ग्रंथांनी पानवालीचो उल्लेख आसा.खंयच्याय धर्मीक कार्यांत पान-सुपारी (विडो) दवरपाची प्रथा आसा.बांगलादेश,श्रीलंका,पाकिस्तान ह्या देशांनी पानवेलीचो लागवड व्हड प्रमाणांत करतात.भारतांत सुमार ३०,००० हॅक्टर सुवातीर ह्या पिकाची लागवड करतात.ओरिसा,अस्तंत बंगाल,उत्तर प्रदेश,महाराष्ट्र,मध्यप्रदेश,आंध्र प्रदेश,कर्नाटक,तमीळनाडू,केरळ ह्या राज्यांनी पानवेलीचें पीक घेतात.गोंयांत ह्या पिकाची लागवड वेपारी तत्वाचेर व्हडलिशी केल्ली दिसना.पूण पोरसांनी,भाटांनी तशेंच कुळागरांनी पानवेली लायिल्ल्यो दिसतात.
पानवेलीचे मुखेल दोन प्रकार आसात-धव्या पानांची आनी काळ्या पानांची.भारतांत पानवेलीच्यो १०० परस चड जाती आसात.तातूंतल्यो कांय म्हत्वचेयो अशो-कपुरी,काळीपत्ती,रामटेक,बंगला,शंकरी,मधई,मिठापान,पोहबी आनी बनारसी.हातूंतली कपूरी ही जात सगळ्यांत बरें उत्पन्न दिता.जाल्यार मधई,मिठापान,मोहबा आनी बनारसी ह्या जातींच्या विशिश्ट रुचीखातीर नामना आसा.
पानवेलीचे लागवडीक थंड सावळेची गरज आसता.तशेंच सुपीक आनी बरें उदक व्हांवून वचपी जमीन लागता.ह्या पिकाक खारट जमीन मानवना.पानवेल एक फावट लायली की १२-१५ वर्सां बरें उत्पन्न दिता.
पानवेली खातीर जमीन तयार करतना सुर्वेक दोन फावटी उबीं-आडवी नांगरतात,उपरांत शेणखत घालतात.पानवेलीक वयर चडपाक आदारी झाडाची गरज आशिल्ल्यान म्हशींग वा वा पंगऱ्याची लागवड करतात.तोभायर माडी,आंबो,पणस ह्या झाडांरूंय पानवेल चडयतात.पानवेलीची लागवड कलमापसून करतात.वेगवेगळ्या राड्यांनी वेगवेगळ्या तेंपार पोनवेलीची लागवड करतात.पूण चडशा राज्यानीं जून म्हयन्यांतूच लागवड करपाखातीर पानवेलीचे ३०-४५ सेंमी. लांबायेचे तेंगशेवयले फांटे वापरतात.
पानवेल लावपाखातीर ३ मीटर लांब आनी १.५ मीटर रूंद अशे गादीवाफे तयार करतात.ह्या वाफ्यांचेर ३०×३० सेमी. अंतराचेर पानव्ल लावंचे एक वर्स पयलीं म्हशींग वा पंगऱ्याची लागवड करतात.दुसऱ्या वर्सा ह्या झाडामुळांत पानवेल लावन ती त्या झाडाच्या आदारान वयर चडयतात.वेळाव्ळार नडणी काडून बाग निवळ दवरतात.शिंया तेंपार ४-५ दिसांनी आनी गिमा तेंपार ३-५ दिसांनी पानवेलीक उदक दितात.वेल जशी जशी वयर चडटा तशी तशी ती आदाराच्या झाडाक पानवेलीक सहसा रसायनीक सारें वापरिनात.भरपूर प्रमाणांत शेणखताचो वापर करतात.वर्साक एका हॅक्टराक ५० टन शेणखत जाल्यार १ टन निमकाक हें सेंद्रिय सारें दितात.
पानां हेंच पानवेलीचें मुखेल उत्पन्न.रोयले उपरांत एका वर्सा मेरेन पानवेलीचीं पानां काडिनात.सुरवातीच्या तेंपार पानवेलीचें उत्पन्न उणें आसता.३-४ वर्सांच्या एका हॅक्टराच्या पानमळ्यापसून वर्साक ५० ते ७५ लाख पानां माळटात.आनी ताचेपसून सुमार ४०-५० हजार रुपयांचें उत्पन्न मेळटा.पानवेलीक आयुश्य ६-१० वर्सां आसता.
हिंदू धर्मांत खंयच्याय धर्मीक तशेंच शुभ पार्यांत पान आनी सुपारेचो विडो दवरतात.पानाचो उपेग मुखेल करून खावपाखातीर करतात.पानापसून पानपट्टी तयार करतात.पानपट्टी तयार करपाक पानाबरोबर चुनो,चुरो (तंबाकू) सुपारी,बडीशेप,लवंग,वेलची,जायफळ ह्या सारक्या वस्तूंचो उपेग करतात.जेवणउपरांत पानपट्टी खावपाची प्रथा बरेचकडेन आसा.पानपट्टी जावं पान खातना लाळ बरपूर तयार जाता.पानांत 'ब' आनी 'क' हीं जीवनसत्वां भरपूर आसतात.मेंदू,काळीज,फिग्द ह्या इंद्रियांक पान हें पुश्टीक आनी बलवर्धक.पानांत क्लोरोफील आशिल्ल्यान दांत बळकट जातात.पानांतल्या तेलाचो उपेग आयुर्वेदीक वखदांनी करतात.पानवेलीक जायत्या रोगांपसून त्रास जाता.तातूंतलो 'मर' हो एक म्हत्वाचो रोग.ह्या रोगाची लागण जाल्यार वालिचो मुळाकडलो भाग कुसता.वाल ङळदुवी जाता,सुकता आनी मरता.ह्या रोगाची लागण जाल्यार वेलीचेर एक टक्के 'बोर्डो मिश्रण' ह्या वखदाचो फवारो मारतात.उदक बरे तरेन व्हांवून वता ते (बरो निचरो आशिल्ले) जमनींत ह्या रोगाचें प्रमाण उणें आसता.हाचेभायर 'पानकुज','भुरी' 'पानावयले थिपके' ह्या रोगांची लागण पानवेलीक जोवं येता.
'भिकूण' (betelvine bug) हे किडीपसून पानवेलीक लुकसाण जाता.हे किडीची लागण जाल्यार मोनोक्रोटोफॉस हें वखद २० मिली. १० लिटर उदकांत घालून फवारो मारतात.तेभायर 'पिठ्याभिकूण' हे किडीची लागण जावं येता. हे किडीआड १ टक्के बासुदीन ह्या वखदाचो फवारो मारतात.
-विश्रां गांवकर
पूरक नोंद:पानपट्टी
पाप:(पळेयात पातक)
पापड:खाणाचो एक पदार्थ.वाटकुळ्या आकाराचो पातळ लाटून सुकयल्लो हो पदार्थ भाजू वा तळून जेवतना तोंणाक लायतात.पापडाच्यो विंगड विंगड तरा आसात.पापड ज्या जिन्नसापसून तयार करतात त्या जिन्नसावयल्यान नांव,रूच आनी करपाची पद्दत बदलता.मिरसांगो घालून (तारवटी,सुक्यो) केल्ले मिरसांगां पापड,लसूण घालून केल्ले लसणी पापड,मिरयां घालून केल्ले मिरयां पापड अशे तिखट पापडाचे प्रकार आसात.त्या भायर पणसाचे गरे घालून केलेलो पणसापापड,निरपणस घआलून केल्ले निरपणसपापड,बटाट घालून केल्ले बटाटापापड अशे गोडशे पापड करतात.सुक्या सुंगटांचो पीठो घालून सुक्या सुंगटांचे पापड हो
