आधुनिक फ्रिवेज उबारल्यात. देशांत आधुनिक पद्दतीची बस आनी रेल्वे वेवस्था आसून लेगीत उणे लांबायेच्या रस्त्यांक आनी रेल्वे मार्गांक लागून तातूंतल्यान प्रवास खूब सवकासपणान करप जाता. रस्तो आनी रेल्वेमार्गांनी येवपी घोळांक लागून देशांतले हवाई येरादारीक खूब म्हत्व मेळ्ळां. चडशा सगळ्या प्रांतिक नगरानी विमानतळ आसात. ॲर न्यूझीलॅंड लिमिटेड हे सरकारी संस्थेवरवी देशाभितल्ली हवाई मार्गावयली येरादारी चलता. आंतराश्ट्रीय हवाई येरादारी ऑस्ट्रेलिया, ग्रेट ब्रिटन, अमेरिकन कंपनी आनी ॲर न्यूझीलॅंडाच्या जोड पालवान चलता. एकमेकांक लागीं आशिल्ल्या जुंव्यांचेर येवपा-वचपा खातीर फेरीबोट सेवा आसा. देशांत ४० वयर बंदरां आसून तातूंतली ऑकलॅंड, लिटल्टन आनी डॅनीडन ही मुखेल आसात.
रेडियो, दूरचित्रवाणी, दूरध्वनी, टपाल आनी तार खातें हातूंत खूब सुदारण जाल्ली आसून, तीं सगळी सरकारचे मालकीचीं आसात. तार खातें आनी दूरध्वनी वेवस्था टपाल कचेरीचे देखरेखीखाला चलता. दूरध्वनीचो चड उपेग करपी न्यूझीलॅंड संवसारांतलो चवथो देश. ऑस्ट्रेलिया, ग्रेट ब्रिटन, अमेरिका आनी हेर युरोपी देशांकडेन रेडिओ दूरध्वनी वेवस्था आसा. १९८७ मेरेन देशांत १५४ सिनेमाघरां आशिल्लीं. १९८७ मेरेन देशांत ३४ दिसाळीं उजवाडाक येताली.
लोक आनी समाजजीण – युरोपी लोक न्यूझीलॅंड पावले तेन्ना त्या जुंव्याचेर माउरी लोकांचो राबितो आशिल्लो. माउरी लोक मुखेलपणान उत्तर जुंव्याच्या देगांनी रावताले. माउरी लोक झुजारी वृत्तीचे आशिल्ले. ते घरबादकामांत आनी व्हडी बांदपाक कुशळ आशिल्ले. वीणकाम आणि शेतवड हो तांचो मुखेल वेवसाय आशिल्लो. वसणुकेच्या सुर्वेच्या काळंत तांची आनी युरोपी लोकांची झगडी जायत रावलीं हाका लागून माउरींची संख्या उणी जायत रावली. पूण हालीच्या तेंपार ती नेटान वाडत आसा. सध्या माउरी लोक गो-या लोकांमदी भरसत चलल्यात. तांच्या साबार चालीरितीचेर अस्तंती छाप पडला. राजकारणांतूय तांची सुवात म्हत्वाची थारल्या, माउरी लोकांखातीर शासनांत कांय जागे राखून दवरल्यात. माउरी लोक माउरी भास उलयतात. ती भास मलायो – पॉलिनिशियन भाससमुहांतली आसा.
न्यूझीलॅंडांत गो-या लोकांचो आस्पाव चड आसा. गो-या लोकांतले सुमार ९०°/० लोक ब्रिटनांतले आसात. भारतीय, चीनी आनी आशियांतले हेर लिकूय थंय कांय प्रमाणंत आसात. दक्षिण जुंव्यापरस, उत्तर जुंव्यावयली जमीन सपाट आनी पिकाळ आशिल्लयान ताचेर लोकवसती चड आसा. लोकवसतीची दाटाय दर्यादेगांनी चड आसा. वट्ट लोकसंख्येंतले सुमार दोन तृतीयांश लोक शारांनी रावतात. गांगि-या वाठारांतल्या लोकांचो शेतवड आनी पशूपालन हो मुखेल वेवसाय. देशांतले जिणेचो पांवडो उच्च दर्जाचो आसा. तांच्या जेवणांत चीझ आनी लोणयाचें प्रमाण चड आसता. च्या हें ताचें आवडीतचें पेय.
ख्रिस्ती हो देशांतलो अधिकृत धर्म. ते लोक इंग्लंडाचे इगर्जेचे अनुयायी. रोमन कॅथलीक, मॅथडिस्ट आनी प्रॅसविटेरियन इगर्जेचे अनुयायी थंय मेळटात. माउरी लोकाच्यो साबार इगर्जो आसात. माउरी खेरीज हेर लोक मुखेलपणान इंग्लीश उलयतात. माउरी लोक माउरी भास उलयतात, पूण रोमी लिपींत बरयतात.
न्यूझीलॅंडाच्या साहित्य इतिहासाक सॅम्युएल मार्झडेन (१७६५ – १८३८) ह्या मिशन-यासावन सुरवात जाली. ताची पत्रां आनी नेमाळीं १८३२ वर्सा उजवाडाक आयली. ताका न्यूझीलॅंड गध साहित्य म्हण्टात. उपरांत ऑगस्टस अर्ल आनी जे. एस. पोलक हाणीं १८३२ त नॅरेटिव्ह ऑफ ए नायन मंथ्स रेझिडॅन्स इन न्यूझीलॅंड आनि १८३८ त न्यूझीलॅंड हे दोन ग्रंथ बरयले. १८४५ त ई. जे. विकफिल्ड हाणें ‘ॲडव्हॅंचर ईन न्यूझीलॅंड’ हें पुस्तक बरयलें. जॉन गॉस्टर्न हाणें १८६४ त माउरी लोकांची इतिहासीक म्हायती दिवपी ‘माउरी किंग’ हें पुस्तक बरयलें. १८७२ त बरयल्ल्य ‘ए ख्रिसमस केक ईन फोर क्वार्टर्स’ ह्या पुस्तकाक न्यूझीलॅंड साहित्यांतली पयली कादंबरी म्हणून मान्यताय मेळ्ळी एकुणिसाव्या शेंकडयाच्या शेवटाक आंगार कांटो फुलोवपी कथा उजवाडाक येवपाक लागल्यो. व्ही. पी. रीव्हझ आनि कॅथरीन मॅन्सफिल्ड ह्यो विसाव्या शेंकडयांतल्यो प्रसिध्द लेखक-लेखिका. उपरांत १९२० त जेन मांडरची ‘स्टोरी ऑफ न्यूझिलॅंड रिव्हर’ ही कादंबरी खूब प्रसिध्द जाली. जेसी माकाय (१८६४ – १९३८) हिच्यो कविता देशभक्तीचेर आदारिल्लयो. दुस-या म्हाझुजा उपरांत तांत्रिक विशयांचेर चड पुस्तकां उजवाडा येवपाक लागलीं.
न्यूझीलॅंडांत मुळावें शिक्षण फुकट आसून, ६ ते १५ वर्सां पिरयेमदल्या भुरग्यांक शिक्षण सक्तीचें आसा. ३ ते ४ वर्सा पिरायेच्या भुरग्यांखातीर सरकारी बालवाडयो आसात. उच्च आनी उच्च माध्यमिक शाळंखातीर वेगवेगळीं अभ्यास मंडळां आसात. मुळाव्या शाळांखातीर खाशेली प्रांतिक अभ्यास मंडळा केल्यात. देशंत अशीं प्रांतिक १० अभ्यास मंडळां आसात. सगळ्या अभ्यास मंडळांचेर केंद्रीय अभ्यास विभाग देखरेख दवरता. ऑकलॅंड विश्वविधालय, वायकाटो विश्वविधालय, वेलिंग्टन व्हिक्टोरिया विश्वविधालय, मासे विश्वविधालय, कॅन्टर्बरी विश्वविधालयां आसात. हांचे भायर शेतकी विधालय आनी वेवसायीक शिक्षण दिवपी विधालयांय थंय आसात. खाजगी आनी भौशीक मेळून देशांत सुमार ३७५ वयर ग्रंथालयां आसात. – कों. वी. सं. मं.
न्यटन, सर आयझॅक : (जल्म : २५ डिसेंबर १६४२, वुल्झथॅर्ज लिंकनशर; मरण : २० मार्च १७२७, लंडन).
नामनेचो इंग्लीश शास्त्रज्ञ, गणितशास्त्र, गतीशास्त्र, खगोलीय यामिकी, ज्योतिषशास्त्र आनी प्रकाशकी ह्या विज्ञानाच्या फांटयांनी ताणें म्हत्वाचें संशोधन केला. ताचें सुरवातीचें शिकप ग्रॅंथमचे शाळेंत जालें. भुरगेंपणासावनूच गिरण, घडयाळी, लांपयांव सारकिल्यो वस्तू तयार करपाची ताका ओड आशिल्ली. घरचो वेवसाय शेतकामाचो आशिल्लयान आवयन ताका शाळेंतल्यान
