बंगाली भाशा साहित्याचो ताका अभ्यास आशिल्लो. इंग्लीश काव्याचें तर ताणें खाशेंलेंपरिक्षण केल्लें. १९५०-५७ ह्या काळांत ताणें आकाशवाणीचेर हिंदी विभाग मुखेली म्हणून आनी १९५८ उपरांत सल्लागार म्हणून काम पळेलें. ह्या काळांत ताका जायते भोवमान आनी पुरस्कार फाव जाल्ले.
१९१६ वर्सासावन ताणें कविता बरोवंक सुरवात केली. ‘उच्छ्वास‘ (१९२०) आनी ‘ग्रंथी‘ (१९२०) हे ताचे सुर्वेचे कवितांझेले. ताचो १९१६-२७ ह्या काळांतलो कवितांझेलो वीण (१९२७) ह्या नांवान उजवाडाक आयलो. १९२८ वर्सा ताचो ‘पल्लव‘ हो कवितांझेलो उजवाडा आयलो आनी ताका सुमाराभायर नामना मेळळी. ताच्या ह्या कवितांझेल्याक हिंदीत छायावादी काव्य म्हण्टात. ताचीं खाशेलेपणां, गुणदोश, बळगें शीममेर हाचो मेळ दिसून येता.
शेंकडयांनी वर्साची परंपरा लाबिल्ल्या व्रज हे काव्यभाशेआड ताणें खडी बोलीचो पक्ष मांडलो. तशेंच तिच्या पर्जळीत फुडाराची खात्रीय पले काव्यरचने वरवी पटोवन दिली. १९३२ ते १९४० ह्या काळांत ताचे गुजन (१९३२), युगान्त (१९३६), युगवाणी (१९३९), ग्राम्या (१९४०) हे कवितांझेले उजवाडा आयले.
फुडें उदय शंकर ह्या नामनेच्या नर्तका वांगडा ताणें भारतभर भोंवडी केली. योगी अरविदबाबू हाचेकडेन ताचो संबमद आयलो. ताच्या तत्वज्ञानान सुमित्रानंदाच्या काव्याचेर बरोच प्रभाव पडलो. १९४६ उपरांतचें ताचें काव्य नवमानवतावादी जालें. स्वर्णकिरण (१९४७), स्वर्णधुलि (१९४७), युगपथ (१९४८), उतरा (१९४९), वाणी (१९५७) हे कवितांझेले मनशाच्या पर्जळीत फुडाराविशीं आनी ताच्या निमणें यश मेळोवपाच्या बळग्याविशीं कवीचो आशावाद उक्तायतात.
ताच्या ‘कला और बूढा चाँद‘ (१९५७) ह्या झेल्यांतल्या कवितांचेर प्रयोवादी रचनेचो प्रभाव पडिल्लो दिसता. ताच्या ह्या कवितांझेल्याक १९६१ वर्सा साहित्य अकादमीचो पुरस्कार फाव जालो. ताच्या ‘लोकायतन‘ (१९६४) नांवाच्या महाकाव्याक भारत सरकाराकडल्यान खाशेलें इनाम फाव जालें. तशेंच १९३७–५७ ह्या काळांतल्या वेंचीक कवितांचो झेलो ‘चिदंबर‘ (१९५९) हाका १९६८ वर्सा भारतीय ज्ञानपीठाचो सर्वोच्च पुरस्कार फाव जालो. ह्या काळांतल्या भौतिक आनी आध्यात्मिक प्रगतीचें चित्र ह्या कवितांनी दिसून येता.
हाचेभार ताका सोव्हिएट लँड नेहरू पुरस्कार (१९६२), सन्मान डी. लोट् (विक्रम विद्दापीठ -१९६५ आनी गोरखपूर विद्दापीठ १९६९), हिदी साहित्य संमेलन कडल्यान साहित्य वाचस्पती (१९६४) तशेंच नागरी प्रचारणी सभा आनी उतर प्रदेश सरकारकडल्यान वेगवेगळे पुरस्कार ताका मेळळे.
काव्याभायर ताणेम काव्यरूपकां, नाटकां नी कांय कथासंग्रह बरयले. ज्योत्स्न (१९३४) - नाटक; रजतशिखर(१९५१) ,शिल्पी(१९५२), अलिमा(१९५५), सौवर्ण (१९५७)- काव्यरूपकां; पांच कहानियाँ (१९३६) - कथासंग्रह; गद्दपथ – समिषात्मक ग्रंथ; साठ वर्ष – एक रेखांकन (१९६०) – आपजीण हें ताचें कामय खाशेलें साहित्य.
ताच्य कवितांवरवी हिंदी काव्य समृध्द जालें. भौतिकता आनी अद्दात्मिकता हांचेमदलें व्दैत पयस करून उंचेले नितीक आदर्श ताणें आपल्या काव्यांतल्यान सातत्यान मांडलें. नवे विचार आनी नव्यो जाणविकायो उक्तो करपाचे नदरेन हो कवी सदाच प्रयत्नशील रावलो. – कों. वि. सं. मं.
पंप, महाकवी : एक कन्नड महाकवी ‘पम्प‘ हें नांव ताका कशेम मेळ्ळें हाचेविशीं म्हायती मेळना. पूण ‘हम्प‘ ह्या रूपांत हें नांव आजूय कर्नाटकांत मेळटा. ‘आदिपंप‘ म्हणून ताका वळखतात.
वैगीमंडळांतल्या वैगीपळू नांवाच्या गांवामत एका सधन आनी प्रतिश्ठीत ब्राम्हण घराण्यांत ताचो जल्म जालो. जातीन तो देवराय ब्राम्हण आशिल्लो. ताच्या बापायचें नांव अभिराम आनी गुरूचें नांव देवेंद्र आशिल्लें. त्या काळांतले पद्दतीप्रमाण पंपाचें शिक्षण जाल्लें. ताच्या जल्माआदीं बापायन वैदिक धर्म सोडून जैन धर्म आपणायलो. पूण वेदाविशी ताका अभिमान आशिल्लो. बापायचे हे वृतीचो पंपाचेर परिणाम जालो. ताका लागून ‘सर्वधर्मी समानत्व‘ पळोवपाची सम्यकदृष्टी ताका मेळ्ळी. वेदांच्या अध्ययना वांगडाच संस्कृत, प्राकृत, जैन धर्म, गायन-नाच, कला, अर्थशास्त्र, राज्यशास्त्र ह्या विशयांचोय ताणें खोलायेन अभ्यास केलो.
ताचो जल्म वेंगीमंडलांत जालो तरी चडशी पिराय वयलुसीमेंत आनी बनवासीच्या ‘मल्नाड‘ प्रदेशांत गेली. ताचें कवुत्वूय अभिजात आशिल्लें. कन्नड भाशेचेरूय ताचें प्रभुत्व आशिल्लें. आपली पयली कविता ताणें देशी छंदावांगडाच संस्कूत छंदांतूय रचली. ताणें आपली कविता त्या काळाचो चालुक्य राजा नरेश दुसरो अरिकेसरी काहा वाचून दाखयली. पंपाच्या कवितांचे राजा खूश जालो आनी ताणें पंपाक आपल्या दरबारांत राजकवि आनी सेनापती म्हणून दवरून घेतलो.
पंप फकत कवीच न्हय जाल्यार झुजारी आशिल्लो. लेखणेवांगडाच ताणें तलवारूय बाळगिल्ली. राजाची, पंपाचेर खास मर्जी आशिल्ली आनी पंप लेगीत राजाचो तितलोच आदर करतालो. पूण उपरांत दिल्लें ऐरश्वर्य आनी सुखोपभोग न्हयकारून तो लबून्नपाटक नांवाच्या एकांत स्थळांत आपली कुटी उबारून रावपाक लागलो.
पंपाच्या नांवाचेर यज दोन काव्यां उपलब्ध आसात. एक आदिपुराण आनी दुसरें विक्रमार्जुनविजय वा पंपभारत. हातूंतलें आदिपूराण हो एक धर्मीक ग्रंथ आसून तो जिसेनाच्या पूर्वपुराण ४० व्या वर्सा म्हळ्यार इ. स. ९४१त रचलें. ह्या ग्रंथाची रचणूक चंपू शैलीत आसा. दिपुराण हें पूर्वपुराणाचेर आदारीत आसलें तरी पंपान ताचें स्वरूप बदलून उडयलां. ताणें मूळ ग्रंथांतल्या चारवर्णनाक फांटो दिवन, काव्याक चड प्राधान्य दिलां. आपले जिणेंतले कामय अणभवूय ताणें ह्या ग्रंथांत भरशिल्ल्यात. धर्म, अर्थ, कामादी पुरूषार्थ, वर्णवेवस्था हांचेविशीं कवीचें काव्यरूप घेतिल्ले विचार चड प्रभावी आसात. कन्नडांतलें हें एक उत्कृश्ट काव्य म्हणून ताचो उल्लेख करतात.
विक्रमार्जुनविजय हें काव्य महाभारताचेर आदारिल्लें आसलें तरी तें मूळ, महाभारत ग्रंथापरस खुबूच वेगळें आसा. महाभारताचो नायक आसा युधिष्ठिर आनी नायिका द्रौपदी; पूण पंपान आपल्या काव्यांत त्यो सुवाती अर्जून नी सुभद्रेक दिल्यात. हें काव्य बरयतना ताणें अरिकेसरी ह्या आपल्या आश्रयदात्या राजाक अमर कीर्त मेळोवन दिवपाखातीर अर्जूनाच्या रूपांतलो नायक मानला. ह्या काव्याचे १४ अध्याय आसात. सुर्वेकूच अरिकेसरीची ताणें विष्णू, सूर्य, परमेश्वर आनी कामदेव हांचेकडेन तुळां केल्या. उपरांत गणेश सरस्वतीक वंदन करून अर्झू, भीम आनी धर्मराज हांचेआड दुर्योधन आनी कर्ण असी नायक, प्रतिनायकाची येवजण केल्या. कर्णवध होच महाभारताचो उत्कर्षबिंदू आशिल्ल्याचेम पंपान म्हळां.
