उदकांत दवरतात.ह्या पातमाऱ्यांचो संकश्टांतल्यान सोडोवपाखातीर,उदकापोंदचें सर्वेक्षण करपाखतीर वा खोल उदकांत संशोधन करपाखातीर उपेग जाता.ह्यो पातमाऱ्यो खोल उदकातळा बारा ते चोवीस वरांमेरेन रावपाक शकतात.हांकां 'सबमर्सायल' अशें म्हणटात.पूण सबमर्सायल ह्यो दर्यातळाचेरूच रावून हालचाल करपाक शकतात.
सादारण मनशाच्या मताप्रमाण पाणबुडी ही एक झुजारी नौकाच आसून ती उदकापोंदच्यान गुपीतपणान वचून दुस्मानाच्या तारवांचो सोद घेता आनी तांचेर घुरीय घालता.
पयल्या म्हाझुजांत जर्मनीन ब्रिटिशांनी घाल्ली आडावण (blockade) मोडून उडोवपाखातीर 'यू बोट' ह्या पाणबुड्यांचो उपाग केल्लो.तेन्नासावन नौदलांत पाणबुडयेक म्हत्वाची सुवात मेळ्ळ्या.ह्यो पातमाऱ्यो जाय तेन्ना उदकाचेरूय चलोवपाक मेळटात.झुजाच्या व्ळार ह्या पानबुडयो खोल उदकांत रावून दुस्मानांच्या तारवांचो सोद घेतात आनी तांचेर हल्लोय करतात.त्यो उदकातळा आशिल्ल्यान तांचो सोद घेवपाकूय दुस्मानांक खूब त्रास जातात.उदकांत आसता तेन्ना प्रतिरोधक उणो जावंचो म्हणून तिका खाशेल्लो असो आकार दिल्लो आसा.उदकाच्या थरापरस उदकापोंदा लोट चड आसता.हाका लागून उदकापोंदच्यान चलपी पाणबुडयेच्या यंत्राची गती चड आसता.सुर्वेक पानबुडयांचीं इंजिनां डिझलाचेर चलतालीं आनी पानबुडी उजकांत आसता तेन्ना भितर वारो घोळचेखातीर स्नॉर्कल ह्या साधनाचो उपेग करताले.हाका लागून ह्यो पानबुडयो कांय खोलायेमेरेनच वापरूंक मेळटाल्यो.दुसऱ्या म्हाझुजाउपरांत अणुशक्तीचेर चलपी पानबुडयो तयार जाल्यो आनी उदकापोंदा खूब तेंप रावपाची तांची क्षमताय वाडली.अण्वीक पानबुडयेंत अणुशक्तीचो उपेग केल्ल्या कारणान तिका भायल्या वाऱ्याची गरज लागना.हाका लागून ह्यो पानबुडयो गरज पडल्यार तीन वर्सामेरेन उदकापोंदा रावपाक शकतात.
इतिहासआदल्या काळासावन शास्त्रीय संशोधनाखातीर,बुडिल्ल्या तारवांतलो मोलादूक म्हाल वयर काडपाखातीर,तशेंच दुस्मानांच्या तारवांचेर हल्लो करपाखातीर उदकापोंदच्यान वचपी पातमारी तयार करपाचे साबार यत्न जाल्ले.पूण ते फळादीक जावंक शकलेनात.१६२० ते १६२४ ह्या तेंपार कॉर्नेलीस व्हान ड्रेबल ह्या सोदकान पयलीं उदकापोंदच्यान चलपी पातमारी तयार केली.ही पातमारी लाकडाची आशिल्ली आनी तिचेर चामडें बसयल्लें.१७७६ त डेव्हिड बुशनेल ह्या अमेरिकेंतल्या यादवी सोदकान 'टर्टल' नांवाची पाणबुडी तयार केल्ली.तिचो आकार पेरा भशेन आशिल्लो आनी तांतूत फकत एकूच मनीस बसपाक शकतालो.अमेरिकेंतल्या यादवी झुजांत दक्षिणेकडच्या राज्यांनी 'हन्ली' ह्या नांवान बांदिल्ले पाणबुडयेच्या आदारान उत्तरेकडल्या राज्यांचे 'हुसटॉनिक' ह्या नांवाचें झुजारी तारूं आशिल्लें.स्वयंचलनक्षम पाणबुडी जॉन पी. हॉलंड ह्या अमेरिकी तंत्रज्ञान विसाव्या शेंकड्याचे सुर्वेक तयार केल्ली.उदकाचेक ही पाणबुडी वराक १३ किमी. आनी उदकापोंदच्यान वराक ११ किमी. वेगान चलताली.हॉलंड हाचो पाणबुडयेचो अभिकल्प (design) येसस्वी थरिल्ल्यान ब्रिटीश नावीक दळान १९०२ त हे रचणूकेच्यो पाणबुडयो तयार करून तांचो ब्रिटीश नौदलांत आरपाव केलो.उपरांत रशिया,जर्मनी आनी जपान हाणींय अशो पाणबुडयोतयार केल्ल्यो.
पयलें म्हाझूज सुरू जावंच्या वेळार पाणबुडयांचे रचणूकेंत खूब उदरगत जाल्ली.तेचपरी,तांची संख्याय वाडिल्ली.पयल्या म्हाझुजांत जर्मनीच्या यू-बोट ह्या नांवान वळखुपी पाणबुडयांनी झुजाच्या सुर्वेक ब्रिटीश नौदलाचें खूब नुकसाण केल्लें.दुसऱ्या म्हाझुजांत पाणबुडयांचो खूब उपेग जाल्लो.१९५५ उपरांत आण्वीक पाणबुडयेंत अणुशक्तीचो उपेग जावपाक लागलो.
वर्गीकरणसद्या संवसारांत साबार प्रकारांच्यो पाणबुडयो आसात.चड करून लश्करी वा हेर वावराप्रमाण तांचें वर्गीकरण केल्लें आसा.आक्रमक पाणबुडयो (attack submarines) ह्यो नेटान चड पयसमेरेन वचून दुस्मानांची म्हाल व्हरपी तारवां,नावीक तारवां आनी पाणबुडयांक सोदून काडटा आनी तांचो नाश करता.सादारणपणान हीं पाणव्हडीं पाणतीर बाBगितात.जाल्यार कांय पाणबुडयो पाणसुरंगाचोय वापर करतात.चपळ पाणबुडी (fleet submarine) हाची मुखेलपणान पाणतीर व्हरपाखतीरूच रचणूक केल्ली आसून त्यो उदकापोंदच्यान खूब नेटान वचूंक शकतात.क्रुझर ह्या पाणबुडयांक क्षेपणास्त्र वेवस्थेचेर सेंद्रीय ताबो आसता.हाका लागून त्यो व्हड व्हड बोटी सहज नश्ट करपाक शकतात.बॅलास्टिक क्षेपणास्त्र पाणबुडी ही चड खोल उदकांत रावून मारो करता.ती खूब पयसमेरेन क्षेपणास्त्रान हल्लो करपाक शकता.ती उदकांत ४५ दिसां मेरेन लेगीत रावूंक शकता.उदकावयर वावुरपी
