चड भर दिल्लो.
१८७० हें ताचे जिणेतलें काळखी वर्स. ह्या वर्सातृचे सुरवेक कांय दिसाभितरुच ताच्या बापोलयाक, चुलतेक आनी आवयक मरण आयलें. हाचो ताका धक्को बशिल्ल्यान ताचे कुडीच्या सकयल्या भागाक आर जाली. ह्या अपघातांतल्यान आपल्याक सांवरुन घेता आसतनातच रोखडेंच फ्रॅंको - परशियी झूज सुरु जालें. ह्या झूजाक लागून फ्रांसाची पुराय स्थिती इबाडील्ली. ह्या झुजाचे वायट परिणाम ताणें Inpressions de Ia guene(Inpresions of war), Les Destins(The Destinees), France, Justice, Happiness, Les Epreues ह्या कविता झेल्यांनी मांडल्यात.
फ्रॅंच पारानादसियन चळवळीचो तो मुखेल वांटेकार आसलो. ताणें आपल्या कवितांनी सोबीतकाय आनी सौंदर्य हांचेमदीं संतुलन करुन अदभूतकायेक विरोध केल्लो दिश्टी पडटा. एहिक आनी सैमीक प्रगती वांगडाच जावंक शकात अशी ताची खात्री आशिल्ली. Que sais-je? (What do i know? 1896)आनी La Vraise (true Religion 1905) ह्या आपल्या निमाण्या कवितांनी ताणें वास्वाकवाद, तत्वगिन्यान आनी विज्ञानीक प्राप्तींचेर भर दिलां.
खाशेली अशी कवितांची रचणूक जातूंत उंचेले आदर्श, फिशालकाय, सोबीत गुणांचे पुरावे मेळटात, तेचपरी जातूंत भावना आनी बुद्द हांचो समतोल आसा, ह्या गुणांक लागून १९०१त ताका साहित्याखातीर आशिल्लो नोबॅल पुरस्कार फावो जाला.
-कों.वि.सं.मं.
प्रेगल, फ्रिट्स :(जल्म: ३ सप्टेंबर १८६९, लायबाख(ऑस्ट्रीया); मरण: १३ डिसेंबर १९३०, ग्रास्त). ऑस्ट्रीयी रसायनशास्त्रज्ञ. तेन्नाचें लायबाख आनी आतांचे युगोस्लावियांतले ल्युब्ल्याना हे सुवाते वयल्यान जिम्नेशियमांतल्यान (विद्यापीठपूर्व महाविद्यालयांतल्यान) तो पदवीधर जालो. १८९४त ताणें ग्रात्स विद्यापीठाची एम.डी.पदवी मेळयली. ग्रात्स शारांत ताणें दोळ्यां वैजाचें काम केलें. थंय तो शरीर क्रियावैज्ञानीक रसायनशास्त्रांत संशोधन करुंक लागलो. ताणें कॉलिक आम्लाच्या विक्रियांविशी संशोधन केलें. मनशाच्या मुतांतलें 'कार्बन: नायट्रोजन' हें प्रमाण उच्च किद्याक आसता, हाचीं कारणां ताणें सोदून काडलीं. ह्या सोदाक लागून १८९९त तो ग्रात्स विद्यापीठांत शरीरक्रियाविज्ञानाचो व्याख्यातो जालो. १९०४त तो जर्मनीक गेलो. थंय ताणें शरीरक्रियावैज्ञानीक रसायनशास्त्र, भौतीक रसायनशास्त्र आनी कार्बनी रसायनशास्त्राचो अभ्यास केलो.
१९०४त तो परतो विद्यापीठांत आयलो आनी विद्यापीठाच्या वखदी- रसायनीक प्रयोगशाळेंत काम करुंक लागलो. थंय ताणें पित्तम्हाचो अभ्यास केलो. ताणें प्रथीन रसायनशास्त्रांतूय संशोधन केलें. हो अभ्यास करता आसतना तेन्नाच्यो कार्बनी विश्र्लेशणाच्यो पद्दती ताका खूब किचकट दिसपाक लागल्यो. तशेंच अशा विश्र्लेशणाखातीर विश्र्लेशण करपाचो पदार्थ व्हडा प्रमाणांत लागता. देखून उण्यांत उण्या नमुन्याचें विश्र्लेश्ण करपाचे पद्दतीचो सोद ताणें लायलो. प्रेगल हाचें पद्दतीचें खाशेलेपण म्हळ्यार विश्र्लेश्ण करपाखातीरचो नमुनो १-३ मिग्रॅ. इतलो पुरो जाता. तशेंच निश्कर्श बेगीन मेळटात. ९१०त तो इन्सब्रुक विध्यापीठांत वखदी रसायनशास्त्राचो प्राध्यापक जालो. थंय ताणें डब्लू. एच. कुहलमान हाच्या पालवान १०.००१ मिलीग्रॅम इतलें सुक्ष्म वजन करपी तागडी सोदून काडली. ताणें कार्बनी पदार्थांतलें कार्बनी आनी हायड्रोजन हांचें आशिल्लें सुक्ष्म प्रमाण थरोवपाच्यो पद्दती सोदून काडल्यो.
वैश्र्लेषिक रसायनशास्त्रांतल्या ताच्या म्हत्वाच्या सोदाखातीर ताका १९२३ वर्साचो रसायनशास्त्राचो नोबॅल पुरस्कार फावो जालो. कार्बनी पदार्थाच्या सुक्ष्म- विश्र्लेषण तंत्रांतले सुदारणेखातीर प्रेगल सगळ्याक नामनेक पावलो. ताच्या ह्या कार्याक लागून विज्ञान आनी उद्देग हांचे उदरगतीक चालना मेळ्ळी. जीवनरसायन शास्त्रांतले मुलावे कार्य आनिकूय सोंपे जाले. १९३३त, ताका 'व्हिएन्ना अॅकॅडेमी ऑफ सायन्स' संस्थेन रसायनशास्६ाचें लिवेन इनाम दिलें. गटिंगेन विद्यापीठान ताका १९२०त तत्वगिन्यानाची पदवी दिली. १९१७त ताणें Die quantitative Organistic Microanalyse हो ग्रंथ उजवाडायलो. साबार भाशांनी ताचे अणकार जालें.
-कों.वि.सं.मं.
प्रेमचंद :(जल्मः 31 जुलय 1881,लमही,जि.पांडेपूर, फत्तर प्रदेश, मरणः ८ ऑक्टोबर १९३६ बनारस).
नामनेचे हिंदी- उर्दू कादंबरीकार आनी कथालेखक. ताचो बापूय
अजायब राय हो पोस्ट खात्यांत आशिल्लो. ताचें आवयचें नांव आनंदी. प्रेमचंदाचें मूळ नांव धनपतराय. सरकारी चाकर आशिल्ल्यान ताणें 'नबाबराय'ह्या टोपण नांवान बरोवपाक सुरवात केल्ली. पूण फुडें १९०९त 'सोजे वतन'हो उर्दू कथा झेलो, तातूंतल्यान खर राश्ट्रीय भावनांक लागून सरकारान जप्त केल्ल्यान ताका 'नबाबराय' हें नांव सोडून दिवचें पडलें. ताच्या एका इश्टाचे सांगणेवयल्यान ताणें प्रेमचंद हें नांव आपणायलें.
ताचें भुरगेपण खेड्यांत गेलें. भुरगेपणांत तो एक बुदवंत आशिल्लो. पिरायेच्या पंदराव्या वर्सा ताचें लग्न जालें. पूण बायलेकडेन पटनाशिल्ल्यान तिका सोडचीट दिली आनी शिवरानी देवी हें तरणे विधवेकडेन तो लग्न जालो. हें ताचें लग्न सुखाचें थारलें.
सुरवेक आठ वर्सां ताणें फार्सी शिक्षण घेतलें. उपरांत इंग्लीश शिक्षण घेवन तो १८९७त मॅट्रीक पास जालो. १८९९त तो शिक्षक जालो. १९००त ताणें बराइचाक सरकारी शाळेंत सहाय्यक सि७काची नोकरी धरलीं. १८१०त तो इंटर परिक्षा पास जालो आनी १९१९ वरेसा ताणें बी.ए. ची पदवी घेतली. ुपरांत साबार शिक्षणीक संस्थानीं ताणें शिक्षक म्हणून काम केलें. उपरांत तो मुक्याध्यापक आनी शाळेचो उपनिरीक्षकूय जालो.
मर्यादा, माधुरी, हंस जागरण ह्या नेमाळ्यांचें ताणें अदीमदीं संपादनूय केलें. १९३४त मुंबयचें चित्रपट सृश्टींत यवपाचो ताणें यत्न
