फळ मेळुंकूच जाय हो कर्मसिध्दांत.पूण दरेका कर्माचें फळ ह्या जल्मांत मेळटाच अशें ना,तेखातीर पयलींच्या जल्मांतल्या कर्मांचें पळ ह्या जल्मांत आनी ह्या जल्मांतल्या कर्मांचें फळ फुडल्या जल्मांत भोगचें पडटा अशें हो सिध्दांत सांगता.ह्या कर्मफळाच्या भोगाखातीरूच आतम्याक पुर्नजल्म घेवंचो पडटा.जाची जशी इत्सा आसात तसो ताचो निश्र्चेव जाता,निश्र्चेवाप्रमाण कर्म घडटा आनी कर्माप्रमाण फळ मेळटा.
जिवात्मो शरीरापरस वेगळो आसता.तो शरीरापरस चड काळ तिगता.मनशाभाशेन देव,मोनजात,वनस्पत हांकांय जिवात्मे आसतात.हे सगळे जिवात्मे एका प्रकारचे योनींतल्यान दुसरे तरेचे योनींत वचूंक शकतात.केल्ल्या कर्मांचीं फळां केन्ना ना केन्ना भोगचीं पडटात.वैदिकांनी ही पुनर्जल्माची कल्पना एतद्दशीय अनार्यांकडल्यान घेतली वा आर्यांतल्याच कांय लोकांभितर ती पयलीं काळासावन आसुंये वा ती ऑस्ट्रेलॉयड ह्या पुर्विल्ल्या भारतीय वंशाची देण अशीं मतां ह्या सिध्दांताच्या भारतांतले उत्पत्तिविशीं मांडटात.
उपनिषदां,ब्रह्मसूत्रां,गीता,महाभारत,स्मृती,पुराणां ह्या ग्रंथांनी पुनर्जल्माची विस्तारान म्हायती मेळटा.ह्या विशयाचेर पुराणकथाय आसात.तत्त्वज्ञानाचेर आदारिल्लो पुनर्जल्माचो सिध्दांत हें मुखेलपणान हिंदू,जैन,बौध्द,शीख ह्यी भारतीय धर्मांचेंच खाशेलपण आसून भारतीय तत्त्वज्ञान,धर्मशास्त्र,नितीशास्त्र हांचेमदलो तो एक म्हत्वाचो सिध्दांत.कसल्या पातकाक लागून खंयचो जल्म मेळटा,हेविशीं कूब वर्णनां आसात.श्रुतिस्मृतिपुराण,गरूडपुराण,याज्ञवल्क्यस्मृती आनी हे याज्ञवल्क्यस्मृतीचे 'मिताक्षरा' हे टिकेंत,कसल्या पापाक लागून कसली योनी मेळटा हाची विस्कटावणी केल्या.तेच भाशेन वेगवेगळीं पातकां केल्ल्यान कसले रोग जातात आनी ते रोग जाल्ल्या मनशांनी कसलीं प्रायश्र्चितां घेवंचीं,हेविशींय कांय धर्मग्रंथांनी स्पश्टीकरण आसा.
कर्तव्यकर्माक योग्य दिका दाखोवन दिवन मनीस जिणेचें निमाणें ध्येय म्हळ्यार 'मोक्ष'.मनीस आपलें कर्तव्य-कर्म विसरून जेन्ना मेळत तशीं कर्मां करता तेन्ना ताच्या संचितांत वायट कर्मांच्या फळांचोच आस्पाव जाता.ह्या संचितांतल्यान प्रारब्ध उत्पन्न जाता आनी प्रारह्धाप्रमाण परतून जल्म घेवंचो पडटा,हाकाच 'पुनर्जल्म' अशें म्हणटात.हो क्रम असोच चालू उरता.ह्या पुनर्जल्मांतल्यान सुटपाक एक मनीसजल्म तितलोच पात्र आसा.तेखातीर मनशाचे जिणेक हिंदू धर्माचे नदरेन खूब म्हत्व फाव जालां.
मनीस जल्माक येतकच प्रारब्ध आनी चालू कर्म हांची योग्य ती सांगड घालून मनीस स्वताक जल्म मरणाच्या दुश्ट चक्रांतल्यान वाटावंक शकता असो हिंदू धर्माचो विस्वास आसा.फाटलीं दोन हजार वर्सां हिंदू लोक तरातरांचीं व्रतां,उपासना आनी साधना करून मोक्ष मेळोवपाचो यत्न करतात.मोक्ष मेळमेरेन मनशाचो जीव कितल्याशाच योनींतल्यान भोंवत आसता,हो सिध्दांत वेदान्त,सांख्य,योग,न्याय,बौध्द,जैन ह्या सगळ्या दर्शनांनी आपणायला.
भुरगें जल्माक येतनाच ताका राज्य,संपत,विद्या,दळदीर,बुद्द,पिशेपण,सुख,दुख्ख अशो कितल्योशोच गजाली मेळटात.हाचेवयल्यान पुनर्जल्म आनी प्रारब्ध हांची कल्पना येता.कोणूय मनीस ह्या जल्मांत खंयचेंय कर्म करचे पयलींच राजपुत्र जाता वा दळडिरो जाता,बुदवंत व पिसो जाता,एकल्याक सुख मेळटा जाल्यार दुसऱ्याक दुख्ख.हाचेवयल्यान पुनर्जल्माचें अनुमान केलां.पयली जल्मातल्या संचित आनी प्रारब्ध कर्मांक लागून ह्यो तरेतरेच्यो गजाली मनशाक आपसुकूच मेळटात.तेखातीर पूर्वकर्माप्रमाण हो सिध्दांत मानचो पडटा अशें पुनर्जल्माचे पुरस्कर्ते मानतात.इतलेंच न्हय जाल्यार एकाच आवय-बापायगेर जल्माक आयिल्ल्या भिरग्यांमदीं विषम गूण आनी विषम परिस्थिती दिसता.पूर्वकर्मानुसार पुनर्जल्म हो सिध्दांत मानलो जाल्यार हे विषमतायेची कारणमीमांसा करपाक सोंपे जाता.समवसारांतली खंयचीच गजाल नश्ट जायना तशी ती नव्यानूय निर्माण जायना,पूण तातूंत बदल घडटात.हो विज्ञानीक सिध्दांत पुनर्जल्माच्या सिध्दांताक पुश्टी दिता.
पुनर्जल्म ह्या सिध्दांताक विरोध करपीय आसात.तांच्या मताप्रमाण पुनर्जल्म घेतिल्ल्या मनशाक फाटल्या जल्माचें स्मरम जावंक जाय आशिल्लें.तशेंच,आदलेच जीव पुनर्जल्म घेतात आसत जाल्यार मानवी लोकसंख्या इतली वाडची नाशिल्ली.पुनर्जल्माक विरोध करपी एक सबळ कारण दितात तें अनुवंशीकतायेचें.अनुवंशीकतायेच्या तत्त्वाप्रमाण थरावीक एका घराब्याची संतत,थरावीक असो अनुवंशीक गूण दाखयता.हो अनुवंशीकतायेचो गूण पुनर्जल्माच्या सिध्दांताक आड येता.
पुनर्जल्माच्या सिध्दांताचें शास्त्रीय विवेचन कुशीक सारलें जाल्यार ह्या सिध्दांताचें भारतीय समाजाचो परस्पर विरोधी अशे दोन परिणाम जाल्ले दिसतात.पुर्वकर्मा नुसार फलप्राप्ती जाता अशें गृहीत धरिल्ल्यान हातूंत बदल करपाचें आतां ईश्वर वा व्यक्ती ह्या दोगांयच्याय हातांत उरना असो समज करून वर्तमान जिवनाकडेन निश्क्रीय भावना दाखोवप जाता.हाका लागून प्राप्त परिस्थितीक शरण वचप आनी कसलेय हालचालीक वा बदलाक प्रोत्साहन दिवप ना अशी वर्तमानाची उपेक्षा करपी प्रवृत्ती तयार जाता.
ह्या सिध्दांताचो अपेक्षीत असो बरो परिणाम दिश्टी पडटा.कर्मानुसार फळ मेळटा अशें समजल्ल्यान मनीस सदाचरणी,सद्भावनी,सद्गुणी जावपाचो यत्न करता आनी ह्या यत्नांवरवीं आपलें फुडल्या जल्माचें प्रारब्ध जोडून दवरता.ताचे प्रवृत्तींतल्यान बरो असो समाज घडपाक मदत जाता.
मेल्ल्या मनशाचो आत्मो,वनस्पत वा मोनजातीच्या रुपान तशेंच आप्लया घराण्यांत जल्माक येवपी भुरग्याच्या रुपान पुनर्जल्म घेता,ही कल्पना खूबकडेन आसा.भुरग्याक मेल्ल्या मनशाचें नांव दवरपाफाटल्यान हीच कल्पना आसात.भाताभायर जगांतल्या आफ्रिकेंतल्या मंदिंगो,यू,एडो आनी इबो ह्या जमातींनी असो विस्वास आसा.आफ्रिका आनी अमेरिका हांगाचे आदिवासी लोक पुनर्जल्माच्या विस्वासान मेल्ल्या भुरग्यांक रस्त्याचे कुशीक वा आवयम्हऱ्यांत पुरतात.मध्य ऑस्ट्रेलिया आनी आफ्रिकेंत मेल्ल्यांक तांच्या जल्मसुवातीचेर पुरपाफाटल्यान होच विस्वास आसता.दक्षिण आफ्रिका,ओशिअॅनियेंत देवकल्पनेचो उगम पुनर्जल्माच्या सिध्दांतांकडेन लायला.
पुर्विल्ले युरोपी लोक पुनर्जल्म मानताले आसुंये.गॉल,थ्रेशियन आनी सिथियन लोक पुनर्जल्म मानताले.सुरवेक रोमी लोकांनी हें तत्त्व मानूंक नाशिल्लें पूण पायथागोरसाच्या प्रभावान हॉरिस,व्हर्जिल,ऑव्हिड हाणीं हें तत्तव मांडलां.ट्युटॉनिक लोकांनी मानिल्ल्याचीं उदाहरणां आसात.
-डॉ. अनंत राम भट.
-कों. वि. सं. मं.
