रतलामाक तीरंगी ठशे तयार करपाची प्रक्रिया (थ्री कलर प्रॉसॅस) प्रकाश शिलमुद्रण (फोटोलियो) आनी छायाचित्रण आदी मळांचेर प्रयोग करपाची संद मेळ्ळी. कांय जीस ताणें बडोद्याक धंदेकार, छायाचित्रकार तशेंच रंगमाचयेचो नेपथ्यकार म्हणून काम केलें. 1872त अहमदाबादेक भरिल्ल्या एका उद्देगीक प्रदर्शनांत ताणें धाडिल्ल्या आदर्श घराचे प्रतीकृतीक भांगरा पदक मेळिल्लें. 1909त ताणें एका जर्मन जादुगराकडल्यान शिक्षण घेतलें. ताचे पयले बायलेक मरण आयिल्ल्यान 1903 वर्सा तो दुसरे खेपे लग्न जालो. त्याच वर्सा सरकाराच्या पुराणवस्तू संशोधन खात्यांत प्रारुप्रकार आनी ढायाचित्रकार म्हणून नोकरी मेळ्ळी. हे नोकरेक लागून ताका भारतांतलीं जायतीं वास्तूशिल्पां पळोवंक मेळ्ळीं. 1906 त ताणें वंगभंग चळवळीच्या निमतान आपल्यो सरकारी नोकरेचो राजिनामो दिलो. 1908 ताणें लोणावळ्याक ‘फाळके एनग्रेविंग अड प्रिंटिग प्रॅस’ हो धंदो सुरु केलो. तिचेंच रुपांतर फुडें लक्ष्मी आर्ट प्रिंटिंग वर्क्स हातूंत जालें. 1909त जर्मनीक वचून ताणें तारंगी मुद्रण प्रक्रियेचें आर्विल्लें शिक्षण घेतलें. 1910त ताणें सुवर्णमाला नांवाचें पुराय कलापूर्ण अशें मराठी गुजराती म्हयनाळें सुरु केलें.
15 एप्रील 1911 ह्या दिसा मुंबय गिरगावांतल्या अमेरिका इंडीया सिनेमॅटोग्राफी ह्या तूंबूबगर आशिल्ल्या चलचित्रघरांत ख्रिस्ताची जीण हो अर्द वराचो मूकपट पळेलो. तातूंतल्यान स्फूर्त घेवन स्वदेशी चित्रपट काडपाचें ताणें थरयलें. ते नदरेन ताणें रातदिस चित्रपट निर्मीतीविंशीं अभ्यास सुरु केलो. 1 फूरुवारी 1912त तो इंग्लंडाक गेलो. थंयसावन आपल्याक जायती यंत्रसामुग्री घेवन तो भारतांत आयलो. जून- जूलय म्हयन्यांत ताणें ‘रोपट्याची वाढ’ हो एका मिनटाचो लघुपट तयार केलो. उपरांत रोखडोच तो व्हड चलचित्राचे निर्मीतीकडेन लेखक, छायालेखक, रंगभेस करपी, कला दिगदर्शक, रसायनकार, संकलनकार आदी सगल्यो भुमीका ताणेंच केल्यो. ह्या चलचित्राखातीर ताका बायल कलाकार मात मेळ्ळीना. हे अडचणीक फाठीं उडोवन ताणें दादरच्या मुखेल रसत्यार आपलें चित्रपट निर्मीती घर सुरु केलें आनी भारताचें पयलें चलचित्र ‘राजा हरिश्र्चंद्र’ स म्हयन्यानी पुराय केलें. मुंबय त्या वेळार सॅंडहर्स्ट रोडार आशिल्ल्या नानासाहेब चित्रे हाच्या कॉरॉनेशन थिएटरांत 3 मे 1913 ह्या दिसा तें चलचित्र दाखयलें.
पुराणीक चलचित्र निर्मुपाक ताका देवळां, घाट आनी सैमीक वाठाराची गरज आशिल्ल्यान तो नाशिकाक गेलो. थंय ताणें आपलो दुसरो चित्रपट ‘मोहिनी भस्मासूर’ निर्मून जानेवारी 1914 कॉरॉनेशन थिएटरांत दाखयलो. जून 1914त ताणें ‘सत्यवान सावित्री’ बो आनीक एक चित्रपट तयार केलो. ह्या चित्रपटाक ताका पुराय तरेन यश मेळटकच नवी यंत्रसामुग्री हाडपाक आनी भारतीय चित्रपटाक परदेशांत वाव मेळची ह्या हेतात तो परत इंग्लंडाक गेलो. थंयच्या दोन निर्मात्यांनी ताका थंय भारतीय कथाप्रसंगाचेर चित्रपट करुंक सांगलें . ते खातीर तें पुराय खर्च करुंक आनी ताका नोकरी दिवंक तयार आशिल्लें. पूण फाळकेन तें मान्य केलेंना आनी तो भारतांत आयलो.
भारतांत येतकच तो लघुपट- व्यंगपटावट्यां घुंवलो. दोन वर्सांमदीं ताणें आगकाड्यांची मौज, नाशिक-त्र्यंबकचे देखावे, तळेगांव कांच कारखानो, केल्फाचो जादू, लक्ष्मीचो गालिचो, धूम्रपान लिला, सिंहस्य पर्वणी, चित्रपट कसो तयार करतात, कार्तीक पुर्मिमा उत्सव, धांदळी भटाचें गंगास्थान, संलग्न रस, स्वपविहार हे शिक्षणपर आनी म्हयतीपर लघुपट ताणें तयार केले. हाका लागून अनुबोध पटाच्या जनकत्वाचोमान ताका वता. उपॉरांत ताणें 19 सप्टेंबर 1917 ह्या दिसा ‘लंका दहन’ हो चित्रपट तयार करुन प्रदर्शीत केलो. ह्या चित्रपटाक खूब नामना मेळ्ळी. ताचें हें यश पळोवन ताका अर्थीक आदार दिवपाखातीर लोकमान्य टिळकान फुडाकार घेवन शेठ मोहनदास रामजी आनी शेठ रतन टाटा आदींच्या आदारान पांच लाख रुपया भांडवल उबें करुन ‘फाळकेन फिल्म लिमीटेड’ ही संस्था उबारपाची येवजण आंखली, पूण ही येवजण चालीक लागली ना. फुडें वामन श्रीधर आपटे, माया शंकर भट्ट, माधवजी जयसिंग आनी गोकुळदास दामोदरदास भांडवलदाराचे भागीदारीन 1 जानेवारी 1918 ह् दिसा ‘फाळके फिल्मस’चें रुपांतर हिंदूस्थान सिनेमा फिल्म कंपनींत केलें. तेन्नाच ताणें नाशिकाक चलचित्रपट निर्मीती घर बांदलें. हे संस्थेच्या ‘श्रीकृष्णाजल्म’ (ऑगस्ट 1918) आनी कालियामर्दन (मे 1919) ह्या फाळकेन दिगदर्शीत केल्ल्या दोनूय चलचित्रांक यश मेळ्ळे. उपरांत तो नाशिकाक गेलो थंय ताणें ‘रंगभूमी’ हें नाटक बरयलें. 1922 तो परत हिंदूस्थानफिल्म कंपनींत आयलो आनी ‘महनंदा’ (1923) सारक्या दर्जेदार अशा आडतीस चलचित्रांक दिग्दर्शन केलें. 1918 ते 1934 ह्या काळांत हिंदूस्थान फिल्म कंपनींत वट्ट 97 चलचित्रां काडलीं. तातूंतल्या 40 चलचित्रांक फाळकेन दिगदर्शन केलें. ते भायर गंधर्वाचा स्वपन विहार, खंडाळा घाट, विंचवाचा दंश, विचीत्र शिल्प, खोड मोजली, वचन भंग आदी लघुपटूय ताणें दिग्दर्शीत केलें. ताणें दिगदर्शित केल्लो ‘सेतूबंधन’ हो हिंदूस्थान फिल्म कंपनीचो निमाणो चित्रपट पिरायेच्या 60व्या वर्सा आपलो आदलो अणभव लक्षांत घेवन ताणें एनॅमल बोर्ड प्रोडक्शन सुरु केलें. तेन्नाच कोल्हापूर चलचित्र निर्मीतीखातीर ताका आपयलो. गंगावतरण 1937 हो कोलेहापूर सिनेटोनाखातीर ताणें दिग्दर्शीत केल्लो पयलो बोलपट.
भारतीय चलचित्र वेवसायाक 25 वर्सां पुराय जालीं देखून 1939 एप्रील- मे त एक कार्यक्रम घडोवन हाडून ताचो सत्कार केलो आनी ताका 5,000 रुपयांची थैली अर्पण केली. दादासाहेब फाळकेच्या जल्मशताब्दी वन 1970 चलचित्र सृश्टींत बरें काम केल्ल्या कालाकारक ‘दादासाहेब फाळके’ हो पुरस्कार दितात.
-कों.वि.सं.मं.
फॉकनर, विल्यमः (जल्मः 25 सप्टेंबर 1897, न्यू आल्बनी, मिसीसीप्पी, मरणः 6 जुलय 1962 ऑक्सफर्ड)
नोबॅल पुरस्कार फावो जाल्लो संवसारीक नामनेचो अमेरिकी कादंबरीकार तो ल्हान आसतनाच ताचो घराबो ऑक्सफर्डाक आयलो. थंयच ताणें आपलें शालेय शिक्षण पुराय केलें. पूण ताका शिक्षणाची व्हडलीशी आवड नाशिल्ल्यान ताणें तें मदींच सोडून दिलें. 1918त पयल्या म्हझुजाच्या कामांत ताणें कॅनडांतले शाही वायुसेनेंत छात्र म्हणून प्रवेश घेतलो. पूण ताचें प्रशिक्षण पुराय जावंचे आदींच पयलें म्हाझुज सोंपले. झुजा उपरांत खास प्रवेश नेमांच्या आदारावरवीं ताणें मिसिसिप्पी विद्यापीठांत प्रवेश घेवन स्पी आनी फ्रांसेझ भासांचो अभ्यास केलो. 1920 वर्सा तो न्यूयॉर्क शारांत आयलो. थंय ताका साहित्कांचो सांगात मेळ्ळो. ‘मार्बल’ हो ताचो पयलो कवितांझेलो 1924 उजवाडा
