काळांत यज्ञाची दक्षणा म्हणून शेंकडयांनी लोक हजारांनी गायो दान दिताले. गोरवांक बरी राखण मेळची यज्ञाच्या वेळार लोक देवांची तोखणाय करताले. तशेंच जनावरां निरोगी आसचीं, घोडे अदीक नेटान धांवचे आनी घोडयांचे सर्तींत तांकां जैत मेळचें अशीय इत्सा ते सूक्तांतल्यान उक्तायताले. महाभारत काळासावन गायांचे धर्मीक म्हत्व वाडलें आनी गोधन हें सगळ्यांत श्रेश्ठ धन मानपाक लागलें. तशेंच गायचें दर्शन आनी दान पुण्यप्रद मानूंक लागले. गाय ही लक्ष्मीचें मूळ तशेंच यज्ञाचें मूख आनी दिळे आसात आनी ती सर्गाची निसण आसून, सगळ्यो इत्सा पुराय करता अशी लोकामची धारणा आशिल्लीं. नाटकाचें घर बांदून जातकच तातूंत सात दीस मेरेन गायो बांदून दवरच्यो अशें भरतान नाटयशास्त्रांत सांगलां, शेतीचे नदरेन बैलाचूय खूब गरज आसता. तेखातीर लोक वर्सांतल्यान थरावीक दिसा बैलांची पूजा करून तांच्यो मिरवणूक काडपाक लागले. ब-याच देवतांची वाहनां जनावरां आसात. दुर्गेचें वाहन शींव, इंद्राचें ऐरावत, शंकराचो नंदी, गणपतीचो हुंदीर, कार्तिकेयाचो मोर, विष्णुचो गरूड, लक्ष्मिचें घुबड, ब्रह्मदेवाचो हंस, अग्नीचो मेंढो, वाघेश्वरी देवीचो वाग अशीं वाहनां मानल्यात. ह्या देवतांच्या पूजेवांगडा वाहनाचीय पूजा करपाची चाल आसा. सोरपाची पूजा अशीच भारतभर करतात. हिंदू लोक मत्स्य (नुस्तें), कूर्म (कासंव) नी वराह (दुकर) हे प्राणीय विष्णचे अवतार अशें मानतात. आदिवासी जमातींनी विंगड विंगड प्राणी हे देवकां म्हणून मानल्यात. अशा प्रांयांक ते लोक पुज्य मानतात आनी तांचें मास खायनात. अशें तरेन भारतांत सगळ्या थरांतले लोक पशुपुजा करतात. गोंयांत गोरवां पाडव्याक गोरवांची पूजा करतात. ज्या पूशची पूजा करप जाता त्या पुशची ह्त्या करिनात. दुस-यान ह्त्या केलि आसली तरी ताचें मास खायनात.
पवित्र मानिल्ल्या पशूंची खाणाखातीर ह्त्या करिनात आसले, तरी यज्ञवेदीर वा अतिमानवी शक्तीचे पुजे वेळार पशू बळी दिवपाची प्रथा वेदकाळासावन चलत आसा. देवाक वा अतिमानवी शक्तीचे पुजे वेळार पशू बळी दुवपाची प्रथा वेदकाळासावन चलत आसा. देवाक वा अतिमानवी शक्तीक वश करून घेवपाच्या उद्देशान हो बलीविदि करतात. आजय गोंयांत तशेंच हेरकडेन विशेस करून दस-याक , कोंबें, बोकडे सारकिल्या जनावरांचे बळी दिवप जाता. कामय वर्सा आदी गोंयांत एक दोनकडेन, रेडयाचोय बळी दिवप जातालें. आतां ही प्रथा बंद जाल्या. कांयकडेन जनावरांचे बळी दिनात. देवाच्या नांवान जनावरां मेकळीं सोडटात. - कों. वि. सं. मं.
पुरक नोंद : धेंडलो, बळी.
पश्चिम : (पळेयात दिका). पहाडी भास : भारतीय भाशांचे पळोवणेंत ग्रिअर्सन हाणें इंडो आर्यन भाशाचोम्याचें जें वर्गीकरन केलां, तातूंलोच एक भाशाचोमो. तो हिमालयाच्या पायथ्याच्या दोंगराळ वाठारांत पातळ्ळो. तेखातीर ताका ‘पहाडी‘ म्हळ्यार दोंगराळा प्रदेशांतलो हेंनांव मेळ्ळां. उदेंतेकडलो, मध्य भागांतलो आनी अस्तंतेकडलो अशें तांचे तीन पोटभेद केल्यात. हातूत उदेंत – खसकुरा वा नेपाळी, पल्पा, मध्य-कुमाऊँनी, गढवाली, अस्तंत जौनसरी, सिरमौडी, बाघाटी, किउथाली, सतलजच्यो बोली, कुलूच्यो बोली, मंडिच्यो बोली, चंबाच्यो बोली, भद्रावतीच्यो बोली आनी हेर कांय बोलीचो आस्पाव जाता. ही भाशा उलोवपी मूळचे खश लोक दरद जातीचे आसून ते हिमालयाचे अस्तंतेकडल्या वाठारांतल्यान सकयल देंवलेम नी दुसरे वटेन राजस्थानामतल्यान आर्य वंशाचे लोक उतरेकडेन येवन खश लोकांक मेळ्ळे. ताका लागून त्या सग्ळया भासांनी तिबेटी-ब्रह्मी, मुंडा आनी आर्य भाशांची भरसण जाल्ली दिसता. ह्या भाशांतल्यो चडशो भाशा फकत बोली आसून तातूंत साहित्य तयार जाल्लेंना. - कों. वि. सं. मं.
पक्ष: (पळेयात राजकीय पक्ष). पक्षघात (पॅरालिसिस) : तंत्रिका तंत्र (मज्जासंस्था) आनी स्नायू हांचे विकृतीमदीं स्नायूंचे काम करपाचे ताकींत इबाड जावन ते लुळे वा शक्तीहीन पडटात, ताकाच पक्षाघात अशें म्हण्टात. स्नायूंची काम करपाची तांक पुराय सोंपली जाल्यार पक्षाघात अशी संज्ञा वापरतात. कामाची तांक थिडे प्रमाणांत आसात जाल्यार ‘अंशपक्षाघात‘ वा ‘अंशाघात‘ हो संज्ञा वापरतात. पक्षाघात हें पिडेचें लक्षण आसून ते कुडीचे आनी मनाचे दोश अशें दोनूय तरांचे विकृतींतदिसून येता. देखीक – मेंदवांत रक्तस्त्राव जाल्ल्यान दिसून येवपी पक्षाघात आनी हिस्टेरिया (उन्माद) हें मनाच्या दोशांचे विकृतींत दिसून येवपी पक्षाघात. हे नोंदीत कुडीच्या पक्षाघाता संबंदानच म्हयती दिल्या.
कुडीच्या पक्षाघाताचे विंगड विंगड प्रकार समजून घेवपाक पयले सुवातेर विकृती स्थानांविशी म्हयती आसप गरजेचें आसा. ते खातीर स्नायूंची ऐच्छीक हालचाल ज्या विशिश्ट तंत्राचेर आदारून आसता त्या प्रेक तंत्राची थोडेभितर म्हयती हांगा दिल्या. प्रेरकतंत्र आनी पक्षाघात : प्रेक तंत्रामदी तंत्रीका तंत्राचे खाशेले भाग आणी ऐच्छीक स्नायूंचो आस्पाव जाता. स्नायूम काम जशें प्रत्यक्षांत दिसता तशें तंत्रिका तंत्राचें दिसना. कारण तें कुडीत भितरले सुवातेर आसून ताची रचनाय घुस्पागोंदळाची आसा. प्रेरक हालचालींचे स्नायूंमेरेन वचपी संदेश जंय निर्माण जातात, थंयसावन स्नायू मेरेन पावोवपी मार्ग दोन वाठारांनी विभागूंक येतात –१) उर्ध्वस्थ (superior) आनी २) अध:स्थ (Inferior).
१) वयल्या पुराय विभागाक ‘ऊर्ध्वस्थ प्रेरक तंत्रिका कोशिका-एकक‘ म्हण्टात. ताची सुरवात प्रमस्तिष्क गोलार्धातल्या प्रेरकक्षेत्रां सावन जाता. ह्यह्या क्षेत्रांतल्या तंत्रिका कोशिकापसून येवपी तंत्रिका/धागे (तंतू) बरेच लांब आसतात. तातूंतले कांय मस्तिष्क स्तंभातल्य प्रेरक केंद्राच्या पेशींलागी आनी उरिल्ले मेंरूरज्जूंतल्या वयल्या शृंगातले प्रेरक तंत्रिका पेशींलागीच सोंपतात. प्रेरक क्षेत्रांसावन येवपी हे तंतू सुरवेक एकमेकांसावन पैस आसलें, तरी सकयल येतना लागीं येवन ताची चुडी जाता, हे चूडीक स्तूपमार्ग (Pyramidal tract) अशें म्हण्टात.
२) सकयल्या विभागाक ‘अध्य:स्थ प्रेरक तंत्रिका-कोशिका एकक‘ म्हण्टात. मस्तिष्क स्तंभांतल्या प्रेरक केंद्रांतल्या (मस्तिष्क तंत्रिकांचे प्रेरक भाग सुरू जातात थंयसावन) कोशिकांसावन तशेंच मेरूरज्जूंचे
