घालपाक इस्लाम धर्मांत मनाय आसा, पूण क्रिस्तांव धर्मांत मात ना. क्रिस्तांव धर्माचो प्रसार युरोपांत चवथ्या- पांचव्या शतमानांसावन जालो.युरोपाचें हवामान थंड आशिल्ल्यान कडक शिंयांत आनी बर्फ पडटा आसतना घरांत, इगर्जेंत वा हेर खंयूय पांयतणां घालपाची भोव गरज आसता. ताका लागून क्रिस्तांव धर्मांत पांयतणांविशीं हिंदू-मुसलमानांप्रमाण विधीनिशेध नात.बौध्द धर्मांत चामड्याचीं पांयतणां घालून देवळांत वा घरांत प्रवेश करूंक मेळना.
पवित्र थळांनी चामड्याच्या पांयतणांखेरीज हेर पांयतणांक बंदी ना. साधू,संन्यासी हांच्यो खडावो पवित्र मानतात. तांच्या मरणाउपरांत तांच्या खडावांची (पादुकांची) पुजा करतात. खडावांची पुजा करपाची कल्पना ही देव, साधू हांचे पाद्यपुजे वयल्यान आयल्या.
-कों. वि. सं. मं.
पावशास्त्र : खाणाचो जिनस तयार करपाचें शास्त्र.भाजी- पालो, फळां- मुळां, बियो-गर सारकीं वनस्पत उत्पादनां आनी मोनजातीचें खावपाचें मास, तांतयां, दूद सारकिल्या पदार्थांचेर प्रक्रिया करून रुचीक, तशेंच भलायकेक पोशक अशें अन्न (खाण) तयार करपाची ही कला.
इतिहास: मनशाचे मुळावे गरजेंत अन्नाचोय आस्पाव जाता आशिल्ल्यान, अतिपुर्विल्ल्या काळांतल्या लोकांक ही गरज भागोवपाखातीर खूब भोंवचें पडटालें. अशा वेळार प्राणी,सवणीं मारून तांचें मास वा कंदमुळां, फळां खावन मनीस आपली भूक भागयताले. फुडें उज्याचो सोद लागतकच मास वा कंदमुळां भाजून खाल्यार रुचीक लागता म्हणपाचें कळ्ळें. फुडें मीठ मसालो घालून तातूंत तरेकवार प्रयोग जावंक लागले. काळाच्या ओघांत मनशांचे हेडगेपण उणें जावन तो एका जाग्यार स्थायीक जावंक लागलो आनी स्वताच्या उपेगाखातीर गोरवां, कुकडां, मेंढरां पोसूंक लगालो. तशेंच जमनीचो उपेग करून शेत पिकोवंक लागलो. अशे तरेन ल्हव ल्हव करून मनशाची संस्कृतीक उदरगत जाली आनी तातूंतल्यान अन्न कशें सांबाळून दवरप,ताचो कसो उपेग करप हाची जाण आयली.फुडल्या काळांत मनशान आपले बुध्दीचो आनी भोंवतणचे परिस्थितीचो उपेग करून हे कलेंत मोलादीक भर घाली. हाका लागून सांठोवन दवरपाचो पदार्थ वतांत सुकोवन दवरप, थंड हवामानाचो उपेग करून खावपाचो पदार्थ गोठोवन दवरप,वातावरणांतल्या सुक्ष्म जिवांचो उपेग करून धंय, चीझ, म्होंव आदी पदार्थ तयार करप शक्य जावंक लागलें.
