भारताभायर उदेंत आशियांतल्या उश्ण प्रदेशांत म्हळ्यार श्रीलंका, मलेशिया आनी इंडोनेशिया ह्या देशांनी आनी ब्राझील देशांतूय हाची चड प्रमाणांत लागवड जाता. भारतांत पणसाची लागवड अस्तंत घाट, केंकण, गोंय आनी उत्तर कारवाराक चड प्रमाणांत जाल्या. तेचपरी अस्तंत बंगाल आनी बिहारांतूय ह्या फळझाडाची लागवड व्हड प्रमाणांत जाता. अस्तंत भारताच्या दर्यादेगांच्या प्रदेशांनी घरांभोंवतणीं आनी कर्नाटक, तमिळनाडू ह्या राज्यांनी काफी, सुपारी आनी मिरयांच्या मळ्यांनीय सावळेखातीर पणसाचे रूख लायतात. गोंयांत पणसाची लागवड रीतसर केल्ली ना. हांगा घरांभोंवतणीं, पोरसां, कुळागरां आनी भाटां ह्या सुवातांनी पणसाचीं झाडां दिश्टी पडटात.
अस्तंत घाटार पणसाचें प्रमाण चड आसा आनी ह्या झाडाचें मूळ ह्याच वाठारांत आसा अशें मानतात. भारतांत ह्या झाडाची लागवड पुर्विल्ल्या काळासावन जाताली हाचे कांय पुरावे मेळ्ळ्यात. आठव्या शेंकड्यांत चीनी भोंवडेकार ह्युएन त्सांग हाणें भारतांत पणसाची लागवड आशिल्ल्याचो उल्लेख केला. सव्या शेंकड्यांत बृहतसंहितेंत पणसाचो उल्लेख वृक्षायुर्वेदांत केल्लो आसा.
प्रकार- सादारणपणान पणसाचे दोन प्रकार आसात. एक कापो आनी दुसरो रसाळ. काप्या पणसाची साल दाट आनी मातशी घटूय आसता. सालीचे कांटे रसाळ पणसापरस उणे आसून पणस पिकल्यार लेगीत तो दामना. काप्या पणसाचे गरे घट्ट आनी खुसखुशीत आसतात. रसाळ प्रकाराचे गरे मोव आनी म्होंवाळ आसतात. रसाळ पणसाची साल पातळ आसून तिचेर कांटे चड आसतात. पिकिल्ल्या रसाळ पणसाची कात मोव आसून ती बोटां रोमून लेगीत फोडूं येता.
रुद्राक्षी हो प्रकार तमिळनाडूंत लागवडींत आसा. ताचीं फळां ल्हान आसून सालीचेर उणे कांटे आसतात. ह्या प्रकारांत बियांसावन लागवड केली जाल्यारूय झाडांचे खाशेले गूणधर्म तशेच उरतात. सिंगापूरी वा श्रीलंका हो प्रकार हालींच्या तेंपार भारतांत लागवडीखाला आयला. सादारणपणान अडेज ते तीन वर्सांभितर ताका फळां येतात. तांचो आकार सादारणपणान थळाव्या पणसायेदोच आसता.
कापो आनी रसाळ ह्या थळाव्या दोन प्रकारांभितर फळाचो आकार, वास, गोडसाण आनी रूच हांचेवयल्यानूय वेगवेगळे प्रकार करूं येता. ह्या प्रकारांच्या आदारान सुदारीत कलमांय करपाक मेळटात. तांच्या खाशेल्या प्रकारांक लागून कांय पणसांक गुलाब, चंपा, हजारी ह्या थळाव्या नांवांनी वळखतात.
हालींच्या तेंपार तमीळनाडू एग्रीकल्चरल युनिवर्सिटी ह्या फलसंशोधन केंद्रान एकूच गूणधर्म आसपी फळां मेळचीं म्हणून कलमां लावन पणसाची लागवड केल्ली आसा. ह्या पणसाच्या रूखाक पॉलर अशें म्हणटात. पॉलर हो सादारणपणान 10-12 मी. उंचाय आशिल्लो रूख. ह्या प्रकाराच्या जण एका रूखाक सरासरी 40 फळां जातात. तांचें वजन 10-12 किगॅ. इतलें आसता. पॉलर रुखाक वर्सांतल्यान दोन खेपे फळां येतात. वट्ट पिकावळींतली चडशीं फळां एप्रिल-मे ह्या तेंपार येतात आनी सुमार पिकावळीचो चवथो वांटो नोव्हेंबर म्हयन्यांत येता.
लागवड – पणसाची लागवड मुखेलपणान बियांसावन करतात. पणसाची बी रोवचे पयलीं 1 मी. खोल आनी 1 मी. रूंद फोंड 10 दीस आदीं खणाचो पडटा. उपरांत सुमार 20 किग्रॅ. गोबांड्डें आनी अर्द किलो सुपर फॉस्फेट हें सारें मातयेंत मेळून हो फोंड पुरचो पडटा. पावसाळ्यांत बी रोयले उपरांत फोंडांत उदक सांचचें न्हय म्हणून माती नेटान चेपची पडटा. मूळ नाजूक आशिल्ल्यान पणसाच्या रोंप्याची लागवड करता आसतना खूब जतनाय घेवंची पडटा. पणसाचीं वेगवेगळीं कलमां करूनूय तांची लागवड करतात. बरो रूख तयार जावपाक आनी बरीं फळां धरपाक उश्ण, दमट हवामानाची आनी मध्यम प्रमाणांत पडपी पावसाची गरज आसता.
पणसाचे रोंपे रोयले उपरांत सुमार सात ते आठ वर्सांनी रूखाक पला धरपाक लागतात. कलम लायल्यार 4-5 वर्सांनी फळां धरतात. सादारणपणान दर एका पणसाच्या रूखांक 25 ते 200 मेरेन फळां धरतात. तशेंच दर एका फळाचें वजन 5 ते 20 किग्रॅ. मेरेन आसूंक शकता.
पिंक डिसिझ, स्टॅम रॉट, मेल इंफ्लोरॅसॅन्स रॉट आनी सॉफ्ट रॉट हे पणसाच्या रूखाक आनी फळाक जावपी मुखेल रोग. साबार खेपे ब्राउन विवील ही किड पणसाचे तरणे कोंब आनी आंक-यो खाता. कांय वेळार रूखाक रोंथो लागून तो पणसाचो खोड पोकरता. किडिंक वा रोथ्यांक मारून रूखाची नाशाडी थांबोवं येता.
उपेग- तरण्या पणसाचो (कुवल्याचो) चाखो, सुशेल ह्या नांवाची भाजी करतात. पिकिल्ल्या पणसाचे गरे खावपाक वापरतात. पिकिल्ल्या पणसाच्या ग-यापसून (रसीळ) धोणस, सान्न, पापड, जॅम, जॅली, सरबत हे प्रकार करतात. तशेंच काप्या पणसाचे गरे तळटात. गोंयांत तशेंच गोंयांभायर साट आनी तळिल्ल्या ग-यांक खूब मागणी आसा. तरण्या रसाळ ग-यापासून सालां करतात. हीं सालां मिठाच्या उदकांत घालून दवरतात. पणसाच्या पानाच्यो पत्रावळी करतात. पणसाचें लाकूड म्हणजे उत्कृश्ट मदेर. पणसाच्या मदेराक वाळटी लागना. तरेकवार लाकडी वस्तू करपाखातीर हाचो वापर करतात. - कों. वि. सं. मं.
पणियन- दक्षिण भारताच्या केरळ राज्यांतली एक आदिवासी जमात. हे लोक चड करून मलबार आनी निलगिरी ह्या प्रदेशांनी आसात. तशेंच पालघाट, कोझिकोडे आनी कन्ननोर ह्या जिल्ह्यांनी पणियन लोकांनी वसती आसा. तमीळनाडू आनी कर्नाटक ह्या राज्यांनीय हे लोक आसात. पणियन ह्या शब्दाचो अर्थ कामगार असो जाता. पणियन लोकांचो मूळ सुवातेविशीं निश्चीत अशी म्हायती मेळना. पूण
