राजवटीभशेन दक्षिणेतली बहामनी, कुतुबशाही, अदिलशाही ह्या राजवटींचेरुय इतिहाग्रंथ बरयल्यात.तातूंतलो इब्राहीम अदिलशाह म्हळ्यार अदिलशाह दुसरो हाच्या आलाशिऱ्या आशिल्ल्या फरिश्ता हाणें बरयल्लो ‘गीशने इब्राहीमा’ ह्या ग्रंथाची खूब नामना आसा.
सुफी पंथियांतलो सगळ्यांत पोरणो ग्रंथ ‘कश्फूल महजुब’ हो गजनवी राजवटींत जावन गेल्ल्या हुज्वीरी ह्या ग्रंथकारान बरयलो. ह्या ग्रंथात सुफी तत्वगिन्यानाची विस्कटावणी केल्या. तशेंच ख्वाजा मीर नाहिसर अंदलीब हाचो ‘नालए - अंदलीब’ मीर दर्द हाचो ‘इल्युल किताब’ आनी शेख अहमद सरहिन्दू हाचो ‘मकतूबात’ हे ग्रंथ खूब म्हत्वाचें.
इन – अल अरबी हाणें पयली अरबी भाशेंत इस्लामी तत्वज्ञानांतलो अद्वैतवादाचो सिध्दांत माडलो. ताचो तेराव्या शेंकड्यांत ल्हव- ल्हव भारतभर फार्सी भाशेंतल्यान प्रसार जालो. चवदाव्या शेंकड्यांतलो नामनेचो गुढवादी ग्रंथकार मसऊद बेग हाणें इब्न-अल अरबीच्या विचारान प्रभावीत जावन ‘मिरअतउल अरिफनी’ हो गद्य ग्रंथ बरयलो.सूफी विचारवंतांचे माळेंतलो निमाणेचो भारतीय तत्वज्ञ म्हळ्यार शाह वलीयुल्लाह. ‘कुर्आन शरीभ’ हाचो फार्सीत अणकार करपाचो पयलो मान शाह वलीयुल्लाह हाकाच वता. सुफी संतांची चरित्रां आनी वचनां हांचेरुय बरेंच लिखाण भारतीयफार्सी साहित्यांत जालां. तातूंतले सिअर- उल् –अवलिया, सियर-उळ-आरफिनी, अखबार-उल-खयार हे नामनेचे चरित्रग्रंथ. कांय सुफी ग्रंथकारांचे विचारसरणेचेर भारतीय वेदान्ताचो आनी तत्वज्ञानाचो परिणाम जालो. मुहमंद गौस हाचो ‘बहल-उल-बहरैन’ ह्या ग्रंथातल्यान वेदान्त आनी मूळ सुफी तत्वज्ञान हातूंतल्यासमान तत्वांचेर भर दिल्लो दिसता. ह्याच काळांत फार्सी कोशकारांनी जे कोश रचले, तांकां भारतांतूच न्हय जाल्यार इराणांत लेगीत संदर्भग्रंथ म्हमून मान्यताय मेळ्ळी. चवदाव्या शेंकड्यासावन एकुणीसाव्या शेंकड्या मेरेन शंबर फार्सी शब्दकोश तयार जाल्ल्याचें दिसता. सगळ्यांत पयलीं अल्लाउद्दीन खिल्जी हाच्या काळांतलो फक्रुद्दीन कव्वास हाणें बरयल्लो फरंगनामा आनी शब्दकोश उल्लेख करपासारकें आसात. उपरांत दिल्लीच्या बदर मुहंमद हाणें 1419 वर्सा ‘अदबुल फुझला’ हो शब्दकोश तयाक केलो.तशेंच जमालुद्दीन –इंजू हाचो फरहंगे जहांगिरी, अब्दुर्रशीद हाचो फरहंगे रशीदी, मुहमंद हुसेन तब्रीजी हाचो बुर्हाने कातिअ, अजीज जंग बहादूर हाचो ‘आसीफ- उल- लुगात’, टेकचंद बहार हाचो ‘बराहे आजम’ हे शब्दकोशूय म्हत्वाचे मानतात.
कथासाहित्यांत झियुद्दीन नकशवी हाच्या ‘तूतीनामा’ ह्या ग्रंथाचो मुजरत उल्लेख करुंक जाय. अकबार बादशाहाचे विनवणे वयल्यान फैजी, बदाउनी आनी मुल्लाशेरी ह्या तिगांयनी मेळून ‘महाभारताचे रइनामा’ हो फार्सी अणकार केलो. तशेंच, बदाउनी हाणें ‘सिहासनद्वारत्रिशिंका’ आनी ‘कथासरितसागर’ ह्या संस्कृत ग्रंथाचे अनुक्रमान ‘नामाए- इ-खिरद-अफझा’ आनी ‘बहरुल-अस्मार’ ह्या नांवांनी अणकार केले. ताणें रामायणाचोय फार्सी अणकार केला. औरंगजेबाच्या काळांत संस्कृतांतली नचिकेत कथा रुपनारायण खत्री हाणें ‘हिकायते नसिकीत’ ह्या नांवान फार्सींत हाडली. तशेच, ‘वेताल पंचविशांतिका’ ह्या ग्रंथाचोय एका अज्ञात लेखकान फार्सींत अणकार केला. ‘मिताक्षरा’ ह्या संस्कृत विधीविंशीच्या ग्रंथाचोय ह्याच काळांत फार्सींत अणकार जालो.
जुहुरी इब्राहीम अदिलशाह (दुसरो) हाच्या दरबारी कवीन, गद्य साहित्यांत भारतांत खूब नामना जोडली. संस्कृत छंदशास्त्राचो ‘तुहफ्तल्हिन्द’ ह्या फार्सी अवताराक खूब नामना मेळ्ळी. अशे तरेचो हो फार्सींतलो एकूच ग्रंथ.
पत्रात्मक साहित्यांत अबुल फजल आनी औरंगजेब हांचीं पत्रां खास उल्लेख करपासारकीं आसात. नामनेचो गणिततज्ञ भास्कराचार्य हाच्या ‘लीलावती’ ह्या गणिताविंशीच्या ग्रंथाचो अबुल फैझीन अणकार केला. तशेंच अहोबल हाच्या ‘पारिजातक’ ह्या संगिताविंशींच्या ग्रंथाचो रोशन जमीर हाणें केल्लो अणकार उल्लेखनीय आसा.
हालींच्या काळांतूय भारतांतल्या नामनेच्या ग्रंथांचे फार्सींत अणकार जातात. अशा लिखाणांत अली आगर हिकमत हाणें केल्लें ‘शाकुंतला’ चो अणकार आनी तफझ्झली हाणें केल्लो पं जवाहरलाल नेहरु हाचे आपजिणेचो अणकार प्रसिध्द आसा. -कों.वि.सं.मं.
फाल्गुन : हिंदू कालगणनेप्रमाण वर्साचो बारावो म्हयनो म्बळ्यार निमाणो म्हयनो. ह्या म्हयन्याच्या अदमासाक (पूर्वा वा उत्तरा) चंद्र फाल्गुनी नक्षत्रांत आसता. देखून ह्या म्हयन्याक फाल्गून हें नांव पडलें. ह्या म्हयन्याक तपस्य अशें दुसरेंय नांव आसा. शिशिर ऋतुंतलो हो दुसरो म्हयनो. ह्या म्हयन्यांतली पुनव आनी उमास ह्यो तिथी 14 मन्वादि तीथींतल्यो (नमवंतरांच्या सुर्वेच्या तिथींतल्यो) आसात. ह्या म्हयन्याचे पुनवेक होळी, वद्य पाडव्याक धूळवट आनी वद्य पंचमीक रंगपंचम ह्यो परबो येतात. तेभायर शुध्द दिव्तियेक श्री रामकृष्ण परमहंस हाची जयंती. दक्षिण भारतांतले चडशा देवस्थानांचे उत्सव ह्या म्हयन्यांत येतात. भारताच्या राश्ट्रीय पंचांगाचो फाल्गून म्हयनो 30 दिसांनी आसून तो चार वर्सांनी एकदां येवपी वर्सांत 19 आनी हरशीं 20 फेब्रुवारीक सुरु जाता.
-कों.वि.सं.मं.
फाशांचो खेळ : फांशांच्या आदारान खेळपाचो हो खेळ. फासो म्हळ्यार ल्हनशी चैखण वा आयताकृती घूल. हे घुलयेच्या सय वटांनी एक सावन स मेरेन तिचे काडिल्ले आसतात. हे तिबे अशे तरेन काडटात, खंयच्याय दोन उरफाट्या वटांनच्या तिब्यांनी बेरीज सात आसता. अशे एक वा ताचेपरस चड फाशे हातांत घेवन वा फाशें पात्रांत घालून ते खुळखुळावन सपाट अशा भागार उडयतात. उपरांत फाशांचो उपेग दैवाचेर वा योगाचेर आदारीत वा जुगाराच्या खेळांत करतात.
पुर्विल्ल्या काळासवन मनीस फाशांचो उपेग करता. ग्रीक तत्वगिन्यानी सॉफोक्लीस हाच्या मतान ग्रीसांतल्या पॅलमीडीझ हाणें इ.स. आदीं सुमार 1244त फाशांचो सोद लायलो, जाल्यार ग्रीसी इतिहासकार हिरोडॉटसाच्या मतान लिडियन लोकांनी फाशांचो सोद लायलो.
पूण ह्या काळाच्या आदल्या तेंपार पसून फाशांचो उपेग जातालो असो पुरावो मेळटा. खूब पुर्विल्ल्या आदीमानवी टोळ्यांमदीं यातुविद्येंतलें एक साधन म्हणून फाशांचो वापर जातालो आसुंये. जायत्या आदीम जमातींनी फाशांचो जुगारी खेळ खेळटाले. देखीक- अमेरीकी, इंडीयन, अझटॅक, माया, एस्किमो, आफ्रिकी जमातींनीय हो खेळ खेळटाले.
