फियाल्ल्यु नेरकीसो आर्कांज्यु : (जल्म: कळंगूट, मरण: 1895).
गोराय आनी दाबुलचो धर्मप्रचारक. घाट नगरांत ताणें व्हिकार जनरल म्हणून काम केलां. 1891-95 ह्या काळांत तो गोंयचे आर्किडायोसिझाचो व्हिकार जनरल आशिल्लो. तेचपरी ताणें तीन वर्सा पोट्रीआर्क डी. वालेन्ते हाचे फाटल्यान हे आर्किजयोसिझाचो सांबाळ केलो.
-कों.वि.सं.मं.
फिराक गोरखपुरी : (पळेयात गोरखपुरी फिराक).
फिरीस्ता- 1 : (जल्म : 1550, आस्ताराबाद, इराण, मरण : 1623, विजापूर)
भारतांतले मध्ययुगीन मुसलमानी रियासतीचो फार्सी इतिहासकार. ताचें पुराय नांव मुहम्मद हिंदू शाह. पूण फिरीस्ता ह्या नांवानूच ताची चड नामना आसा. ताच्या जल्ममरणाच्या वर्साविंशी तज्ञामदीं एक मत ना. ल्हान आसतनाच तो. ताचो बापूय गुलाम अली हाचेवांगडा हिंदूस्थानांत आयलो. अहमदनगरचो पयलो मूर्तजा निजामशाह हाणें ताच्या बापाक आपल्या भुरग्याक फार्सी शिकोवपाक नेमलो. पूण ताका रोखडेंच मरण आयलें आनी फिरीस्ता पोरको जालो. तेन्ना मूर्तजा निजामशाह हाणें ताका आदार दिलो. आपल्या विस्वासांतलो सेवक म्हणून फुडें ताणें ताचेकडेन संरक्षण पक्षकाचें फुडारपणाक सोंपयलें. (1587).
फुडें मुर्तजा आनी मिरान हुसैन हांचेमदीं गाद्योखातीर वितुश्ट आयलें. (1588-1589). तें पळोवन फिरिस्ता विजापूराक गेलो. थंय सुलतानाच्या दिलावरखान ताका सैन्यांत नोकरी दिली. अदिलशाहान (1580-1697) ताची वळख करुन दिली. फुडें दिलवारखानान ताका सैन्यांत नोकरी दिली. अदीलशाहान ताका मीक खूंद (मीराखांद) हाणें बरयल्ल्या ‘रौजतुस्सफा’ ह्या ग्रंथाची प्रत दिली आनी भारतांतल्या मुसलमानांचो अधिकृत इतिहास बरोवंक सांगलें. इब्राहीम अदीलशाहाच्या आदेशावयल्यान ताणें वेगवेगळ्या कामानिमतान सिंध, उत्तरप्रदेश, गुजरात, माळवा, बिहार आदी वाठारांनी भोंवडी केली. हे भोंवडेंत ताणें ताच्या वाठारांतल्या इतिहास बरपाक उपेगी अशा म्हत्वाच्या घडणुकांनी नोंद करुन दवरलीं. 1606त ताणें तारीख-ई-फिरिश्ता हो एक म्हत्वाचो ग्रंथ फार्सी भाशेंत बरयलो. हो ग्रंथ गुलश्न- इ-इब्राहीमी आनी तारीख-ई-नवरस-नामा ह्या नांवांनीय वळखतात. प्रस्तावना आनी उपसंहार सोडून वट्ट 12 प्रकारणांनी गझनी, लाहोर, दिल्ली मोगलावांगडा मुसलमान राजवटींची म्हायती आसा. प्रकरण तीन हातूंत हिदुस्थानांतल्या गुलबर्गा, विजापूर अहमदनगर, बिदार, एलिचपूर, गोवळकोंडे ह्या राजधानी आशिल्ल्या मुसलमानीं रियासतींचो विस्तारान, इतिहास आसा. चार ते धा प्रकरणांनी गुजरात, माळवा, खानदेश, बंगाल, बिहार , मुलवान, सिंध आनी काश्मीरच्या मुसलमान राजवंशाचो विस्तार दिला. इकरावेंप्रकरण मलबराविंशीं आसून बारव्या प्रकरणांत हिंदुस्थानांतल्या त्या काळांतल्या संतमहतांची म्हायती आसा. उपसंहारांत भारताची भुगोलीक चड करुन हवामानाविशीं म्हायती मेळटा. ह्या ग्रंथाखातीर ताणें सुमार 35 पोरण्या संदर्भग्रंथाचो उपेग केल्ल्याचें प्रस्तावनेंत म्हळां. पूण प्रत्यक्षांत ताणें ताचेपरसूय चड ग्रंथ वापरल्यात अशें दिसता. अहमदनगराक आसतना ताणें मानवी वैजकीचो अभ्यास केल्ल्याचें दिसता. ताच्या इरिक्तयारांत-ई- कसिमी वा दस्तरुल अतिव्बा नांवाच्या ग्रंथात वागभट, चरक आनी सुश्रुत हांचो संदर्भग्रंथ म्हणून आदार घेतिल्ल्याचो उल्लेख मेळटा. ताच्या सुरवातीच्या प्रकरणांचो इंग्लीश अणकार कर्नल डोव्ह हाणें 1768त केला. दक्षिणेकडल्या इतिहासाविशींच्या प्रकारणाचो अणकार कॅप्टन जॉनथन स्कॉट हाणें 1794त केला. जाल्यार पुराय ग्रंथाचो इंग्लीश अणकार जनरल जे ब्रिग्ज हाणें 1819त केला.
फिरिस्ता-2 : इस्लाम धर्मांत सांगिल्लो देवदूत. त्या धर्मांत उजवाडापसून ताची उत्पती मानल्या. ताका जीव, वाचा आनी बुध्दी आसता पूण राग बी विकारापसून तो मुक्त आसता. ईश्र्वराच्या आदेशाप्रमाण तो वागता. ईश्र्वराच्या वैभवाचें वर्णन हें ताचें अन्न, ताच्या पवित्र्याचें गान हें ताचें पेय, ताचें स्मरण हें ताचें भाशण. ताचें भजन होच ताचो आनंद आसता. तो सदांच ईश्र्वराचें स्तवन करता आनी भुंयेवयल्या क्षुद्र प्राण्याकडल्यान अल्लाकडेन क्षमायाचना करतात. हातूंतले आठ देवदूत हे परमेश्र्वरांच्या शींवसनाचे आदासरस्तंभ आसून नरकाचेर यक्ष दवरपाक एकुणीस देवदूत नेमल्यात. -कों.वि.सं.मं.
फिलोजॉफी : (पळेयात तत्वगिन्यान)
फिलीपीन्स : पॅसिफीक म्हासागरांतलें द्विपप्रजासत्ताक. क्षेत्रफळ 299,404 चौ.किमी. लोकसंख्या 66,500,000 ह्या जुंव्यांच्या चोंम्यांत (archipelage) सु. 7,100 जुव्यांचो आस्पाव जाता. आशिया खंडाचे आग्नेयेक सु.800 किमी. पयस ते आसात. अक्षवृत्तीय विस्तार 4°25' उ.ते 21°20' उ, आनी 116°55' उदेंत ते126°40' उदेंत रेखांश इतली पातळिल्ली आसा. उदेंतेक फिलीपीन्स द्रया, दक्षिणेक सोलोबीझ दर्या आनी अस्तंत- उत्तरेक चीनी दर्या आशिल्लें जुंवे. व्हड अशी इकरा जुंव्यांचे लुझॉन, व्हिसायन आनी मिंदानाओ अशें तीन वांडे केल्या. लुझॉ जुंव्यावयली मनिला ही देसाची राजधानी आसा.
भूंयवर्णनः भूंय रचणुकेचे नदरेंतल्यान फिलीपन्साचें तीन वांटे केल्यात. लुझॉन जुंव्याचो चोंमो आनी मिंदानाओ जुंव्यांचो चोमो. ह्या जुंवावयल्यो पर्वतांवळी दक्षिण उत्तरेक पाताळिल्ल्यो आसात. ह्या प्रदेसांत आतां लेगीत बरेंच भूंयकांप जातात.
लुझॉन जुंव्यांचेर उत्तर वाठारांत आनी अस्तंत दर्यादेगेर सरासरी 1,830मी. उंचायेच्या दोन पर्वतांवळी आसात. ह्या जुंव्यांचे उत्तरेक र्डिलेश ही पर्वतांळ आसून तिच्या दक्षिण वाठारांत पुलोग, हें ह्या जुंव्यावयलें सगळ्यांत उंच तेमूक आसा. उंचाय सुमार 2,934मी. कॉर्डीलरा सेंट्रल आनी सियेरा माद्रे ह्यो दोंगरांवळीं दक्षिणेक एकठांय येवन काराबायो दोंगर जाला. व्हिसायनांत एका जुंव्यांचेर एक तरी दोंगरावळ मेळटा. मिंदानाओ जुंव्यांचेर साबार दोंगरावळी आसात.
हवामान, वनस्पती आनी मोनजातः हो देस बरोच उंच सकयल आशिल्ल्यान एकाच अक्षाशांत येवपी वाठारांच्या हवामानांत लेगीत बरोच
