बापायकडल्यान ताका युरेनियम लवणांची पुरवण वारसोहक्कान मेळिल्ली. हीं लवणां उजवाडांत दवरल्यार प्रस्फुरण जातात. अपारदर्शक कागदी वेश्टणांतल्या छायाचित्रण कांचपट्ट्याच्या शेजरा हीं लवणां दवरल्यार कांचपट्ट्यांचेर तांचो परिणाम जावन त्यो धुंवरेतात, अशें ताका दिसलें. अभ्यास केल्ल्या सगळ्या युरेनियम लवणांविशीं हो आविश्कार दिसलो आनी ताचेवयल्यान युरेनियमाच्या अणूचो हो गूणधर्म असो निश्कर्श ताणें काडलो. युरेनियम आनी छायाचित्रण पट्टी हातूंत धातूंची पदकां दवरून तांची छायाचित्रां बेक्रेल हाणें मेळयलीं. पदकांचे उणे-अदीक दाटायेक लागून युरेनियमासावन उत्सर्जीत जावपी प्रारणाचें वेगवेगळ्या प्रमाणांत आडावप जालें अशें ताका दिसलें. युरेनियामासावन उत्सर्जीत जावपी किरण वायूंचें आयनीकरण करतात आनी विद्यूत वा चुंबकीय क्षेत्रांत लागून तांचें विचलन जाता आनी हेविशीं ते क्ष-किरणांपरस वेगळे आसात अशें ताणें उपरांत दाखोवन दिलें. युरेनियमासावन उत्सर्जीत जावपी किरणांक कितलींशींच वर्सां ‘बेक्रेल किरण’ अशें नांव प्रचलीत आशिल्लें. सैमीक किरणोत्सर्गाच्या सोदाखातीर बेक्रेल हाका प्येअर क्यूरी आमी मारी क्यूरी हांचेवांगडा १९०३ वर्साचो भौतिकशास्त्राखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार फावो जालो.
- कों. वि. सं. मं.
बेगम, अख्तर :
(जल्म: १४ मे १९१४,, गुलबाडी – फैजाबाद, अयोध्या; मरण: ३० ऑक्टोबर १९७४, अहमदाबाद).
नामनेची गायिका तिच्या बापायचें नांव अगसर हुसेन आनी आवयचें नां मुश्तरी बेगम. शालेय शिक्षणाची आवड नाशिल्ल्यान तिणें शाळा सोडली. आवय-बापायक दिसतालें, तिणें खूब शिकचें पूण तिका फकत गायन शिकपाची इत्सा आशिल्ली. तिची ही इत्सा पळोवन फुडें आवयन तिका सदांच प्रोत्साहन दिलें. सुरवेक तिणें इमदद खाँ हाचेकडेन संगिताचें शिक्षण घेवंक सुरू केल्लें. पूण ताणें सुरवातीकच संगिताचें उच्च शिक्षण सुरू केल्ल्यान तिचे पिरायेच्या मानान तिका ते पेललेंना आनी तिणें तें सोडलें. फुडें तिणें पिरायेच्या ५-६ वर्सांचेर पतियाळा घराण्याचो उस्ताद अता महमद खाँ हाचेकडेन गायनाचें शिक्षण घेवंक सुरवात केली.
कलकत्ता शारांत भूंयकांप निधी जमोवपाखातीर १९३८ त एक व्हड संगीत संमेलन घडोवन हाडिल्लें. पूण ऐन त्या वेळार कलाकार येवंक नाशिल्ल्यान तिणें गावंक बसचें असो तिका आग्रो जालो. तेन्ना आपले असामान्य गायकेक लागून ती पयलेच खेप भौसामुखार उजवाडाक आयली. गझल गायिका अख्तरबाई म्हणून तिका भरपूर नामना मेळ्ळी. सरोजनी नायडुनूय ते सभेंत तिची खूब तोखणाय केली. मायक्रोफोन कंपनीन तिची गझल ध्वनीमुद्रण केली. ‘वो आसिरे दामे’ ही तिची पयली गझल ध्वनीमुद्रिकेंत आयिल्ली. ताचे उपरांत ती नाटकांनी आनी सिनेमांनी कामां करूंक लागली. ‘एक दिनका बादशहा’ ह्या सिनेमांत तिणें नायिकेचें काम केल्लें. तातूंत तिणें गायिल्लीं गितां खूब गजलीं. तिणें कांय फिल्मांक संगितूय दिलां. काश्मिरचो महाराज, रामपूरचो नवाब हांच्या वाड्यांत ती मैफली करताली.
१९४१ त ती मुंबय स्थायिक जाली. फुडें लखनौक वचून किराणा घराण्याचो उस्ताद वहीद खाँ हाचेकडेन तिणें गायनाचें शिक्षण सुरू केलें. १९४२त लखनौचो बॅरिस्टर इस्तियाक अहमद अन्वासी हाणें तिका मागणी घाली. तशेंच लग्नाउपरांत गावप बंद करचें अशी अट घाली. तिकाया आपणें लग्न जावचें, संवसार थाटचो अशी इत्सा जाली आनी ताचे अटीक मान्यताय दिवन ती १९४३त लग्न जाली. उपरांत सुमार पांच वर्सां तिचें गायन बंद उरलें. पूण ह्या काळांत तिचो खरो पींड गावपाचो आशिल्ल्यान रियाज करपाची आनी गावपाची तिका उमळशीक लागिल्ली. तेन्ना १९५२ उपरांत मात तिचो खरो गावपाचो वेवसाय सुरू जालो. ह्या काळांत तिचो शिश्यवर्गूय आशिल्लो. शिश्यांभितर शांती हिरानंद ही तिची पट्टशिश्या. तेभायर तिच्या रिटा गांगुली, अंजली बॅनर्जी आदी शिश्यांक खूब नामना मेळ्ळ्या.
मैफलीक बसनाफुडेंच सुरेल सूर लागप हें तिचें खाशेलेपण. तिचे मैफलींत ती सदांच एक ठुमरी, उपरांत दादरा आनी मागीर गझली गायताली. तेभायर फर्माइश येता तेय प्रमाण ती गायताली. गीतकार कैफी आझमी, बेहजाद जिगर हांच्यो गझली गावन तिणें तांकां नामना मेळोवन दिल्या. सतारवादक अरविंद पारीख हाचेकडेन ती जाण्टेपणांत सतार शिकूंक वताली. आपलेपरस पिरायेन तो ल्हान आसुनूय ती ताका गुरूचो मान दिताली. १९६८ त तिका पद्मश्री किताब फावो जालो. १९७२ तिका संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार मेळ्ळो. १९७५ वर्सा भारत सरकारान तिका मरणाउपरांत पद्मभूषण किताब जाहीर केलो.
गीतकार कैकी आझमीच्यो गझली गावपाचो एक कार्यक्रम १९७४ त तिणें दूरदर्शनाचेर आंखिल्लो आनी ते निमतान ती दिल्लीक आयिल्ली तेन्ना तिची भलायकी बरीच खालावल्ली. तेखातीर तिणें विसव घेवंचो तशेंच तिणें गायनाचे जाहीर कार्यक्रम करचे न्हय असो दोतोरांनी तिका सल्लो दिल्लो. तरी आसतना तिणें मुंबय कार्यक्रम केलो आनी ती अहमदाबादेक गेली. थंय तिणें ३-४ वरांचो निमाणो कार्यक्रम केलो. ‘मुहब्बत करनेवाले कम न होंगे, लेकीन तेरी महफील में हम न होंगे’ ही तिणें जाहीर कार्यक्रमांत गायिल्ली निमाणी गझल. अहमदाबाद हांगा २८ ऑक्टोबर १९७४ ह्या दिसा ३-४ वरां गायले उपरांत तिका घुंवळ आयली. उपरांत ३० ऑक्टोबर १९७४ ह्या दिसा तिका मरण आयलें. जिणेच्या निमाण्या दिसामेरेन आपणें गावचें अशी जी इत्सा आशिल्ली ती तिणें खरी करून दाखयली.
- शकुंतल आरसेकार
