कांय संस्थांचो म्हत्वाचो वांटो आसा.तातूंत मराठा चेंबर ऑफ कॉमर्स अॅंड इंडस्ट्रीस,इंडस्ट्रियल ट्रेनिंग इन्स्टिटियूट,स्मॉल स्केल इंडस्ट्रीज सव्हिर्स इन्स्टिट्यूट,जनरल मॅकॅनिकल इंजिनिअरिंग रिसर्च इन्स्टिट्यूट आदी उल्लेख करपा सारके आसात.ह्या शारांत छापखाने,प्रकाशन संस्था,बांदकाम उद्देग आनी हेर जायत्या प्रकारांचे ल्हान उद्देग शारांत विकसीत जाल्यात.
पूण हें महाराष्ट्रांतलेंच न्हय जाल्यार भारतांतलें मुखेल शिक्षणीक केंद्र मानतात.१८८४ सावन शारांतल्यो मुळाव्यो शाळा पुणें नगरपालिका चलयतात.हिंगणेंची बायलांखातीर स्वतंत्र शिक्षण संस्था आनी एरंडवणेंचें बायलांखातीर कॉलेज स्थापन जालें.डॅक्कन कॉलेज,लॉ कॉलेज,भांडारकर प्राच्यविद्या मंदिर,भारत इतिहास संशोधक मंडळ,अर्थशास्त्र,राज्यशास्त्र हांच्या अध्ययन संशोधनाखातीर आशिल्लें गोखले इन्स्टिट्यूट,१९४९त स्थापन जाल्लें पुणें विद्यापीठ,फिल्म अँड टेलिव्हिजन इन्स्टिट्यूट ऑफ इंडिया (१९७०) ह्यो नामनेच्यो संस्था पुणें शारांतूच आसात.
पुण्यासावन चार मुकेल रस्ते भायल्या गांवांनी वतात.तातूंत पुणें-मुंबय,पुणें-बेंगळूर,हे राश्ट्रीय महामार्ग,जाल्यार पुणें-अहमदनगर-औरंगाबाद आनी पुणें-सोलापूर हे राज्य महामार्ग हांचो आस्पाव जाता.पुणें हें दक्षिण-मध्य रेल्वेचें म्हत्वाचें प्रस्थानक.मुंबय,उदेंतेक सोलापूर चेन्नायकडेन आनी दक्षिणेंक मिरज-कोल्हापूराकडेन रूंद रेल्वेमार्ग वतात.पुणें-मुंबय रेल्वेमार्ग दोट्टी आनी विद्युत् चलीत आसा.पुणें-मुंबय वचपी डॅक्कन क्वीन ही भारतांतली सगळ्यांत वेगान धांवपी रेल्वेंतली एक.
पुण्यांत शाराभायर सरकारी वेधशाळा,लस्करी शाळा,रसायन शाळा आसात.शारांत नगरपालिकेचे दवाखाने आनी व्हड बागो आसात.पुण्यांतल्या पळोवपासारक्या थळांमदीं पर्वती,शनिवार वाडो,लालमहाल,चतु:शृंगी,पेशवा उद्यान,सारस बाग,आगाखान पॅलेस,राजा केळकर म्युझियम हांचो उल्लेक करपासारको आसा.
-नरेश कवडी
पुणें कबलात:दलीत वर्गाक विभक्त मतदारसंघ दिनासतना राखीव जागे मेळचे हे खातीर २४ सप्टेंबर १९३२ दिसा पुण्याक महात्मा गांधी आनी डॉ.आंबेडकर हांचेमदीं जी कबलात जाली तिका 'पुणें कबलात' म्हणून भारताच्या घटनात्मक इतिहासांत वळखतात.डॉ.आंबेडकर हे दलीत समाजाचे फुडारी आनी महात्मा गांधी कॉंग्रंसचे प्रभावी फुडारी आशिल्ले.
ब्रिटीश सरकारान जाहीर केल्ल्या जातीय निवाड्याचे सुचोवणेंतल्यान हिंदू समाजांत फूट घालपाची भिरांत आशिल्ली.ती टाळपाखातीर 'पुणें कबलात' जाली.तेचवांगडा अस्पृश्यांक राजकीय हक्क आनी प्रतिनिधित्व मेळचें,तांचेर अन्याय जावंचो न्हय म्हणून हे कबलातींतल्या तजविजांक म्हत्व आसा.
दुसरे गोलमेज परिशदे उपरांत १६ ऑगस्ट १९३२ दिसा ब्रिटीश प्रधानमंत्री रॅम्से मॅकडॉनाल्ड हाणें अँग्लो-इंडियन,मुसलमान आनी शीख हांचेखातीर स्वतंत्र मतदारसंघ दवरतले,तशेंच दलीत वर्गाखातीर खास राखीव जागे दवरतले.पूण ह्या जाग्यांखातीर प्रतिनिधी वेंचपाखातीर त्या मतदारसंघांतले फकत दलीत मतदारूच पात्र समजप जातालें,ज्या समाजांत दलितांची वस्ती चड आसा,थंयच मतदारसंघ निर्माण करतले अशें सुचयल्लें.सवर्ण हिंदू आनी दलितांनी परस्पर समझोत्याक कसलीय नवी येवजण तयार केली जाल्यार ती मानय करपाची तयारी मॅकडॉनाल्ड हाणें दाखयल्ली.
गोलमेज परिशदेच्या वेळारूय महात्मा गांधीन विभक्त मतदारसंघ दिवपाचे येवजणेक विरोध केल्लो.हिंदू धर्मांतली जातीपताय नश्ट करपाचे,अस्पृश्यताय निवारणाचे महात्मा गांधींचे यत्न चालू आशिल्ले.वेगळे मतदारसंघ दिल्ल्यान दलितांच्या वेगलेपणाचेर शिक्कामोर्तब जावपाचें आशिल्लें.अशे तरेन फुटीर वृत्ती निर्माण करपी ब्रिटीश कार्यकर्त्यांच्या धोरणाक विरोध करपाचें महात्मा गांधीन थरयलें आनी दलितांक वेगळे मतदारसंघ दिल्यार आपूण आमरण उपास करतलों अशें भारतमंत्र्यांक कळयलें.पूण २५ ऑगस्ट १९३२ दिसा बरयल्ल्या गांधीजींच्या पत्राक ब्रिटीश सरकारान कसलोच प्रतिसाद दिलोना.निमाणें २० संप्टेबर १९३२ सावन गांधीजीन आमरण उपास सुरू केलो.
उपास सुरू केलो तेन्ना गांधी पुण्यालागसारचे येरवड्याक बंदखणींत आशिल्लो.उपासाची खबर आयकनाफुडें पं.मदनमोहन मालवीय,चक्रवर्ती राजगोपालाचारी,डॉ.राजेंद्र प्रसाद,डॉ.आंबेडकर हे फुडारी थंय आयले.महात्मा गांधीचो आमरण उपसा डॉ.आंबेडकराची दलितांच्या हक्कांविशींच्या भुमिका ह्या पेंचप्रसंगांतल्यान खंयचो मार्ग काडचो हाचेविशीं मुखेल फुडाऱ्यानी विचार सुरू केलो.ह्या फुडाऱ्यांची पयली परिशद मुंबंयत आनी दुसरी परिशद पुण्यांत जाली.हे वाटाघाटींत समन्वय सादलो आनी दलितांक वेगळे मतदारसंघ दिनासतना राखीव जागे दवरचे अशें थारलें.हे कबलातीक गांधीजी आनी डॉ.आंबेडकर ह्या दोगांयचीय मान्यताय मेळ्ळी.२४ सप्टेंबर १९३२ दिसा जाल्ले हे कबलातीमतलीं कलमां.अशीं आशिल्लीं-
- प्रांतिक आनी मध्यवर्ती कायदेमंडळांत दलितांखातीर राखीव जागे आसचे.
- अस्पृश्यांनी पयलीं तांचेखातीर जितले राखीव जागे आसतले,तांचेखातीर दरेका जाग्याखातीर चार उमेदवार वेंचून काडचे आनी उपरांत दलीत आनी सवर्ण हिंदू हांच्या जोड मतदारसंघातल्यान तातूंतल्या एका उमेदवाराची निवड जावंची.
- शासकीय सेवेंत शिक्षणीक पात्रताये प्रमाण दलितांक फावो ते जागे मेळचे.
- दलितांचे शिक्षणीक उदरगती खातीर अर्थीक तजवीज करची.
अस्पृश्यांनी पयलीं चार उमेदवार काडचे आनी जोड मतदारसंघांतल्यान एकाची निवड जावची ही येवजण फकत धा वर्सांखातीरूच आशि्ली आनी फरांत दोनूय पक्षांक मान्य जाल्यार ती रद्द करची अशें थरलें.सगळ्या फुडाऱ्यांक मान्य जाल्ले हे कबलातीक ब्रिटीश सरकारानूय मान्यताय दिली.
विबक्त मतदारसंघांतल्यान जितले जागे दलितांखातीर दिल्ले,ताचे दुपेट जागे हे कबलातीन दिल्ले.तरीय डॉ.आंबेडकराचें व्हडलेशें समाधान जावंक नाशिल्लें.पूण महात्मा गांधीसारक्या राश्ट्रीय फुडाऱ्याच्या आमरण उपोशणाक लागून आपूण ही कबलात मान्य करतां अशें डॉ.आंबेडकर हाणीं म्हणिल्लें.दलितांखातीर विभक्त मतदारंघ दवरचो न्हय,हेंच तत्तव उपरांत भारतीय राज्यघटनेंतूय पाळि्ल्लें.जातीभेदाक लागून पोखरिल्ल्या हिंदू समाजांत स्पृश्य मानिल्ल्यान दलीत समाजाखातीर एकदां मतदारसंघ मान्य केल्ले,जाल्यार ही राश्ट्राच्या एकचाराचे नदरेन
