थरोवंक येता. काळाप्रमाण बदलत गेल्ले पुराण संहितेंक लागून पुराणांचो निश्चीत काळ सांगपाक मेळना. पूण पुराणांतल्या आनी पुराणाभायल्या पुराव्यांनी पुराणांचो काळ थरोवंक आदार जाता. विशिश्ट पुराणांनी विष्णुच्या खंयच्या खंयच्या अवतारांची चर्चा आसा, तातूंत देशांतल्या खंयच्या खंयच्या जातींजमातींचे आनी वंशाचे उल्लेख आसात, हांचेवयल्यान काळाविशीं अदमास करूं येता.
पुराणां पांच लक्षणांनी युक्त आसतात, अशें खुबशा पुराणांनी आनी च करून अमरकोशांत म्हळां. तीं पांच लक्षणां अशीं-सर्ग (निर्मिती), प्रतिसर्ग (प्रलयाउपरांत पुननिर्मिती), वंश (देवता, चंद्र-सूर्य हांच्या वंशांची म्हायती), मनवंतरां (मनूचे विशिश्ट कालखंड) आनी वंशानुचरित वा वंश्यानुचरित (सूर्य, सोम ह्या क्षत्रीय वंशांतल्या व्यक्तींचे इतिहास). 'वंशानुचारित' हाचे बदला 'भूम्यादे: संस्थानम्' (भुगोल) असो पाठभेदूय मेळटा. पूण हीं पांचूय व्याख्येंत पंचलक्षणांसयत हेर कांय विशयांचोय आस्पाव करून घेवपाखातीर भागवत आनी ब्रह्मनृवैवर्त हाणीं महापुराणांचीं लक्षणां धा आसता आनी उपपुराणांचीं पांच आसतात अशें म्हळां. भागवताच्या बाराव्या स्कंधांतलीं धा लक्षणां अशीं-सर्ग, विसर्ग (प्रलय, प्रलयउपरांत पुनर्निमिर्ती वा विंगड विंगड जिवांची निर्मिती), वृत्ती (उदर-निर्वाह), रक्षा (विश्वाची राखण करपाखातीर ईश्वरान घेतिल्ले अवतार), अन्तरां (मन्वंतरां), वंश, वंशानुचरित, संस्था (प्रलय), हेतू (निर्मितीक कारण थारपी अज्ञानी जीव) आनी अपाश्रय (जिवांचो आश्रय आशिल्लें ब्रह्म) भागवताच्या दुसऱ्या स्कंधांतलीं धा लक्षणां अशीं-सर्ग, विसर्ग, स्थान (वैकुंठविजय म्हळ्यार ईश्वराचो विजय), पोषण (भगवंताचो अनुग्रह), ऊती (कर्मवासना), मन्वंतरां, ईशानुकथा, निरोध (प्रलय), मुक्ती आनी आश्रय (परब्रह्म). पूण प्रत्यक्ष पुराणांनी मेळपी सगळ्या विशयांचो ह्या लक्षणांनी आस्पाव जायना.
खंयच्या पुराणान खंयचे देवतेक चड म्हत्व दिलां, तें पळोवन पुराणांचे वैष्णव, शैव, ब्राह्म अशे वर्ग केल्यात. मत्स्यपुराणा प्रमाण वैष्णव पुराणां हीं सात्त्विक; ब्रह्मदेव आनी अग्नी हांचें वर्णन करपी राजस; शिवाचें वर्णन करपी तामस आनी सरस्वती-पितर हांचें वर्णन करपी पुराणां हीं संकीर्ण आसात. तमीळ ग्रंथांनी आनी स्कंदपुराणांनी पुराणांचें शैव, वैष्णव, ब्राह्म,आग्नेय आनी सावित्र (सुर्याचीं) अशें वर्गीकरम मेळटा. गरूडपुराणांन सात्त्विक पुराणांचे आनीक तीन प्रकार केल्यात, तातूंत मत्स्य आनी कूर्म हांकां सत्त्वाधम, वायुपुराणाक सात्त्विकमध्यम आनी भागवत, गरूड, विष्णुपुराण हांकां सात्त्विक-उत्तम म्हळां. पूण प्रत्यक्षांत कूर्म आनी वायु हीं पुराणां शैव आशिल्ल्यान ही विभागणी शास्त्रशुध्द म्हणूंक येना. पद्यपुराणान पुराणांचें वर्गीकरण केलां. तें अशें-
सात्त्विक पुराणां-विष्णु, नारदीय, भागवत, गरूड, पद्म, वराह.
राजस पुराणां-ब्रह्मांड, ब्रह्मवैवर्त, मार्कंडेय, ब्रह्म, वामन, भविष्य.
तामस पुराणां-मत्स्य, कूर्म, लिंग. शिव, अग्नि आनी स्कंद.
व्यासान आख्यानां, उपाख्यानां, गाथा आनी कल्पशुध्दी ह्या विशयांच्या आदारान पुरासंहिता तयार केल्यो. पूण चड करून पुर्विल्लीं आख्यानां आशिल्लीं. स्वता पळयल्ले घडणुकेचें वर्णन हें उपाख्यान अशें एक मत आसा. वंश आनी वंश्यानुचरित हे पुराणांचे दोन म्हत्वाचे विशय आसात.हातूंत चडशीं क्षत्रियवंश आनी त्या वंशांतल्या राजांच्या चरित्रांचीं वर्णनां येतात. मत्स्य, वायु, ब्रह्मांड, विष्णु, भागवत, गरूड, आनी भविष्य ह्या सात पुराणांनी राजवंशाची म्हायती आसा. राजधर्म, काव्यशास्त्र, छंद:शास्त्र, व्याकरण, आयुर्वेद, पशुवैद्यक, वृक्षायुर्वेद, धनुर्वेद, धातुशास्त्र, रत्नविद्या, शिल्पशास्त्र, नृत्य-संगीत कला, वास्तुशास्त्र, मूर्तीशास्त्र, ज्योतिष, गणित, सामुद्रिकशास्त्र ह्या विशयांची चर्चा खुबशा पुराणांनी आयल्या. पांयांक लेप लायतकच अर्ध्या दिसांत हजारांनी योजना चलूंक शकपाची अनुलेपनविद्या, वशीकरणविद्या, अंतर्धानविद्या, धन वाडोवन दिवपी पद्मिनीविद्या, स्वेच्छा-रूपधारिणीविद्या, त्रैलोक्यविजयविद्या अशा विंगड विंगड विद्यांची म्हायती पुराणांनी आयल्या. धर्म हें पुराणांचें एक लक्षण आशिल्ल्याचें मत जयमंगला टिकेंत आसा. सद्या उपलब्ध आशिल्ल्या पुराणांनी धर्मशास्त्रांतल्या विशयांची खूब चर्चा आसा. वादिक धर्मांतल्या यज्ञ, होम सारकिल्या लिधीचें म्हत्व उणें करून हिंदू धर्माक एक नवें मोडण दिवपाचें काम केलां. वैदिक मंत्रांवांगडा पौराणिक मंत्र वापराक लागले आनी देवपुजा, राज्यभिशेक, मुर्तिस्थापना अशी पौराणिक पद्दत फुडें आयली. पुराणांनी पुण्यप्राप्तीचे खूब सोंपे मार्ग दाखयलें. तरातरांचीं व्रतां आनी उपासना सांगल्यो. उपासाचें म्हत्व वाडयलें.
तीर्थत्रांचो महिमा सांगपी स्वतंत्र माहात्म्यां खुबशा पुराणांनी आसात. भक्तीचें माहात्म्यूय पुराणांनी वाडयलें. जप, नामस्मरण, मूर्तिपुजा, देवळांची निर्मिती हांकां पुराणांतल्यान उर्बा मेळ्ळी. पूर्तधर्म म्ह्ळ्यार तळयो, बांयो, धर्मशाळा निर्माण करून परोपकार करप पुण्यकारक आशिल्ल्याचें ताणीं सांगलें. अन्नदान हें सगळ्यांत पुण्यकारक मानून ताचें म्हत्व वाडयलें. श्राध्दांचीं आनी त्या वेळच्या अन्नदानांचीं वर्णनां केलीं. धर्म, अर्थ, काम आनी मोक्ष हांचे विस्कटावणे वांगडाच चार वर्ण आनी चार आश्रम हांच्या कर्तव्यांची चर्चा केली. निश्काम कर्मयोगाचेंच म्हत्व सांगलें. ईश्वरी अवतारांचें वर्णन हो पुराणांतल्यो म्हत्वाच्यो देवता आसात. सांख्य, योग, वेदान्त ह्या दर्शनांतल्या तत्त्वांचें विवेचनूय पुराणांनी आयलां. बागवत, पांचरात्र, पाशुपत, कपालिक, संत्रीक ह्या संप्रदयांचीं वर्णनांय पुराणांतल्यान आयल्यांत. धर्मशास्त्रांतल्या ह्या विंगड विंगड विशयांची विस्कटावणी करतना शेंकड्यांनी पुराणकथांचो आदार घेतला. ब्रह्मांड रचना आनी भुगोल होय पुराणांचो एक म्हत्वाचो विशय. ताचेभायर स्वर्ग, नरक, ब्रह्मलोक, पितृलोक हांचींय वर्णनां पुराणांनी मेळटात.
पुराणांची उत्पत्ती दैवी आसून, पुराणां हीं वेदांभाशेनूच अपौषेय आनी अनादी आसात. वेदांपरस पुराणां श्रेश्ठ आसात. पुराण हें काळीज आसा. पुराण आयकुपी मनशांचीं सगळीं पातकां नश्ट जातात अशी पुराणांची स्तुती केल्या. पुराण वाचता त्या मनशाक पुराणिक वा पौराणिक म्हण्टात. भारतांत शेंकड्यांनी वर्सांसावन पुराणिकान देवळांत जमिल्ल्या भक्तांसामकार पुराण वाचपाची प्रथा आसा.
अठरा पुराणांची म्हत्वाचीं खाशेलपणां अशीं आसात-
ब्रह्मपुराण- हें पुराण ब्रह्मदेवान दक्षाक सांगिल्ल्यान ताक ब्रह्मपुराण अशें नांव मेळ्ळें. पुराणांचे यादींत हें पुराण पयलें आशिल्ल्यान ताका 'आदिपुराण' आनी तातूंत सुर्याची उपासना वर्णिल्ली आशिल्ल्यान ताका 'सौरपुराण' अशींय नांवां आसात. आदूपुराण आनी सौरपुराण नांवाच्या आदिपुराणांसावन हें पुराण वेगळें आसा. ह्या पुराणांत २४५ अध्याय
