाच्या प्रसाराखातीर ताणे देशांत संशोधन संस्था आनी राश्ट्रीय प्रयोगशाळांची स्थापणूक केली. ताचेच उबैंन भारतांत अणूसंशोधन केंद्र स्थापन जालें. व्हायसरॉय लॉर्ड व्हेर्वेल हाच्या हंगामी सरकाराचो मुखेल ह्या नात्यान ह्या काळांतूच ताणे पयली आशियी परिशद घडोवन हाडली (१९४७).
