( प्रजा म्हळ्यार सबजॅक्ट ) समजतात. पयलीं वरंगळच्या राजाचे सैनीक म्हणून ह्या लोकांनी बस्तर राज्यांत. प्रवेश केलो आनी थंयच स्थयीक जाले अशें सांगतात.
हे जातीचे तीन पोटभेद आसात : तगर, पेंग आनी मुदरा. हातूंतले फकत तगर हेच बस्तर जिल्ह्यांत दिसतात. हे लोक मध्यम बांद्दाचे आनी सावळ्या वर्णाचे आसतात. ते रानांतल्यान कंदमुळां, म्होव, गोम, लाख शारांनी व्हरून विकतात. कांय लोक शेती करतात. शिकार करप, वखदी वनस्पत विकप हेय वेवसाय ते करतात.
गोंडी भाशेची एक बोली पारजी ही तांची सदचे जिणेंतली बोलीभास. ह्या लोकांच्या माथ्यार दाट केंस आसतात. तांचे ओंठूय दाट आसतात. दादले लंगोट बांदतात.बतांच्यो बायलो भेंडाक ल्हानसो कपडो गुठलायतात. बायलांचे हड्डें उकतेंच आसाता. त्यो गळ्यांत मण्यांच्यो माळो घालतात. तशेंच हातांनी आनी पांयांनी पितूळच्यो वस्ती घालतात.
हे लोक कुळीचिन्नवादी आसून ह्यो कुळी अंतर्विवाही आसात, पूण जमातींची संख्या उणी आशिल्ल्यान ते बहिर्विवाह लेगीत जातात. चले – चलयांचे संमतीन लग्नां जातात. देज दिवंचे पडटा. तांच्या लग्नाचो धर्मीक असो कसलोच सुवाळो जायना. भुरगीं आपुणूच आपलो जोडीदार सोदून घोव बायलेचें नातें जाहीर करतात. आते – मामे भावंडांचे लग्न प्रतिश्ठीतपणाचें मानतात. लग्न जावंक नाशिल्ल्या दादल्याक समाजांत मान नासता. तेखातीर ताचें मामेभयणीकडेन लग्न केल्ल्याचो उपचारीक सुवाळो करतात. लग्ना वेळार नाचाचें आयोजन करतात.
हे लोक जडप्राणवादी आसुनूय हिंदू दैवतां पुजतात. दांतेश्र्वरी हे देवतेक पुजतात. भुतांखेतांचेर, जादूटोण्याचेर तांचो खूब विस्वास आसा. खाशेल्या प्रसंगार तर कोंबो बळी दिवन भूमिपुजन करतात. परजा लोक मडें पुरतात. पुरचे पयलीं मड्याचे पांय अस्तंत दिशेन करतात. मडें पुरतकच ताच्या आतम्याचें प्रतीक म्हणून घरा परततना एक नुस्तें धरून हाडटात. मडें पुरिल्ल्या जाग्यार शीत आनी उदक दवरून तीन तें णव दीस सुतक पाळटात. उपरांत बाजारांत आपले जमातीच्या लोकांक मेळून सोरो आनी गोड पदार्थ वांट्टात. कों. वी. सं. मं.
परदेशी, लक्ष्मण, परशुराम : ( जल्म 3 ऑगस्ट 1929, येरवडा – हवेली पुणें – महाराष्ट्र ).
सुटकटझुजारी. तो प्जा सोशलिकस्ट पार्टीचो वांगडी आशिल्लो. 15 ऑगस्ट 1955 ह्या दिसा नारायणराव साळसकर हाच्या फुडारपणाखाला आरोंदेच्यान गोंयांत येवन कोरगांव – पेडण्यां जाल्ल्या सत्याग्रहांत ताणें वांटो घेतलो. महाराष्ट्र सरकारान सन्मानपत्र दिवन ताचो भोवमान केला.
- कों. वी. सं. मं.
परधान : गोंड आदिवासी लोकांचो एक फांटो. ह्या लोकांची वसती चड करून मध्य प्रदेश आनी महाराष्ट्रांतल्या विदर्भ वाठारांत आसा. ह्या लोकांक पन, मोकासी वा भाऊ, देसाई, पठारी, पनाल ह्या नांवांनीय वळखतात. ह्या सगल्या नांवांच्यो परधानांनी व्युत्पत्तयो दिल्यात. जो मनीस पराचें म्हळ्यार दुस-याचें धान म्हळ्यार अन्न खाता तो परधान अशीय तांची व्युत्पत्ती आसा.
परधान लोक गोंडांच्या आलाशि-यान तांचे लागसारूच रावतात. मूळ गोंड ज्या सात भावांपसून जाले, तातूतल्या सातव्या भावाचे हे वंशज आसात अशी गोंडी दंतकथा आसा. पयलींच्या काळांत परधान हे गोडांचे पुरयत, राजघराण्यांतले प्रधान, पुजारी, भाट अशीं कामां करताले.
परधानांच्यो बायलो गोंड लोकांकडेन सुविणीचें तशेंच तांच्या चलयांच्या आंगार पाडपाचें काम करताल्यो. गोंड राजाउपरांत तांचीं हीं कामां आपोआप सुटलीं नी आपलो चरितार्थ चलोवपाखातीर ते चोरयो – मारयो करपाक लागले.
मध्य प्रदेशांत परधान लोकांक परगनिहा वा देसाई म्हण्टात. छत्तीसगढाच्या वाठारांत तांकां, परधान पठारिया म्हणटात. बालघाटांत मोकाशी म्हणून पाचारतात. परधान लोक गोंडांक रामराम म्हण्टना बाबू जोहार म्हण्टा आनी गोंड लोक तांकां जोहार पठारी म्हण्टा.
परधान हे आमचेच अशें गोंड म्हण्टात पूण तांचेकडेन गोंड लोक लग्नसंबंद दवरिनात. परधान गोंडांकडेन लेवतात. पूण गोंड परधानांकडेन जेविनात. गोंड लोक परधानांक उणें लेखतात.
परधानांत राजपरधान, गोंडा परधान आनी थोटिया परधान आनी अशे तीन पोटभेद आसात. राज गोंड दादलो आनी परधान बायल हांचेपसून जाल्ले संततीक राजप्रधान म्हणटात. चंद्रपूरलागीं परधानांचे दोन भाग आसात – गोंड पठरी आनी चोर पठारी. नर्मदेच्या देगणांत परधानांचे राजनेंगी आनी गोगिया अशे दोन भेद आसात. आनिकूय हेर भेद आसात. परदानांत धुर्व, भगदिया, कम्र, खुस्त्रो, मरबी, मरकम अशीं खूब कुळां आसात. हीं नांवा तांच्या देवकांवयल्यान पडल्यांत.
परधानाची चड करून मातयेची तीन घरां आसतात. मदीं व्हडलें घर आसता. ताका देवघर म्हणटात. ह्या घरांत देव, बना मांवाचें वाद्द आनी रांदची कूड आसता. ह्या घराचे कुशीक आनीक दोन घरां आसतात. व्हडल्या पुताचें लग्न जातकूच तो मदल्या व्हडल्या घरांत रावता. आवय – बापूय कुशीच्या एका घरांत रावतात. तिसरें घर गोठ्याक दवरतात. परधानांची घरां एकामेकांपसून पयस आसतात. तांच्या घरांचेर तरातरांच्यो आकृती काडिल्ल्यो आसतात.
गोंडांच्या घरा वचून पदां म्हणप आनी ते दितात तें अन्न खावन पोट भरप अशी तांची परंपरा आसा. लग्नसुवाळो वा दुसरें कसलेंय कार्य आसल्यार थंय तांकां वचचें पडटा. तेखातीर ते एका जाग्यार थीर उरनात. भोंवत राविल्ल्यान खूबदां तांकां मेळटा तें अन्न खावचें पडटा.
भगवान आनी बडा पेन हे तांचे मुखेल देव. बडा पेन हाका बडा देव, बुढा पेन वा ब-हा देव अशींय नांवा आसात. बन्सबोरन मर्रा देव हो तांचो दुश्ट देव आसा. दुयंय मनशांक बरें करपी भगताक तें गुणिया वा पंडा म्हण्टात. दुयेंस वा कसलोय रोग हो देवाच्या कोपाक लागून जाता अशी तांची समजूत आसा. अशा वेळार ते भगताक आपयतात आनी खंयच्या देवाचो कोप जाला तें सोदून काडून ताका बळी दितात.
परधानांच्या सणा – परबांचे दीस थरिल्ले आसतात. पूण ते आपले सोयीन सगळे सण मनयतात. हाचें कारण कसलीय परब, सुवाळो मनयतात, घरातले सगळे लोक हाजीर आसप तशेंच सुदृढ आसप ते गरजेचें मानतात. एकती उत्सव, हरेली उत्सव, नवा उत्सव तेचप्रमाण मरहाई जात्रा हे तांचे कांय मूकेल उत्सव ते मनयतात.
