तातूंल्यान खंयचोय एक पर्याय वेंचून काडटा. ह्या विचारांप्रमाण हेर पर्याय वेंचून काडलो, की मागीर तातूंत जावपी संस्कृतीक विकासाचेर थंयच्या परिसराचो परिणाम जायना. धर्तरेचे फाटीर भुगोलीक, संस्कृतीक विकासाचे पर्याय सगळ्याक सारके दिसनात. हें मतींत घेतलें जाल्यार ही एकितिक विचारप्रणाली योग्य दिसना.
सुर्वेक भुगोलीक नियतीवादांत मनीस संस्कृताय आनी पर्यावेण हांच्यांत जो निश्र्चीत कार्यकारणभाव मानिल्लो, तो मात उपरांतच्या काळांत तिगून उरलोना. तरी लेगीत मनशाचे संस्कृतीक जिणेपद्दतीचें पुराय आकलन, पर्यावरणांतल्या सैमीक घटकांचो विचार केलेबगर जावप शकय ना, हो विचारूय फुडें आयिल्लो. आर्विल्ले अभ्यासक समग्र पर्यावरणाची कल्पना मानतात नी हें कल्पनेंत सैमीक परिसरावांगडाच समजीक, अर्थीक, संस्कृतीक घटकांचोय आस्पाव करतात. समाज आनी ताचें पर्यावरण हाचेंमदी परस्परांचेर परिणाम करून परस्परांत बदल घडोवन हाडपाची प्रक्रिया चालू सात, हेंय ताणीं वळखलां. ह्या नव्या विचारांत भुगोलीक नियतीवादाचे सुवातेर भुगोलीक संस्कृतीक शक्यतायेचें तत्व म्हत्वाचें थरलां. – मुकेश थळी
पर्व : धर्मशास्त्र आनी ज्योतीशशात्र हातूंत विशिश्ट योहांक पर्व म्हळां. नैमितिक पुण्यकर्माक योग्य असो काळ म्हळ्यार पर्व. सूर्य, चंद्र, नखेत्रां, ग्रह हांची परिभ्रमणा जायत आसतात, तातूंत वेगवेळ्या वेळांचेर तांचे एकामेकांकडेन पण्यकारक योग म्हळ्यार संबंद येतात. अशा योगांक वा अशा संबदांच्या विशिश्ट कालखंडाक पर्व म्हण्टात.
पर्व हें पुण्यकाराक मानलां तशेंव पर्वकाळांत विधिनिरोधूय सांगल्यात. वुष्णुपुराणांत पांच मुखेल पर्वा सांगल्यांत तीं अशीं –
चतुर्दश्यष्टमी चैव अमावास्याय पूर्णिमा । पञ्चान्येतानि राजेद्र सविसङ्क्रान्तिरेव च ।।
अर्थ –चतुदर्स, अश्टम, उमास, पुनव आनी सूर्यसंक्रांत हीं पांच पर्वा आसात.
दक्षिणायन – उतरायणांचो प्रारंभकाल, कल्पादी तिथी, अयन, विषुवदीस, चंद्र सुर्याचीं गिराणां, उमास ह्यो तिथी अशीं खूब पर्वा ब्रह्मपुराणांत सांगल्यांत. मन्वंतराचो आरंभ होय एक पर्वकाळूच मानला. तेखातीर पंचांगामत मन्वादी तिथी सांगल्यांत. अर्धोदय, महोदय हीं कांय पर्वा आसात. भाद्रपद कृष्ण सश्टी , मंगळार, चंद्र रोहिणी नक्षत्रांत, सूर्य हस्त नषत्रांत नी व्यतीपात हो योग जुळून यलो जाल्यार ताका ‘कपिलासश्टी‘ म्हण्टात. सूर्य, चंद्र, गुरू हर विशिश्ट राशीमत आयल्यार ताका कुंपर्व म्हण्टात. कुंभपर्व हेंच महापर्व. बारा राशींतल्यान भ्रमण करपाक गुरू बारा वर्सा लागतात, म्हणून हें पर्व बारा वर्सानी येता.
पर्वकाळांत दान, जप, होम, श्राध्द, हे विधी करतात.
गजपर्व–अय्यंगार ब्राह्मणांच्यो बांयलो कार्तिक पुनवेसावन तीन दीस हें व्रत करतात. मातयेची गजलक्ष्मी तयार करून तिची पुजा, दानधर्म, जेवण आनी हळदकुकूम असो विधी करतात.
गजच्छायापर्व – भाद्रपद उमाशेक सोमार, हस्त नक्षत्रांत सूर्य आनी चंद्र असो योग जुखून आयल्यार हें पर्व आसता. अर्धोदय पर्व – पौष वा माघ एमाशेक यतार, श्रवणनक्षत्र आनी व्यतीपात हे योग एकठांय आयल्यार हें पर्व आसात.
महोदय पर्व – पौष वा माघ म्हयन्यांत सोमवती उमास आसून, श्रवण नक्षत्र आनी व्यतीपात हे योग एकठांय आयल्यार हें पर्व आसता. हो योग दिसाचो येवंक जाय.
उमास नी पुनंव ही नेमान येवपी दोन पर्वा. फांतोड, मध्यम आनी सांजवेळ हे तीन काळ लेगीत पर्वाच आसात. तांचो काळ दोन घटिका (४८ मिनटां) आसात.
ऊंस, हाताचीं बोटां हांचो भाग वा खंयच्याय ग्रंथाचो विभाग ह्या अर्थानूय पर्व हो शब्द वापरतात.– कों. वि. सं. मं.
पर्वत : (पळेयात दोंगर).
पर्वतकार, खांप्रूमाम : (जल्म :१८८०, चंद्रेश्वर - पर्वत; मरण :३ सप्टेंबर १९५३, चंद्रेश्वर – पर्वत).
संगीत मळावयलि नादब्रह्माचो एक चमत्कार म्हळ्यार खांप्रूमाम. ताचें पाळण्यांतलें नांव लक्ष्मण. ह्या म्हान तबल्या वादकाचो जल्म. संगीत कलेचो कितल्याशा पिळग्यांचो वासरो लागिल्ल्या घराण्यांत जालो. खांप्रुमामान आपलो मामा रघुवीर पथवतकार हाचेकडल्यान सारंगीवादन आनी बापोल्यो हरिश्र्चंद्र आनी रामकृष्ण पर्वकार हामचेकडल्यान पखवाजाचें शिक्षण घेतलें. एक धृपदीये अनंतबुवा धवळीकार हांचेकडेन ताणें धृपद – धमाराची तालीम घेतली. गोंयाचे लोकप्रिय तालवाद्द ‘ घुमट‘ तो व्हड कुशळटायेन वाजयतालो.
आपल्या वादनाची सुरवात खांप्रुमामान घुमट वादनान केली. तबलें आनी मृदंग वादनामतीय ताणें खूब नामना मेळयली. तबल्याचें शिक्षण चालू आसतना ताच्या मनांत, लयीवीसींचे विचित्र अशें प्रस्न यरताले. एके लयीची जर समप्रमाणांतल्या एकेक कूटप्रस्नांक लागून तो स्वताक विसरलो. दिसान दीस, म्हन्यान म्हयने तांचेर विचार करून सिध्दांत बांदूक लागलो. लयकारीच्या ह्या नादांत ताणें बाकीचे विशय सोडून दिले. सुर्वेक ताणें तबल्याचेर नी सारंगीचेर जायत्या नामनेच्या गायक – गायिकांक साथ केली. ताका मुळांतूच लयकारीचो बरो समज आशिल्लो. तो सदांच मात्रा-आवर्तनांच्या गणितांत गुल्ल उरतालो. थोडयाच काळाभितर लयकारीत ताणें सुमारभायर येस मेळयलें. पावणेसोळा मात्रांचो ‘परब्रह्मताल‘ ही ताची अप्रतीम अशी निर्मिती. हो ताल खांप्रुमामान अष्टागपरिपूर्ण केलो. ह्या पावणेसोळा मात्रांच्या तालांत ताणें एकशें प॥चवीस ‘धा‘ आशिल्ली ‘महासुदर्शन‘ नांवाची तालशास्त्रांतली सामी कठीण अशी परान बांदली.
